از ریشه‌های بی‌توجهی به علوم انسانی تا فراخوان جشنواره فارابی

به گزارش ایکنا، سرویس معارف خبرگزاری ایکنا، در هفته‌ای که گذشته گفت‌وگوها و گزارش‌های متعددی را منتشر کرده است که در ادامه مهمترین آنها را مرور می‌کنیم. 

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین کریم خان‌‍‌محمدی: حکمرانی به معنای فرایند قانون‌گذاری، اجرای قانون و نظارت بر آنها و در واقع اعمال قدرت مشروع در یک جامعه برای دستیابی به اهداف تعیین شده است. حکمرانی خوب دارای مؤلفه‌هایی است، از جمله این مؤلفه‌ها، مشارکت عمومی، حاکمیت قانون، شفافیت و پاسخگویی، عدالت، رفاه عمومی، مسئولیت‌پذیری، کارآمدی و حقوق مساوی و ... است که تا حدودی مورد قبول اندیشمندان است، گرچه مفهوم محوری ما در اینجا عقلانیت وحیانی است.

 

در باب عقلانیت در غرب مباحث زیادی شده است و شاید محوری‌ترین مفهوم، همین عقلانیت باشد زیرا مدرنیته مبتنی بر عقلانیت است و آخرین مفهومی هم که در این باره تولید کرده‌اند، عقلانیت تفاهمی است. بنده در برابر این مفهوم و برای رفع نقاص آن، عقلانیت وحیانی را قرار داده‌ام که برگرفته از قرآن کریم است. عقلانیت وحیانی مفهومی است که بر اساس آراء و اندیشه‌های علامه طباطبایی، مفسر بزرگ قرآن کریم بازسازی شده است و اگر بخواهیم اندیشه اسلامی با رویکرد شیعی را با اندیشه سکولار غربی مقایسه کنیم، شاید مهم‌ترین و اخیرترین مفسر، علامه طباطبایی باشد؛ شاید بتوان گفت مهم‌ترین مفسر عقلانیت تفاهمی یا ارتباطی، هابرماس آلمانی است.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین علی سرلک: عرفه روز بزرگی است و در روایات آمده کسانی‌که نتوانسته‌اند در رمضان بار خود را ببندند، عرفه فرصت دیگری است تا کاستی‌ها را جبران کنند. اولیای خدا از این چشمه حیات‌بخش، جرعه‌نوشی‌های بسیاری داشته‌اند و ادعیه زیادی را در این روز برای ما به ارث گذاشته‌اند، مخصوصا دعای حضرت سیدالشهدا(ع) در روز عرفه، دعای عجیب و غریبی است و در آن حضرت خودشان را به خدا معرفی می‌کنند. بهترین کار این است که در دعای عرفه و روز عرفه یاد بگیریم که چقدر به خدا بدهکاریم و چقدر او کریمانه به ما نظر دارد. اصلِ نیایش بلند کردن بیرق بیچارگی است و به همین دلیل در روایات آمده که وقتی سیدالشهدا دعا را می‌خواندند، اشک از چشمشان همانند آبی که از مشک فرومی‌ریزد می‌ریخت. لذا ایشان راه بندگی را برای ما باز کرده‌اند. بنابراین با حسین(ع) می‌توانیم به سوی خدا برویم و کار خدایی کنیم. اگر با حسین باشیم، می‌توانیم یاد بگیریم که چگونه با خدا حرف بزنیم.

 

یکی از روزهایی که شیطان بسیار عصبانی است روز عرفه است، چراکه هرچه رشته کرده است پنبه می‌شود، چون اگر کسی هفتاد سال خطا کرده باشد، در این روز بخشیده می‌شود. طبیعتاً در روز عرفه حاجات شخصی و خانوادگی زیادی داریم، اما باید بزرگترین حاجتی که در این روز از خدا بخواهیم، بخشیده شدن گناهان باشد، چون سبک می‌شویم و به درد امام زمان(عج) می‌خوریم، چراکه اگر سنگین و تیره باشیم، ممکن است در مقابل آن حضرت بایستیم.

 

 

قاسم پورحسن: دو نگاه خوشبینانه و بدبینانه به وضعیت علوم در ایران وجود دارد که من نگاه بدبینانه ندارم، گرچه به بی‌التفاتی‌هایمان به علوم انسانی واقفم. با این حال معتقد نیستم که دستاوردی نداشتیم. در طول سی سال کوشش‌های بسیاری در باب علوم انسانی شکل گرفته است. در سال ۱۳۲۶ متفکری به نام فخرالدین شادمان در کتاب «تسخیر تمدن فرنگی» پیشنهاد کرده بود که اگر بخواهیم مواجهه درستی با غرب و دانش غرب داشته باشیم، باید بنیان‌های ادبی، فلسفی و علمی غرب را ترجمه کنیم و یاد بگیریم. بعد ببینیم داشته‌هایمان چقدر است و باید چه کنیم. مرحوم آل احمد در کتاب «غربزدگی» این دیدگاه شادمان را به باد تمسخر می‌گیرد و ادعا می‌کند که ما تاکنون هزاران کتاب از غرب را ترجمه کردیم و آگاهی زیادی از غرب داریم، ولی هیچ نتیجه‌ای حاصل نشد. این دو نگاه خوشبینانه و بدبینانه برای الان نیست و از آن زمان وجود داشته است. این تاریخچه نشان می‌دهد که تصور ما از علم این است که امری مقطعی و کوتاه است، یعنی باید به سرعت به دست بیاید، برخلاف آنچه در غرب شکل گرفت که علوم در زمانی طولانی شکل گرفتند.

 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین جواد ابوالقاسمی: مسئله قربانی به زمان حضرت آدم(ع) بر می‌گردد زیرا خداوند به دو فرزند آدم دستور قربانی کردن داد تا آنها حاضر شوند از دسترنج خود بگذرند آن هم برای رضایت خداوند ولی قربانی هابیل چون خالصانه و برای خدا بود پذیرفته شد بنابراین قربانی، نماد از خودگذشتن برای خداوند متعال است و چون این عمل نشانگر اخلاص بود خداوند اثری تکوینی برای آن ایجاد کرد؛ خداوند عملی را که در راه خدا صورت می‌گیرد موجب ازدیاد نور در عالم قرار داده است. قربانی‌هایی که به نام خدا و برای اطعام فقرا باشد موجب تقویت جبهه نور در عالم است.علاوه بر اینها، قربانی کردن نماد مبارزه با تعلقات نفسانی است، شخص کسب تقوا می‌کند، گناهانش بخشیده می‌شود، ایثار و از خودگذشتگی را یاد می‌گیرد و قربانی کردن آخرین مرحله مبارزه با شیطان و نماد پیروزی بر اوست و آثار تکوینی دیگری که مسئله قربانی دارد.

 

ذبح انسان و قربانی کردن آن قطعا برای یک انسان دیگر بدون مجوز از طرف خداوند جایز نیست و حتی در اسلام مسئله قصاص با اذن خدا جایز شده است. البته خدا در برخی موارد دستور به گرفتن جان انسان‌ها داده است که یکی از آنها قصاص است، دیگری ارتکاب به برخی گناهان است که مجازات آن گرفتن جان افراد است. همچنین در ماجرای حضرت خضر می‌بینیم خداوند براساس مصلحتی دستور به کشتن یک نوجوان داد و همانطور که ملک الموت و سایر ملائکه مامور قبض روح هستند اگر کسی واقعا با خدا مرتبط باشد او هم ممکن است ولو از روی آزمایش و امتحان مامور قبض روح فرد دیگری شود که در مورد حضرت اسماعیل شاهد این مسئله هستیم. 

 

 

فاطمه ایزدشناس: پرداختن به چگونگی مواجهه با تعارض‌های موجود در آن دارای اهمیت است، گفت: در زمان امام رضا(ع) بین خاندان بنی‌هاشم اعم از علویان و غیرعلویان، که شامل حسنیان، حسینیان و زیدیان می‌شود، تعارض‌هایی وجود داشت. در میان حسنیان و حسینیان، زیدیان و حسنیان و حسینیان یا هر یک از آنها در درون خود مثلا حسینیان با یکدیگر یا علویان با امام رضا(ع) و حتی برادران امام رضا(ع) با ایشان شاهد بروز انواع تعارض فرهنگی، مذهبی و اعتقادی، سیاسی و اقتصادی هستیم.امام با تدابیری که اتخاذ می‌کردند در پی جلوگیری از ایجاد تعارض یا خاتمه دادن مسالمت‌آمیز به آن بودند. بازخوانی سیره امام رضا(ع) در رویارویی با تعارض‌های درون خاندانی نگرشی نو به سیره ایشان است.