رسالت مادرانه و مسئولیت قرآنی؛ مسیر متفاوت یک بانوی پژوهشگر

ولادت با سعادت حضرت فاطمه زهرا (س) بانوی بزرگ عالم، همواره به‌عنوان نقطه‌ای نورانی در تاریخ اسلام و زندگی بانوان شناخته می‌شود. این روز، علاوه بر بزرگداشت مقام حضرت فاطمه (س) و فرصتی است برای ارج نهادن به تلاش و نقش مؤثر بانوان در خانواده و جامعه، به‌ویژه در عرصه‌های فرهنگی و قرآنی؛ که با تأسی به سیره عملی و تربیتی حضرت زهرا (س)، توانسته‌اند، تعادلی بی‌نظیر میان مسئولیت‌های خانوادگی و فعالیت‌های اجتماعی و پژوهشی برقرار کنند و الگویی برای نسل امروز و آینده باشند.

حضرت فاطمه زهرا (س) نه‌تنها یک مادر نمونه، بلکه یک مربی، مشاور و فعال اجتماعی بودند که با آموزه‌های قرآن کریم، خانواده خود را تربیت و جامعه پیرامون خود را هدایت می‌کردند. اهمیت تربیت قرآنی مادران در این است که اثرگذاری آن نه‌تنها بر فرزندان بلکه بر تمامی اعضای خانواده و محیط اطراف مادر گسترده می‌شود. هر بانوی فعال در عرصه قرآن، با نگاه ویژه خود و شناخت عمیق از تعالیم قرآنی، می‌تواند چراغ راهی برای جامعه باشد و فضایی سرشار از ارزش‌های اخلاقی و تربیتی ایجاد کند.

مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران با اتکا بر فعالیت بانوان پژوهشگر و فعال، اهداف متعالی خود را پیش می‌برد. بانوانی که در حوزه پژوهش، کتابت، تصحیح و آماده‌سازی آثار قرآنی مشغولند.

این مقدمه فرصت و بهانه‌ای را فراهم کرد تا در گفت‌وگویی به سراغ زهره سماواتیان، مدیر واحد تحقیق مرکز طبع و نشر قرآن کریم جمهوری اسلامی ایران و از اساتید قرآنی کشور رفتیم.

ایکنا_ در آغاز سخن و به عنوان مقدمه، از فعالیت‌های قرآنی خود توضیحاتی بفرمایید.

در ابتدا از فرصتی که برای این گفت‌و‌گو فراهم کردید سپاسگزارم. تحصیلات اینجانب در حوزه علوم دینی و در کنار آن دانشگاهی است. در دانشگاه امام صادق علیه‌السلام تحصیل کرده‌ام و کارشناسی، ارشد و دکترای خود را در رشته علوم قرآن و حدیث گذرانده‌ام. علاوه بر فعالیت پژوهشی، سابقه تدریس در دانشگاه را نیز دارم و مدت سه سال است در مرکز طبع و نشر قرآن کریم مشغول خدمت هستم.

در طول این مسیر علمی، سعی کرده‌ام هم پژوهش را جدی بگیرم و هم جنبه‌های عملی و آموزشی قرآن را به نسل جوان منتقل کنم. تدریس، تحقیق و مشارکت در پروژه‌های ملی قرآنی فرصتی بود تا بتوانم تجربه و دانش خود را در کنار دیگر بانوان فعال این حوزه، در مسیر ترویج فرهنگ قرآن به کار بگیرم.

ایکنا_ لطفا درباره فعالیت‌های قرآنی بانوان در واحد تحقیق مرکز طبع و نشر کمی توضیح دهید.

مرکز طبع و نشر قرآن کریم فعالیت‌های قرآنی شاخصی دارد، خصوصاً در بخش تحقیق و پژوهش. بانوان در واحد تحقیق نقش کلیدی دارند. یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ما، دانشنامه بزرگ قرائت و کتابت قرآن کریم است که برای نخستین بار در جهان اسلام در حال انجام است.

در زمینه کتابت قرآن توسط بانوان، مصحف بانوان تهیه شده است که هر جزء آن توسط یک بانوی خطاط کتابت شده و با کمک این بانوان به چاپ رسیده است. این پروژه نه تنها هنر کتابت را به نمایش می‌گذارد، بلکه نشان‌دهنده همکاری جمعی بانوان در یک حرکت ملی است

تحقیقات گسترده، تولید محتوا و بررسی‌های علمی این دانشنامه، بخش مهمی از آن بر عهده بانوان است. تاکنون حدود بیست و پنج درصد از محتوای این دانشنامه آماده شده و در اختیار عموم قرار دارد. این دانشنامه، بخش‌های متنوعی دارد که شامل تاریخچه قرائت، روش‌های کتابت، رسم و ضبط مصاحف و تحلیل تطبیقی قرائت‌ها و خط‌هاست. در هر یک از این بخش‌ها، بانوان با دقت علمی بالا فعالیت می‌کنند تا نتایج پژوهش‌ها دقیق و قابل استناد باشد.

ایکنا_ چه بخش‌هایی از این دانشنامه از سوی بانوان انجام می‌شود؟

بانوان در بخش‌هایی که نیازمند تحقیقات دقیق درباره رسم و ضبط مصحف است، با دقت و تخصص فراوان مشغول هستند. این بخش‌ها شامل تحلیل نسخه‌های خطی قرآن، بررسی تطبیقی رسم‌الخط‌های قدیم و نوین، و تهیه محتوای علمی برای استفاده محققان و علاقه‌مندان است. علاوه بر این، بانوان در واحد‌های دیگر مرکز مانند آماده‌سازی، تصحیح، آموزش و دارالکتابه نیز فعال‌اند.

برای مثال، در تدوین قرآن حکیم، بخش‌های عمومی، دانش‌آموزی و دانشجویی، بانوان در استخراج مطالب علمی و آماده‌سازی محتوا نقش مؤثر دارند. همچنین در کار‌های رایانه‌ای و نرم‌افزار‌های مرتبط، بانوان متخصص ما فعالیت چشمگیری دارند که کمک می‌کند محتوا در دسترس مخاطبان با بالاترین کیفیت قرار گیرد.

ایکنا _ همان‌طور که اشاره کردید، بانوان در تصحیح متون قرآنی نیز نقش دارند لطفا در این باره توضیح بیشتری دهید.

مادر اولین مربی فرزندان است؛ او باید ابتدا خود را تربیت کند و سپس تربیت صحیح را منتقل نماید. آموزه‌های قرآنی نشان می‌دهد که بانو مجرای خلقت و تربیت است و وظیفه او سنگین، اما بسیار اثرگذار است. اگر مادر خود را اصلاح کند، فرزندان نیز از نگاه و عمل او می‌آموزند و جامعه‌ای متعالی شکل می‌گیرد

بیشتر مصححان مرکز، بانوان هستند. حضور بانوان در این بخش باعث شده است که حساسیت‌های نگارشی، رعایت قواعد و دقت در جزئیات افزایش یابد. علاوه بر آن مصحف بانوان تهیه شده است که هر جزء آن از سوی یک بانوی خطاط کتابت شده و با کمک بانوان به چاپ رسیده است. این پروژه نه تنها هنر کتابت را به نمایش می‌گذارد، بلکه نشان‌دهنده همکاری جمعی بانوان در یک حرکت ملی است. همچنین در زمینه تذهیب و مرصع‌کاری قرآن، بانوان هنرمند فعالیت‌های چشمگیری دارند که هر یک نمایانگر مهارت و تعهد آنان است.

ایکنا_ از نظر شما، حضور بانوان در عرصه نشر و پژوهش قرآن کریم چه اهمیت و تأثیری دارد؟

نقش بانوان در هیچ جامعه‌ای قابل انکار نیست. یک بانو با نگرش قرآنی می‌تواند محیط خانواده و جامعه اطراف خود را شکل دهد. حضور بانوان قرآنی با جهان‌بینی مبتنی بر قرآن، اثرگذاری عمیق‌تری بر فرزندان و اطرافیان خود دارند. بانوانی که در پژوهش، آموزش و هنر قرآنی فعالند، نه تنها محتوا تولید می‌کنند بلکه الگوی عملی تربیتی و اخلاقی برای نسل‌های آینده محسوب می‌شوند.

توصیه من به بانوان علاقه‌مند به حوزه قرآنی این است که با تحصیلات و تخصص، این مسیر را ادامه دهند تا بتوانند به جامعه و خانواده خود خدمت کنند. آموزش‌های قرآنی، پژوهش و مشارکت عملی، همراه با رشد شخصی و اخلاقی، اثرگذاری را چندین برابر می‌کند.

ایکنا_ با توجه به تحصیلات قرآنی شما درباره جایگاه مادر در قرآن برایمان نکاتی بیان فرمایید.

در قرآن واژه «رب» به معنای مربی آمده و مادر، مجرای خلقت و یکی از مصادیق ربوبیت الهی در تربیت است. قرآن کریم بار‌ها بر تربیت و نقش مربی تأکید کرده است. مادر اولین مربی فرزندان است؛ او باید ابتدا خود را تربیت کند و سپس تربیت صحیح را منتقل نماید. آموزه‌های قرآنی نشان می‌دهد که بانو مجرای خلقت و تربیت است و وظیفه او سنگین، اما بسیار اثرگذار است. اگر مادر خود را اصلاح کند، فرزندان نیز از نگاه و عمل او می‌آموزند و جامعه‌ای متعالی شکل می‌گیرد.

تجربه شخصی من نشان داده است که وقتی مادر به جایگاه و نقش خود آگاه است و تلاش می‌کند با رفتار و عمل خود آموزه‌های قرآنی را عملی کند، تأثیر آن نه تنها در خانواده بلکه در محیط اجتماعی اطراف نیز ملموس خواهد بود. به همین دلیل قرآن می‌فرماید: «قوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ» اصلاح از خود آغاز می‌شود. مادر وقتی خودسازی کند، خانواده از همان پنجره نگاه او به جهان می‌نگرد.

ایکنا_ روز مادر برای شما چه معنایی دارد و چگونه آن را با آموزه‌های قرآنی پیوند می‌دهید؟

این روز به ما یادآوری می‌کند که الگو داریم؛ بانویی که در خانه‌داری، تربیت فرزند، همراهی با همسر و حضور اجتماعی نمونه بود. این روز تنها یک هدیه و تبریک نیست؛ یک چشم‌انداز است. منِ بانو باید نگاه کنم ببینم چطور می‌توانم حتی اندکی به سمت آن الگو قدم بردارم. روز مادر نه صرفاً یک مناسبت رسمی، بلکه فرصتی برای بازتاب الگوی حضرت زهرا (س) است. حضرت فاطمه (س) خانه‌نشین نبودند؛ ایشان مادری بودند که در تمام ابعاد زندگی، آموزش عملی داشتند و نقش مشاوری عالی برای خانواده خود ایفا کردند. این روز به ما یادآوری می‌کند که بانوان می‌توانند در جامعه و خانواده نقش مؤثری داشته باشند و باید خود را با آموزه‌های قرآنی رشد دهند تا اثرگذاری واقعی داشته باشند.

ایکنا _ به عنوان یک مادر که در حوزه علوم قرآنی تحصیل و در ادامه در این زمینه فعالیت می‌کنید، چه روش‌هایی برای تربیت قرآنی فرزندانتان به کار می‌بردید؟

مادری که می‌خواهد فرزندان قرآنی تربیت کند، باید ابتدا خود الگوی عملی رفتار قرآنی باشد. رفتار، گفتار و اخلاق مادر، بیشترین اثر را بر فرزندان دارد. تلاش من این بوده که خود را براساس نص صریح قرآن و آموزه‌های قرآنی اصلاح کنم، تا فرزندانم نیز از طریق مشاهده رفتار و اخلاق من، تربیت صحیح ببینند.

این کار بدون کمک خداوند ممکن نیست. وقتی انسان برای علم و خدمت قدم برمی‌دارد، خداوند به زمان او برکت می‌دهد. خداوند مهربان است و قلب بنده را همراهی می‌کند. وقتی با خلوص نیت و پشتکار حرکت می‌کنید، پس خداوند برکت زمان می‌دهد و توان مضاعف برای انجام مسئولیت‌ها فراهم می‌کند. مدیریت زمان، اولویت‌بندی و ایمان به یاری خدا، کلید رسیدن به توازن بین مسئولیت‌های خانوادگی و پژوهشی است.

ایکنا_ در مسیر پژوهشی و قرآنی شما، آیه یا فرازی از قرآن الهام‌بخش بوده است؟

آیه «مَّا یَفعَلُ ٱللَّهُ بِعَذَابِکُمۡ إِن شَکَرۡتُمۡ وَءَامَنتُمۡۚ وَکَانَ ٱللَّهُ شَاکِرًا عَلِیما» کمک شایانی برای آرامش و شکرگزاری در زندگی فراهم کرده است. شکرگزاری حقیقی از قلب، همراه با ایمان، برکت و توان مضاعف به زندگی می‌آورد و تأثیر عمیقی بر خانواده و محیط اطراف دارد.

ایکنا_ پیام شما به بانوان قرآنی و مادران جوان به مناسبت روز مادر چیست؟

قرآن کریم در سوره ابراهیم (ع) می‌فرماید: «لَئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ». افزایش رزق تنها نعمت نیست؛ یعنی «خودت را زیاد می‌کنم». مادر شاکر می‌تواند خانواده‌ای آرام و فرزندانی شکرگزار تربیت کند. نگاه مادر، پنجره نگاه فرزندان به جهان است. اگر نگاهش بر پایه توکل، امید و شکر باشد، فرزندان همان را می‌آموزد. امیدوارم هر بانویی قدر خود را بداند و از ارزش وجودی خود آگاه باشد. بانویی که خود را باور داشته باشد، نمی‌گذارد که دیگران یا حتی خودش، او را دست‌کم بگیرند. چنین بانویی مشمول فضل و رحمت الهی می‌شود و می‌تواند اثرگذاری عمیق در خانواده و جامعه داشته باشد.