نگاهی به روش‌های تحقیق غربی در حوزه مطالعات قرآنی
کتاب «مطالعات قرآنی غربی؛ مفهوم، تاریخ و روندها» به بررسی روند مطالعات قرآنی در غرب از قرن دوازدهم میلادی می‌پردازد و دگرگونی‌های فکری و علمی مؤثر بر فهم آن را برجسته می‌کند. این اثر به بررسی تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه نقدی بر روش‌های تحقیق غربی ارائه می‌دهد و بدین ترتیب گرایش‌های جدی دانشگاهی را از گرایش‌های جدلی متمایز می‌کند.
به گزارش ایکنا وبگاه اسلام آنلاین در گزارشی به معرفی و بررسی کتاب «مطالعات قرآنی غربی؛ مفهوم، تاریخ و روندها» نوشته گروهی از محققان آلمانی چون «مارکو شولر» از محققان معاصر آلمان و از متخصصان تاریخ اسلام؛ «هارتموت بوبزين»، از مسلمانان ساكن شهر «مونيخ» و «فرید دونر» و ترجمه بدر الحاکیمی پرداخته است.
در این گزارش آمده است: مطالعات قرآنی در غرب در طول اعصار دچار چه تغییر و تحولاتی شده است؟ در پاسخ باید گفت که این حوزه صرفاً موضوع تحلیل متنی نبود، بلکه به یک عرصه فکری گسترده تبدیل شد که تحت تأثیر رویکردهای تاریخی، زبان‌شناختی و نقد ادبی قرار داشت. کتاب «مطالعات قرآنی غربی: مفهوم، تاریخ و روندها» به بررسی روند مطالعات قرآنی در غرب از قرن دوازدهم میلادی می‌پردازد و دگرگونی‌های فکری و علمی مؤثر بر فهم آن را برجسته می‌کند. این اثر به بررسی تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه نقدی بر روش‌های تحقیق غربی ارائه می‌دهد و بدین ترتیب گرایش‌های جدی دانشگاهی را از گرایش‌های جدلی متمایز می‌کند.
تاریخ مطالعه قرآن کریم در غرب، از یک دوره تاریخی به دوره دیگر، شاهد تحولات اساسی بوده است. این تحول نه تنها در سطح فهم مطالب و تحقیق در مسائل آن، بلکه در سطح روش‌ها و روندهای آن نیز رخ داده است.
این تحولات ـ آنطور که برخی ممکن است فکر کنند ـ جدا از تحولات در سایر حوزه‌های علمی، مانند مطالعات علوم دقیقه، علوم اجتماعی یا علوم انسانی، رخ نداده‌اند. بلکه، نفوذ آنها به نوعی به جوهره مطالعه قرآنی رسید و بر تفسیر و اهداف آن تأثیر گذاشت. با این حال، حرکت برای به کارگیری روش‌های این علوم در متن قرآن، همواره کند و عقب‌تر از سرعت تحولات سریع و رو به رشد آن بوده است.
اگرچه میزان بحث و دانش علمی از مرحله‌ای به مرحله‌ی دیگر متفاوت است، اما نمی‌توان به روشنی بین مطالعات «علمی» و مطالعات «بحث‌برانگیز» تمایز قائل شد، مگر با ردیابی تاریخ و روندهای مطالعه قرآن در غرب. مطالعه قرآن در غرب سابقه‌ای کهن دارد و به قرن دوازدهم میلادی بازمی‌گردد.
از این رو، این تاریخچه می‌تواند به تشخیص خوب از بد، درک و تفسیر نتایج وضعیت فعلی و همچنین پیش‌بینی مطالعات آینده کمک کند. مزایای این دوره‌بندی تنها به کمک به خواننده برای تسهیل و روشن کردن مسیر تاریخی مطالعات قرآنی در غرب محدود نمی‌شود؛ بلکه به روشن شدن دلایل تداوم برخی موقعیت‌های تاریخی یا تغییر و ناپدید شدن برخی دیگر کمک می‌کند.
علاوه بر این، این دوره‌بندی می‌تواند به ایجاد پیوندهای سببی بین دوره‌ها و مقایسه آنها کمک کند. با این حال، باید در نظر داشته باشیم که دوره‌بندی در این زمینه - به دلیل استانداردهای نسبی آن - با توجه به همپوشانی دوره‌ها و گسترش مباحث هر دوره نسبت به دوره بعدی یا آخرین دوره، یک دوره‌بندی کاربردی و غیرطبقه‌ای است.
مقدمه
کتاب «مطالعات قرآنی غربی: مفهوم، تاریخ و روندها» با مقدمه‌ای جامع آغاز می‌شود که اهمیت مطالعه قرآن در بافت غربی را برجسته می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه این حوزه صرفاً به فهم متن قرآن محدود نشده، بلکه گسترش یافته و شامل تحلیلی از روش‌های تحقیق و تحولات آنها در طول دوره‌ها نیز می‌شود. نویسندگان کتاب به زمینه تاریخی که اولین تلاش‌ها برای مطالعه قرآن در غرب در آن شکل گرفت، می‌پردازند و تأثیر تحولات علمی در مطالعات کتاب مقدس و علوم انسانی بر این رشته را مورد توجه قرار می‌دهند.
اهداف پژوهش: کتاب «مطالعات قرآنی غربی: مفهوم، تاریخ و روندها» به بررسی انگیزه‌های علمی و فرهنگیِ پشتِ مطالعه قرآن در غرب می‌پردازد.
چارچوب نظری: چارچوب نظری که محققان در تحلیل و تفسیر متون قرآنی به آن متکی هستند، از منظر تاریخی-انتقادی است.
این مقدمه، سیر تحول مطالعات قرآنی در غرب را بررسی می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه این مطالعات از تحلیل و بررسی صرف متون در مسائل مربوط به خود، به یک حوزه دانشگاهی جامع که رویکردهای علمی متعددی را اتخاذ می‌کند، تکامل یافته‌اند. مهمترین نکات مطرح شده عبارت است از:
مفاهیم متمایز
مقدمه این کتاب، بین «علوم قرآنی» در میراث اسلامی که طیف وسیعی از معانی و رویکردها (تفسیر، ترجمه‌ها و پژوهش‌های متنی) را در بر می‌گیرد، با مطالعات قرآنی غربی که در نهادهای دانشگاهی غربی ظهور کرده و روش‌شناسی انتقادی تاریخی، زبان‌شناختی و ادبی را اتخاذ می‌کند، تمایز قائل می‌شود.
مراحل تحول
کتاب «مطالعات قرآنی غربی» مراحل تاریخی مطالعه قرآن در غرب را بررسی می‌کند. از دوره ترجمه و دیالکتیک در قرون وسطی، تا ظهور روش تاریخی ـ انتقادی در قرن نوزدهم و مرحله معاصر که شاهد تنوع رویکردها و روندهای پژوهشی در این حوزه است.
روش‌شناسی و نقد
متن کتاب بر چگونگی اتکای محققان غربی به رویکردهای چندگانه (تحلیل زبان‌شناختی، نقد ادبی و رویکردهای تاریخی) تمرکز دارد، ضمن اینکه به برخی از انتقادات وارده به این مطالعات از نظر تعصب و پیش‌داوری ایدئولوژیک و عدم توجه به سهم محققان مسلمان اشاره می‌کند.
اهمیت زمینه تاریخی و فکری
این مقدمه بر لزوم درک زمینه‌ای که این مطالعات در آن پدیدار شده‌اند و چگونگی تأثیر تحولات فکری و فرهنگی در غرب بر شکل تحقیقات علمی در حوزه قرآن تأکید دارد. این امر، نقد و طبقه‌بندی این میراث را برای فهم مسیرهای آینده‌ی آن ضروری می‌سازد.
ارائه چارچوب انتقادی
کتاب «مطالعات قرآنی غربی» با هدف ارائه چارچوبی انتقادی و فکری تدوین شده است که به محققان در تحلیل و درک تحولات مطالعات قرآنی غربی کمک می‌کند و در عین حال چالش‌ها و رویکردهای متنوعی را که در این حوزه ظهور کرده‌اند، برجسته می‌سازد.
در این مقدمه، کتاب «مطالعات قرآنی غربی» خلاصه‌ای از مسیر طولانی و پیچیده مطالعات قرآنی در غرب را ارائه می‌دهد و بر لزوم تمایز قائل شدن بین شیوه‌های پژوهشی در بافت‌های اسلامی با غربی و اهمیت بازنگری در این مطالعات برای تضمین بی‌طرفی و دقت علمی آنها تأکید می‌کند.
فصل اول: دغدغه‌های مطالعات قرآنی پیش از قرن هجدهم (هارتموت بوبزین)
فصل اول کتاب «مطالعات قرآنی غربی» با مرور نقاط عطف تاریخی مهم پیش از قرن هجدهم، ریشه‌های مطالعات قرآنی در غرب را بررسی می‌کند. این امر با مطالعات انجام شده توسط متفکران مسیحی و عرب مسیحی آغاز می‌شود و با تلاش‌های محققان غربی که به زبان‌های یونانی و لاتین می‌نوشتند، ادامه می‌یابد. این فصل نشان می‌دهد که چگونه ترجمه‌های اولیه متن قرآن، درک غربی‌ها از قرآن را شکل داده و چگونه رویدادهای تاریخی مانند جنگ‌ها و تحولات سیاسی بر روش‌شناسی تحقیق تأثیر گذاشته‌اند.
مطالعات عربی مسیحی و یونانی
این اثر، تلاش‌های اولیه برای فهم متن قرآن از طریق ترجمه‌ها و تحلیل‌های محققان فرهنگ‌های مختلف را برجسته می‌کند.
ترجمه لاتین و تأثیر آن
در این فصل به اهمیت ترجمه‌های لاتین در انتقال معانی قرآن و تغییر شکل کلیشه آن در تفکر غربی پرداخته می‌شود.
فصل دوم: مطالعه آکادمیک قرآن پس از عصر روشنگری (مارکو شولر)
این فصل به تحول آکادمیکی می‌پردازد که پس از عصر روشنگری آغاز شد، زمانی که مطالعات قرآنی به تدریج ماهیت جدلی خود را رها کرد و روش‌شناسی انتقادی و علمی دقیق‌تری را اتخاذ کرد. نویسنده در این فصل توسعه نهادهای دانشگاهی و اتخاذ روش‌های تحقیق علمی در مطالعه قرآن را بررسی می‌کند و توضیح می‌دهد که چگونه تحولات فکری و اجتماعی در اروپا بر این رشته تأثیر گذاشته است. این فصل همچنین به تغییرات در روش‌های ترجمه و نقد متنی می‌پردازد که پایه‌های تحقیقات دانشگاهی مدرن را بنا نهاده است.
تحولات نهادی
در این فصل نقش دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی در حمایت از مطالعات قرآنی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
رویکردهای انتقادی مدرن
در این فصل همچین چگونگی اتخاذ روش‌های تحلیلی و انتقادی در تفسیر متن قرآن بررسی می‌شود.
فصل سوم: تأملاتی در خصوص وضعیت مطالعات قرآنی غرب (دوین استوارت)
این فصل، دیدگاه انتقادی معاصری از وضعیت مطالعات قرآنی در غرب ارائه می‌دهد و تحلیل عینی را با مطالعات دیالکتیکی ترکیب می‌کند. استوارت شکاف بین تحقیقات آکادمیک دقیق و گفتمان‌های جدلی که هنوز بر برخی محافل روشنفکری حاکم است را مورد بحث قرار می‌دهد و چالش‌های پیش روی محققان در این زمینه را مرور می‌کند. این فصل بر اهمیت بازنگری مفاهیم و رویکردهای مورد استفاده برای دستیابی به فهمی متعادل از متن قرآن تأکید می‌کند و همچنین توصیه‌هایی برای ترویج گفتگو بین گرایش‌های مختلف ارائه می‌کند.
شکاف بین دیالکتیک و علم
تحلیلی انتقادی از تضاد بین رویکردهای آکادمیک و دیالکتیکی در مطالعه قرآن در این فصل ارائه می‌شود.
چالش‌های معاصر
این فصل همچنین موانع و فشارهای تحقیقاتی پیش روی محققان را با توجه به پیشرفت‌های اخیر بررسی می‌کند.
فصل چهارم: تأملاتی در تاریخ و توسعه‌ی مطالعات غربی درباره‌ی قرآن در قرن بیست و یکم (فرد دانس)
این فصل از کتاب «مطالعات قرآنی غربی» با تمرکز بر مرحله مدرن تحولات مطالعات قرآنی در غرب از آغاز قرن بیستم تا به امروز، به بررسی تأثیر رویدادهای تاریخی و فرهنگی بر روش‌های تحقیق و تفسیر متن قرآن می‌پردازد. دونز در این کتاب به چگونگی تعامل محققان با میراث باستانی و مواجهه با چالش‌های ناشی از تکثرگرایی فکری و تحولات اجتماعی می‌پردازد و تحلیل جامعی از تغییرات در روش‌های تحقیق و تحلیل ارائه می‌دهد. این فصل نشان می‌دهد که مطالعه معاصر قرآن انعطاف‌پذیر است و پذیرای روش‌های متعددی است که نقد تاریخی، ادبی و متنی را با هم ترکیب می‌کند.
تحول تاریخی و معاصر
تحلیلی از چگونگی تکامل مطالعات قرآنی در دوره‌های زمانی مختلف تا دوران مدرن بخشی از محتوای این فصل است.
روش‌های چندگانه
ارائه تکنیک‌ها و روش‌های تحقیقاتی که امروزه محققان در تحلیل متن قرآن به کار می‌برند از موضوعات مطرح شده در فصل چهارم این کتاب است.
نتیجه‌گیری و توصیه‌ها
این پژوهش با خلاصه‌ای جامع از مراحل پیشرفت مطالعات قرآنی غربی به پایان می‌رسد و بر اهمیت ادغام رویکردهای تاریخی، انتقادی و ادبی برای دستیابی به درک عمیق‌تر از متن قرآن تأکید می‌کند. در پایان تأکید می‌شود که کتاب «مطالعات قرآنی غربی» مرجع دانشگاهی مهمی مبتنی بر منابع علمی معتبر در حوزه مطالعات اسلامی است و محققان را قادر می‌سازد تا میراث قرآنی را با استفاده از یک روش‌شناسی انتقادی نوین، بازخوانی کنند. همچنین توصیه‌های عملی برای تقویت تحقیقات آینده در این زمینه ارائه می‌دهد و خواستار اتخاذ رویکردهای جامعی است که حرکت به سمت گرایش‌های فکری مختلف را تضمین کرده و به چالش‌های معاصر در تفسیر متون قرآنی بپردازد.
انتهای پیام
