توان تئاتر برای تبلیغ و انتقال اخلاق نبوی به مخاطب
پدرام رحمانی گفت: هنر تئاتر به دلیل حضور زنده بازیگر و تجربه مستقیم مخاطب، ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای بازنمایی اخلاق و رفتارهای انسانی دارد و این ظرفیت می‌تواند آموزه‌های اخلاق نبوی را به شکل ملموس به مخاطب منتقل کند.
هنر تئاتر از دیرباز یکی از مهم‌ترین ابزارهای انتقال ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی بوده است. این هنر توانسته با بهره‌گیری از روایتگری، طراحی صحنه و نمایش شخصیت‌ها، آموزه‌های انسانی و اجتماعی را به مخاطب منتقل کند. در این مسیر، کارگردان و نویسنده تئاتر و نقش محوری در انتخاب موضوع، فضاسازی و پرداخت به شخصیت‌ها دارد و می‌تواند پیام اخلاقی و تربیتی را با ظرافت به نمایش بگذارد.
یکی از شاخصه‌های مهم در آثار نمایشی، تمرکز بر اخلاق و ارزش‌های انسانی است. وقتی یک اثر نمایشی به این مسئله توجه کند، فراتر از سرگرمی صرف، می‌تواند مخاطب را به تفکر، همدلی و بازاندیشی درباره رفتارها و تصمیم‌های روزمره خود ترغیب کند. این ظرفیت، تئاتر را به عرصه‌ای تبدیل می‌کند که آموزش اخلاقی و تربیتی با جذابیت هنری در هم آمیخته شود.
در کنار اخلاق‌گرایی، نقش پیام‌ها و ارزش‌های نبوی در نمایش‌های صحنه‌ای قابل توجه است. بیان صفات انسانی، مدارا، صداقت و عدالت در شخصیت‌های نمایش، علاوه بر تأثیرگذاری فرهنگی، باعث می‌شود مخاطب با مفاهیم والای انسانی و اجتماعی آشنا شود و ارتباطی مستقیم با آموزه‌های دینی و اخلاقی برقرار کند.
تمرکز بر کیفیت داستان‌پردازی و شخصیت‌پردازی نیز از دیگر مؤلفه‌های اثرگذار در هنر تئاتر است. داستانی منسجم و شخصیت‌هایی با عمق روانی و رفتاری متنوع، زمینه‌ساز جذابیت و تأثیرگذاری آثار نمایشی می‌شوند و پیام‌های اخلاقی و فرهنگی را به شکلی باورپذیر و ملموس منتقل می‌کنند.
ایکنا، همزمان با ایام میلاد پیامبر مکرم اسلام(ص) پیرامون این موضوع با پدرام رحمانی، کارگردان و نمایشنامه‌نویس تئاتر گفت‌وگویی انجام داده که با آن همراه می‌شویم. در این گفت‌وگو، رحمانی به بررسی جایگاه اخلاق نبوی در آثار نمایشی، نقش هنر در ترویج ارزش‌های انسانی و فرهنگی و همچنین تجربه خود در خلق شخصیت‌های متنوع پرداخته است.
ایکنا – هنر تئاتر چه ظرفیت‌هایی برای انتقال آموزه‌های اخلاق نبوی دارد و چگونه می‌توان از این ظرفیت‌ها در نمایش‌های امروزی استفاده کرد تا مخاطب به‌طور عمیق با سیره پیامبر گرامی اسلام آشنا شود؟
هنر تئاتر به دلیل حضور زنده بازیگر و تجربه مستقیم مخاطب، ظرفیت فوق‌العاده‌ای برای بازنمایی اخلاق و رفتارهای انسانی دارد و این ظرفیت می‌تواند آموزه‌های اخلاق نبوی را به شکل ملموس به مخاطب منتقل کند. وقتی صحنه‌ای با دقت و پژوهش طراحی می‌شود و شخصیت‌ها براساس سیره پیامبر اکرم (ص) شکل می‌گیرند، مخاطب نه تنها مشاهده، بلکه احساس می‌کند و درک عمیق‌تری پیدا می‌کند.
در این مسیر، انتخاب متن و فیلمنامه مناسب نقش محوری دارد. فیلمنامه باید نه تنها روایتگر باشد بلکه آموزه‌های اخلاقی را به‌طور طبیعی در رفتار شخصیت‌ها بازتاب دهد و از شگردهای مستقیم تبلیغی پرهیز کند تا اثر برای مخاطب امروز قابل باور و جذاب باشد.
تئاتر به دلیل تعاملی بودن خود، امکان تجربه گروهی را فراهم می‌کند و این تجربه جمعی می‌تواند تأثیر اخلاقی پیامبر(ص) را در زندگی روزمره افراد تقویت کند. وقتی مخاطبان در یک سالن نمایش نشسته و همزمان، با داستان شخصیت‌ها همراهی می‌کنند، نوعی همدلی شکل می‌گیرد که رسانه‌های دیگر کمتر آن را فراهم می‌کنند. بنابراین، تئاتر می‌تواند پلی میان گذشته و حال، سنت و مدرنیته و آموزه‌های اخلاق نبوی و زندگی معاصر مخاطب باشد. این ظرفیت را باید با تحقیق و خلاقیت به کار گرفت و از شیوه‌های نوین اجرایی برای جذابیت و اثرگذاری بهره برد.
ایکنا – در آثار خود چه معیارهایی برای شخصیت‌پردازی و داستان‌پردازی انتخاب می‌کنید تا مخاطب علاوه بر لذت هنری، پیام اخلاقی و فرهنگی را دریافت کند و چگونه این معیارها با نگاه دینی و فرهنگی شما همسو می‌شوند؟
اولویت من ایجاد شخصیت‌هایی با عمق و تضادهای انسانی واقعی است. شخصیت‌ها باید باورپذیر باشند و مخاطب بتواند با آن‌ها همذات‌پنداری کند. این همذات‌پنداری، مسیر دریافت پیام اخلاقی را هموار می‌کند و باعث می‌شود آموزه‌ها به شکل طبیعی و نه القایی، منتقل شوند.
داستان‌پردازی نیز براساس روندی است که کشش و درگیری دارد و در عین حال پیام اخلاقی به صورت غیرمستقیم و در قالب رفتار شخصیت‌ها ارائه می‌شود. تلاش می‌کنم تضادها و چالش‌های انسانی را نشان دهم تا مخاطب همزمان با لذت بردن از روایت، به فکر فرو رود و با آموزه‌ها همراه شود. هماهنگی با نگاه دینی و فرهنگی به این معناست که تمام رفتارها و تصمیم‌های شخصیت‌ها در چهارچوب اصول اخلاقی و انسانی شکل گیرد و از کلیشه‌سازی و اغراق پرهیز شود. این باعث می‌شود اثر نه تنها هنری بلکه فرهنگی و تربیتی نیز باشد و بتواند مخاطب را در سطح عمیق‌تر تحت تأثیر قرار دهد. نهایتاً، این رویکرد باعث می‌شود اثر سینمایی یا نمایشی توانایی بازتاب اخلاق و فرهنگ در سطح جامعه را داشته باشد و مخاطب را به تعامل و اندیشه درباره رفتارهای خود و جامعه ترغیب کند.
ایکنا – در تجربه‌های خود، چه چالش‌هایی در انتقال مفاهیم اخلاق نبوی به مخاطب امروز مشاهده کرده‌اید و چه راهکارهایی برای عبور از این چالش‌ها پیشنهاد می‌کنید؟
یکی از چالش‌ها فاصله زمانی و فرهنگی میان مخاطب امروز و شرایط تاریخی و اجتماعی پیامبر(ص) است. مخاطب امروز با سبک زندگی، زبان و ارزش‌های متفاوت روبه‌رو است و انتقال مفاهیم اخلاقی به شکلی قابل فهم و جذاب نیازمند خلاقیت و نوآوری است.
راهکار اول، بازنمایی مفاهیم اخلاقی در قالب داستان‌های ملموس و قابل تجربه برای مخاطب امروزی است. یعنی شخصیت‌ها و موقعیت‌ها باید در دنیای امروز قابل تشخیص باشند و مخاطب بتواند ارتباط برقرار کند.
راهکار دوم، استفاده از عناصر بصری، اجرایی و موسیقی مناسب برای تقویت احساس همذات‌پنداری است. این عناصر می‌توانند پیام اخلاقی را تقویت کرده و تجربه حسی مخاطب را افزایش دهند بدون آن که به شکل مستقیم و تبلیغی مطرح شود. همچنین، پژوهش مستمر و مشورت با متخصصان علوم انسانی و دینی، راهکاری کلیدی است. این رویکرد باعث می‌شود نمایش با دقت و حساسیت بیشتری ساخته شود و در عین حال جذابیت هنری خود را حفظ کند.
ایکنا – تجربه شما در تئاتر چگونه به درک بهتر از نقش اخلاق در زندگی روزمره افراد کمک کرده و چه تأثیری بر انتخاب موضوعات نمایش‌های شما داشته است؟
تجربه‌های تئاتری من نشان داده است که اخلاق نه تنها موضوعی نظری بلکه تجربه‌ای زنده و عملی است که می‌تواند در زندگی روزمره تأثیرگذار باشد. وقتی مخاطب رفتار شخصیت‌ها را مشاهده می‌کند و با آن‌ها همراه می‌شود، ابعاد مختلف اخلاق در زندگی واقعی برای او روشن‌تر می‌شود.
این تجربه باعث شده است که در انتخاب موضوعات نمایش، همواره به دنبال مسائلی باشم که هم جنبه انسانی و اخلاقی دارند و هم توانایی ایجاد همذات‌پنداری و تأمل در مخاطب را دارند. موضوعات باید هم جذاب و هم آموزنده باشد. انتخاب موضوعات همچنین با هدف تقویت ارزش‌های انسانی و اجتماعی صورت می‌گیرد و نه صرفاً سرگرمی. این نگاه باعث می‌شود نمایش‌ها دارای پیام روشن و اثرگذاری پایدار باشند و مخاطب پس از خروج از سالن، تأثیر آن را در رفتار و اندیشه خود احساس کند. در نهایت، این رویکرد باعث شده است که آثار من پیوستگی میان هنر و اخلاق داشته باشند و مخاطب را به تجربه و بازاندیشی درباره زندگی و ارزش‌ها دعوت کنند.
ایکنا – شما چگونه در آثار خود تلاش می‌کنید تا پیام‌های اخلاقی به شکلی طبیعی و بدون القای مستقیم منتقل شود و مخاطب درگیر فرایند اندیشه و انتخاب شود؟
رویکرد من در این زمینه استفاده از داستان و شخصیت‌هایی با رفتارهای ملموس و تصمیم‌های واقعی است. وقتی مخاطب مشاهده می‌کند که شخصیت‌ها با مشکلات و انتخاب‌های اخلاقی روبه‌رو هستند، خود به تحلیل و اندیشه درباره رفتارها و پیام‌ها می‌پردازد. استفاده از تضادها و چالش‌ها در داستان، راهی دیگر برای انتقال پیام به شکل طبیعی است. این تضادها باعث می‌شوند مخاطب به جای دریافت دستورالعمل مستقیم، روند تفکر شخصیت‌ها را دنبال کرده و به انتخاب خود برسد.
هماهنگی با نگاه دینی و فرهنگی به این معناست که تمام رفتارها و تصمیم‌های شخصیت‌ها در چهارچوب اصول اخلاقی و انسانی شکل گیرد و از کلیشه‌سازی و اغراق پرهیز شود. این باعث می‌شود اثر نه تنها هنری بلکه فرهنگی و تربیتی نیز باشد و بتواند مخاطب را در سطح عمیق‌تر تحت تأثیر قرار دهد
دیالوگ‌ها و موقعیت‌ها نیز باید به گونه‌ای طراحی شوند که آموزه‌ها را به شکل غیرمستقیم نشان دهند و نه به صورت نصیحت. این کار باعث می‌شود مخاطب احساس آزادی و اختیار در قضاوت داشته باشد و اثرگذاری پیام بیشتر شود. در نتیجه، این روش باعث تعامل ذهنی مخاطب با اثر می‌شود و تجربه مشاهده تنها نیست بلکه تجربه اندیشه و بازاندیشی فعال شکل می‌گیرد که درک پیام اخلاقی را عمیق‌تر می‌کند.
پژوهش بخش جدایی‌ناپذیر تولید هر اثر من است. قبل از نوشتن فیلمنامه، منابع تاریخی و دینی مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند و نکات اخلاقی و انسانی استخراج می‌شوند. این پژوهش‌ها نه تنها به صحت محتوا کمک می‌کنند بلکه به غنای داستان و عمق شخصیت‌ها نیز می‌افزایند.
در مرحله نوشتن فیلمنامه، یافته‌های پژوهشی در قالب رفتار شخصیت‌ها، دیالوگ‌ها و موقعیت‌های داستانی وارد می‌شوند. این کار باعث می‌شود اثر هم از نظر تاریخی معتبر باشد و هم پیام اخلاقی و فرهنگی را به شکلی واقعی منتقل کند. پژوهش همچنین به تیم اجرایی کمک می‌کند تا در طراحی صحنه، لباس، موسیقی و حرکت بازیگران تصمیمات دقیق‌تری بگیرد و هماهنگی میان همه عناصر ایجاد شود. این هماهنگی باعث تأثیرگذاری بیشتر نمایش بر مخاطب می‌شود و تجربه هنری را کامل می‌کند. به این ترتیب، پژوهش علمی و فنی در تمام مراحل تولید، از شکل‌گیری ایده تا اجرا، جریان دارد و تضمین می‌کند که اثر نهایی هم هنری و هم فرهنگی و اخلاقی باشد.
ایکنا – چه نکاتی را برای حفظ جذابیت و کشش تئاتر در آثار دارای محتوای اخلاقی رعایت می‌کنید تا مخاطب نه تنها پیام را دریافت کند بلکه از تجربه هنری نیز لذت ببرد؟
حفظ جذابیت تئاتر در آثار اخلاقی نیازمند توازن میان محتوا و فرم است. داستان باید کشش داشته باشد و مخاطب را درگیر کند و همزمان پیام اخلاقی به شکلی طبیعی ارائه شود. این توازن باعث می‌شود مخاطب نه تنها پیام را دریافت کند بلکه از تجربه هنری لذت ببرد. استفاده از تکنیک‌های اجرایی متنوع مانند نورپردازی، موسیقی، حرکات بازیگران و طراحی صحنه، نقش مؤثری در تقویت جذابیت اثر دارد. این عناصر باید به گونه‌ای به کار روند که تمرکز بر داستان و پیام اخلاقی حفظ شود و از شلوغی و حواس‌پرتی پرهیز شود.
روایت‌های فرعی و شخصیت‌های مکمل نیز به ایجاد تعادل و کشش کمک می‌کنند. این شخصیت‌ها می‌توانند تضاد، طنز و همدلی ایجاد کنند و مخاطب را در مسیر داستان نگه دارند. درضمن حفظ جذابیت و کشش تئاتر با احترام به مخاطب و اعتماد به توانایی او برای درک پیام اخلاقی همراه است. وقتی اثر متوازن باشد، تجربه‌ای ماندگار برای مخاطب ایجاد می‌شود و پیام اثرگذارتر خواهد بود.
ایکنا – شما در آثار خود چه رویکردی به بازنمایی روابط انسانی و اجتماعی دارید و چگونه این روابط را با آموزه‌های اخلاق نبوی هماهنگ می‌کنید؟
روابط انسانی و اجتماعی در آثار من محور اصلی روایت هستند. تلاش می‌کنم روابطی را نشان دهم که هم واقعی و باورپذیر باشند و هم ظرفیت انتقال ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی را داشته باشند. این روابط شامل تعامل میان خانواده، دوستان، جامعه و نهادهای اجتماعی است. هماهنگی با آموزه‌های اخلاق نبوی به این معنا است که رفتارها و تصمیم‌ها بر اساس اصول انسانی مانند عدالت، صداقت، مدارا و کرامت انسانی شکل بگیرند و تضادها و چالش‌ها نیز در چهارچوب این اصول ارائه شوند.
این رویکرد باعث می‌شود مخاطب با دیدن نمایش، نه تنها از داستان لذت ببرد بلکه نسبت به ارزش‌ها و روابط انسانی اندیشمند شود و رفتارهای خود را بازاندیشی کند. همچنین، این بازنمایی روابط انسانی در آثارم به تقویت حس همدلی، مسئولیت‌پذیری و اخلاق اجتماعی در مخاطب کمک می‌کند و اثر تئاتر را فراتر از صحنه نمایش می‌برد.
ایکنا – در مواجهه با محدودیت‌های زمانی و منابع در تولید آثار تئاتر، چگونه موفق شده‌اید هم کیفیت هنری و هم دقت اخلاقی و فرهنگی را حفظ کنید؟
مدیریت محدودیت‌ها نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اولویت‌بندی است. در ابتدا مهم‌ترین عناصر اثر شناسایی می‌شوند و تمرکز بر روی آن‌ها قرار می‌گیرد. این عناصر شامل داستان، شخصیت‌ها و پیام اخلاقی هستند که بدون آن‌ها اثر ناقص خواهد بود. سپس، از منابع موجود به شکل بهینه استفاده می‌کنم و تیم اجرایی را به همکاری فعال و خلاقانه تشویق می‌کنم. این مشارکت باعث می‌شود محدودیت‌ها به فرصت تبدیل شوند و خلاقیت تیم در ارائه راهکارهای نوآورانه افزایش یابد.
در زمینه حفظ دقت اخلاقی و فرهنگی، پژوهش مستمر و مشاوره با متخصصان، حتی در شرایط محدود، همچنان ادامه می‌یابد و اجازه نمی‌دهد کیفیت اثر کاهش یابد. نتیجه این تلاش‌ها، آثاری است که هم از نظر هنری قوی هستند و هم پیام اخلاقی و فرهنگی خود را بدون نقصان منتقل می‌کنند و تجربه‌ای رضایت‌بخش برای مخاطب ایجاد می‌کنند.
ایکنا – چه توصیه‌ای به نسل جوان هنرمندان دارید تا در خلق آثار نمایشی با پیام اخلاقی و فرهنگی موفق باشند و تأثیرگذاری اجتماعی ایجاد کنند؟
توصیه اول من به نسل جوان، تعهد به پژوهش و یادگیری است. هر اثر موفق مبتنی بر شناخت عمیق از تاریخ، فرهنگ، اخلاق و روان انسان است و بدون پژوهش، پیام به شکل دقیق منتقل نمی‌شود. دومین توصیه، خلاقیت و جسارت در بیان است. جوانان باید از تجربیات نو و فرم‌های نوین برای بازنمایی پیام‌های اخلاقی بهره ببرند و نترسند از اینکه مخاطب پیام را به شکل متفاوت دریافت کند.
سومین نکته، صبر و پایداری در مسیر تولید است. خلق اثر هنری با کیفیت و تأثیرگذار نیازمند زمان، تلاش و همفکری با سایر هنرمندان و متخصصان است و نباید انتظار نتیجه فوری داشت. احترام به مخاطب و باور به توانایی او برای درک پیام‌های عمیق، مهم‌ترین عامل موفقیت است. وقتی اثر با احترام و دقت ساخته شود، تأثیر اجتماعی و فرهنگی آن پایدار خواهد بود.
ایکنا - شما چگونه تئاتر را به عنوان ابزاری برای ترویج ارزش‌های اخلاقی در جامعه می‌بینید و چه تأثیری بر مخاطب و جامعه داشته است؟
تئاتر به دلیل حضور زنده مخاطب و تجربه مستقیم، ابزار بسیار مؤثری برای ترویج ارزش‌های اخلاقی است. وقتی مخاطب شاهد رفتار و تصمیم‌های اخلاقی شخصیت‌ها باشد، این رفتارها در ذهن او تثبیت می‌شوند و به شکل ناخودآگاه در زندگی واقعی او تأثیر می‌گذارند. اثر تئاتر می‌تواند جامعه را به گفتگو و تفکر درباره مسائل اخلاقی و اجتماعی ترغیب کند و فضای فرهنگی جامعه را تقویت کند. این اثرگذاری اجتماعی از طریق همذات‌پنداری، تجربه گروهی و ارتباط مستقیم با داستان شکل می‌گیرد.
در زمینه حفظ دقت اخلاقی و فرهنگی، پژوهش مستمر و مشاوره با متخصصان، حتی در شرایط محدود، همچنان ادامه می‌یابد و اجازه نمی‌دهد کیفیت اثر کاهش یابد
تجربه من نشان داده است که مخاطبان پس از تماشای نمایش، درک عمیق‌تری از روابط انسانی، مسئولیت‌پذیری و ارزش‌های اخلاقی پیدا می‌کنند و حتی رفتارهای اجتماعی آن‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد. در نهایت، تئاتر این توانایی را دارد که پلی میان آموزش، فرهنگ و تجربه زیسته واقعی مخاطب ایجاد کند و ارزش‌های اخلاقی و انسانی را به جامعه منتقل کند.
ایکنا – نگاه شما به آینده تئاتر دینی و اخلاقی چگونه است و چه گام‌هایی برای ارتقای این نوع آثار پیشنهاد می‌کنید؟
آینده تئاتر دینی و اخلاقی، امیدوارکننده است اما نیازمند حمایت، پژوهش و نوآوری مستمر است. باید به نسل جوان هنرمندان ابزار و دانش کافی داده شود تا آثار خلاقانه و تأثیرگذار تولید کنند. پیشنهاد من، سرمایه‌گذاری در آموزش، پژوهش و ایجاد فضای کار گروهی میان هنرمندان و متخصصان علوم انسانی و دینی است تا آثار از نظر هنری و فرهنگی غنی و دقیق باشند.
تشویق به تجربه‌های نو و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در صحنه و اجرا می‌تواند جذابیت آثار را افزایش دهد و مخاطبان بیشتری را جذب کند. در نهایت، تئاتر دینی و اخلاقی باید همواره بر ارزش‌های انسانی، همدلی و پیام مثبت تمرکز کند و مخاطب را به تفکر، بازاندیشی و رفتار اخلاقی در زندگی واقعی ترغیب کند.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
