تعمیق اندیشه دینی و تحول علمی؛ محور اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم

به گزارش ایکنا، به نقل از روابط عمومی حوزه، اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم با موضوع «حوزه پیشرو و سرآمد» در سالن همایش‌های مدرسه علمیه امام کاظم (ع) برگزار شد.

در این گردهمایی، حضرت آیت‌الله العظمی جوادی آملی بر ضرورت تناسب فقه و اصول حوزه با نیازهای زمان تأکید کرده و گفتند اگر برخی مسائل در جامعه کارآمدی ندارند، شایسته است با اجتهاد عمیق و بازخوانی مبانی اصلاح شوند.

حضرت آیت‌الله العظمی جوادی آملی در اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم، با تقدیر از فعالیت‌های علمی و پژوهشی استادان و طلاب، بر ضرورت تعمیق اندیشه دینی و تقویت بنیان علمی و عقلانی حوزه‌های علمیه تأکید کردند.

ایشان در آغاز سخنان خود با تجلیل از تلاش علمی شرکت‌کنندگان اظهار داشتند: از کوشش کسانی که با ارائه مقاله یا سخنرانی بر غنای علمی این نشست افزودند، قدردانی می‌کنیم و از خداوند متعال خواستاریم تا نظام پایدار امامت و امت ایران اسلامی را در سایه عنایات ولی‌عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف حفظ فرماید.

رسالت اصلی حوزه، شناخت و زدودن جاهلیت است

آیت‌الله العظمی جوادی آملی تأکید کردند که وظیفه حوزه‌های علمیه تنها آموزش و رفع جهل نیست، بلکه فراتر از آن، مبارزه با جاهلیت است. در نظام امامت و امت، علم‌آموزی به تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید ریشه‌های جاهلیت شناخته و از میان برداشته شود. همان‌گونه که حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در خطبه فدکیه در برابر انحراف از امامت ایستادند، این بیداری و مقابله با جاهلیت وظیفه‌ای همیشگی برای عالمان دین است.

ایشان افزودند: حوزه‌ها و دانشگاه‌ها باید علاوه بر تعلیم و تربیت، با مظاهر جاهلیت در عرصه‌های فکری، اخلاقی و اجتماعی مبارزه کنند. در نظام امامت و امت، گناه و انحراف تنها یک خطا نیست، بلکه بازگشت به جاهلیت است. عالم دینی باید بتواند جاهلیت زمان خود را بشناسد و برای ریشه‌کنی آن قیام نماید.

تمایز میان جهل و جاهلیت

ایشان با تأکید بر تفاوت میان «جهل» و «جاهلیت» خاطرنشان کردند: اگر در یک نظام دینی، فساد، تبعیض یا سوء‌استفاده از بیت‌المال رخ دهد، این نشانه جاهلیت است، نه جهل. در چنین شرایطی اعتماد عمومی از بین می‌رود و جامعه احساس بی‌پناهی می‌کند. جاهلیت تنها نادانی فردی نیست، بلکه ساختاری نادرست و فرهنگی انحرافی است که باید با آن مقابله کرد.

ایشان افزودند: هرچند حوزه، دانشگاه، مسجد و حسینیه هر یک نقش خاص خود را دارند، اما همگی باید در مسیر زدودن جاهلیت و پاسداری از نظام امامت و امت گام بردارند.

تقویت عقلانیت و فلسفه در حوزه

آیت‌الله العظمی جوادی آملی با اشاره به جایگاه عقل در منظومه معرفتی اسلام فرمودند: مرحوم کلینی در مقدمه کتاب کافی عقل را محور فرهنگ دینی معرفی می‌کند. اگر حوزه بخواهد در مسیر امامت حرکت کند، باید عقلانیت را تقویت کرده و در کنار فقه و اصول، از منطق و فلسفه‌ای غنی برخوردار باشد تا بتواند پاسخ‌گوی پرسش‌های فکری روز باشد.

ایشان ضمن یاد از فقهای بزرگ همچون کلینی، صدرالمتألهین و نائینی، بر ضرورت بازخوانی مباحث عمیق منطقی و اصولی تأکید کردند و افزودند: اصول فقه ما غنی است، اما در برخی زمینه‌ها نیازمند تکمیل و تعمیق بیشتری هستیم تا بتوانیم پاسخ‌گوی مسائل نوپدید باشیم.

فقه و اصول در خدمت نیازهای زمان

آیت‌الله العظمی جوادی آملی در ادامه تأکید کردند: نظام فقهی و قضایی جامعه اسلامی باید با مبانی امامت هماهنگ باشد و بتواند متناسب با تحولات زمان، پاسخ‌گو و کارآمد عمل کند. اگر برخی مسائل در جامعه امروزی ناکارآمدی نشان می‌دهند، باید با اجتهاد عمیق و بازخوانی اصول اصلاح شوند.

تربیت عالمان آگاه و شجاع

در پایان، ایشان ضمن دعا برای توفیق استادان و فضلای حوزه علمیه قم فرمودند: هرکس استعداد دارد، باید با جدیت در مسیر علم، عقل و ایمان گام بردارد. حوزه باید عالمانی بصیر، خردمند و شجاع تربیت کند تا در برابر جاهلیت‌های نوین از نظام امامت و امت پاسداری کنند. امیدواریم تلاش‌های شما مقبول درگاه الهی و مورد رضایت ولی‌عصر ارواحنا فداه قرار گیرد.

اساتید با سیره عملی خود طلاب را به تقوا و معنویت دعوت کنند

آیت‌الله محمدمهدی شب‌زنده‌دار، دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه، در گردهمایی اساتید حوزه علمیه قم با تأکید بر جایگاه محوری حوزه‌های علمیه در پاسداری از شریعت و معارف اسلامی اظهار کرد: حوزه‌های علمیه نگهبانان حقیقی دین و سرچشمه‌ برکات اسلامی‌اند، و استمرار این برکات مرهون تلاش‌های عالمان و به‌ویژه استادانی است که ستون‌های استوار این نهاد علمی به شمار می‌آیند.

ایشان با اشاره به جایگاه والای استاد در نگاه اسلام افزودند: در معارف دینی و سخنان فقهای بزرگ همچون صاحب جواهر و علامه حلی، استاد اسلامی تنها انتقال‌دهنده علم نیست، بلکه باید با اخلاق الهی و رفتار عملی خود، شاگردان را به سوی تقوا و معنویت هدایت کند. استادی که تنها به تدریس محفوظات علمی بسنده کند، از دیدگاه دین استاد کامل نیست؛ بلکه معلم حقیقی کسی است که علم را با عمل صالح و اخلاق نیکو درهم آمیزد.

آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به کلام امام سجاد(ع) در رساله‌الحقوق گفت: استاد باید بداند دانشی که در اختیار دارد، امانتی الهی است و از خود او نیست. بنابراین، در مسیر تعلیم باید با حلم، بردباری و خوش‌رفتاری با شاگردان برخورد کند و از تندی و تحقیر آنان بپرهیزد.

وی در ادامه با استناد به سخن مرحوم مجلسی اول در روضه‌المتقین خاطرنشان کرد: استاد نباید در برابر کندی شاگرد یا رفتار نامتعارف او واکنش تند نشان دهد، بلکه وظیفه دارد با صبر و تکرار، زمینه رشد علمی و اخلاقی او را فراهم کند. تعلیم حقیقی نه با گفتار، بلکه با رفتار، منش و سیره استاد در جان شاگرد ماندگار می‌شود.

دبیر شورای عالی حوزه با یاد از سیره اخلاقی علمای بزرگ، بر اخلاص و نیت الهی در تدریس تأکید کرد و افزود: استادی که در کنار علم، فروتنی و اخلاص را رعایت کند، مشمول عنایات الهی خواهد بود.

ایشان با اشاره به روش علمی و اخلاقی بزرگان حوزه همچون آیت‌الله فشارکی، آیت‌الله حائری یزدی و آیت‌الله نائینی گفت: استاد باید در پاسخ به پرسش‌های شاگردان صبور باشد و نیت خود را تنها رضای خدا قرار دهد. چنین استادی، هم علمش افزون می‌شود و هم توفیقات الهی نصیبش خواهد شد.

آیت‌الله شب‌زنده‌دار هشدار داد: اگر استادی از اخلاق نیکو فاصله بگیرد یا دانش خود را از دیگران دریغ کند، سنت الهی بر این است که عزت و علم از او گرفته شود. تأثیر رفتار استاد بر شاگرد بسیار عمیق‌تر از درس اخلاق است؛ وقتی شاگرد فروتنی، تقوا و خداترسی استاد را ببیند، این حالات در روح او نهادینه می‌شود.

تربیت عالمان مهذب و بی‌میل به جاه و مقام

عضو فقهای شورای نگهبان تأکید کرد: باید طلابی پرورش یابند که در دل آنان حب جاه و مقام نباشد و انگیزه‌شان از علم‌آموزی و خدمت، تنها تقرب به خدا باشد. رهبر انقلاب نیز در پیام‌های متعدد خود بر تربیت «عالمان مهذب» تأکید کرده‌اند؛ عالمانی که خود اهل تزکیه‌اند و توان تهذیب دیگران را نیز دارند.

وی افزود: حضور عالمان خداترس در هر منطقه، سبب رشد معنویت و دینداری مردم همان ناحیه می‌شود. همان‌گونه که امام خمینی(قدس‌سره) با ایمان و تقوای خویش توانست ملتی را در برابر طاغوت بسیج کند، تأثیر واقعی عالم دینی در اخلاص و اخلاق او نهفته است.

الگوی تواضع و اخلاص بزرگان

آیت‌الله شب‌زنده‌دار با اشاره به سیره آیت‌الله خوانساری گفت: ایشان با روحیه خدمت و خلوص، در قم به نگارش جامع‌المدارک می‌پرداختند و هرگاه طلاب به دیدارش می‌آمدند، قلم را کنار می‌گذاشتند و با آنان با روی گشاده سخن می‌گفتند. چنین تواضع و اخلاصی باید الگوی امروز حوزه باشد.

وی ضمن تقدیر از مجاهدت‌های آیت‌الله اعرافی و مدیران حوزه علمیه قم، از تلاش‌های مجموعه شورای عالی حوزه و معاونت آموزش در تحقق منویات رهبر انقلاب و مراجع تقلید قدردانی کرد و اظهار امیدواری نمود که این همکاری‌ها زمینه‌ساز تحولی عمیق در عرصه‌های علمی و تربیتی شود.

ضرورت بازنگری در شیوه تدریس فقه استدلالی

آیت‌الله شب‌زنده‌دار در بخش دیگری از سخنان خود با طرح پرسشی درباره شیوه آموزش فقه استدلالی گفت: در حال حاضر محور تدریس فقه استدلالی، مباحث مکاسب و خیارات شیخ انصاری(ره) است، اما لازم است بررسی شود که آیا ادامه این روش برای رشد علمی حوزه کافی است یا باید متناسب با تحولات علمی روز، بازنگری شود.

ایشان یادآور شد: تغییر محتوای کتب درسی در صورتی که با هدف تنقیح و ارتقای محتوا باشد، امری پسندیده است؛ اما در نحوه اجرا و جزئیات آن باید نهایت دقت را داشت. ازاین‌رو، پیشنهاد می‌شود گروه‌هایی از اساتید و محققان به بررسی این موضوع پرداخته و پیشنهادهای اصلاحی خود را به شورای عالی حوزه ارائه دهند.

وی از استادان خواست تا دیدگاه‌های خود درباره تحول در آموزش فقه استدلالی را به دبیرخانه شورا، آیت‌الله اعرافی و معاونت آموزش حوزه ارسال کنند تا تصمیماتی متناسب با نیازهای روز اتخاذ شود.

گزارش معاون آموزش حوزه علمیه قم

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اصغر همتیان، معاون آموزش حوزه علمیه قم، با اشاره به پیام راهبردی رهبر معظم انقلاب در یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم گفت: این پیام، بر پیشرو بودن حوزه تأکید دارد و اجلاسیه اساتید با مشارکت همه استادان و تشکیل ۹ کمیسیون تخصصی برای تحقق این هدف برگزار شد.

وی افزود: از نیمه خرداد تاکنون بیش از ۲۷ جلسه کمیسیون برگزار شده و گزارش پنج کمیسیون اصلی در اجلاسیه ارائه شد. همچنین با سامان‌دهی ثبت‌نام طلاب و برنامه‌ریزی دقیق، انتخاب دروس در زمان کوتاهی انجام گرفت.

همتیان ادامه داد: پس از دوران کرونا، سیاست حوزه بر تجمیع مدارس بوده است؛ به‌گونه‌ای که تعداد مدارس قم از ۱۶۸ مدرسه در آن دوران به ۷۵ مدرسه کاهش یافته و عمده طلاب در مدارس مرکزی مانند فیضیه، دارالشفا، امام کاظم(ع) و آیت‌الله گلپایگانی مستقر هستند.

وی از رشد دوبرابری تعداد اساتید سطوح عالی و خارج نسبت به سال ۱۳۹۶ خبر داد و گفت: اکنون بیش از دو هزار استاد در حوزه علمیه قم فعالیت می‌کنند که ظرفیت علمی کم‌نظیری به شمار می‌رود.

تقویت دروس آزاد و تسهیل روند امتحانات

معاون آموزش حوزه با اشاره به تأکید آیت‌الله اعرافی بر گسترش دروس آزاد گفت: امسال دروس فقه و اصول پایه‌های پنج و شش به‌صورت آزاد برگزار می‌شود تا طلاب بتوانند با اختیار خود استاد را برگزینند. این دروس با نظم کامل و نظارت آموزشی در مدرسه دارالشفا برگزار می‌شوند.

وی افزود: با فراهم شدن زیرساخت‌های جدید، طلاب می‌توانند ظرف کمتر از ۴۸ ساعت در امتحانات شفاهی ثبت‌نام و شرکت کنند؛ حتی در موارد خاص، برگزاری آزمون در همان روز ممکن است.

همتیان اظهار کرد: هم‌اکنون ۱۴۸۱ استاد به‌عنوان مشاور و منبع علمی در سامانه حوزه ثبت شده‌اند و در ۴۶ گروه علمی با حضور ۱۶۰ استاد فعالیت دارند. سالانه حدود هزار پایان‌نامه در حوزه دفاع می‌شود که به‌طور متوسط سه پایان‌نامه در هر روز کاری است.

وی در پایان تأکید کرد: حوزه علمیه قم در مسیر ارتقای کیفی آموزش، استفاده از ظرفیت‌های نوین مانند هوش مصنوعی، و تسهیل فرایندهای پژوهشی و آموزشی گام‌های مؤثری برداشته است. هدف نهایی، تکریم استادان و طلاب و شکوفایی علمی و اخلاقی حوزه‌های علمیه است.