Dilin həyası
İnsan dilini dəqiq və ciddi şəkildə kontrol etməlidir. Dilə nəzarət etmək təkcə yalan danışmamaq və qeybət etməmək deyil. Bəli, insan yalan danışmamalı və qeybət etməməlidir. Amma bundan əlavə, mənasız və bihudə sözlər də deməməlidir. Daha da önəmlisi odur ki, xüsusilə azyaşlıların və yeniyetmələrin yanında, naməhrəmlərin yanında ədəbsiz və təhrikedici sözlər danışmamalıdır ki, həyaya və ədəb-ərkana ziddir.
Həyanın müxtəlif növləri vardır. Bu fəzilət üç qismə bölünür: Fərdi, ailə və ictimai.
Keçən bəhslərimizdə fərdi həyadan, ailə üzvlərinin bir-birinə qarşı həyalı olmasından və cəmiyyətdə həyalı omaq və onun tələblərindən bəhs etdik.
Qeyd etdik ki, həya bədən üzvlərinə görə də bir neçə qismə bölünür; onların bir qismi barədə bəhs etdik. O gözlərin həyası idi. Vurğuladıq ki, gözlərin həyası, insanın gözlərinin açarının olması və ona çirkin baxışın daxil olmaması deməkdir. Bu bəhsimizdə isə bədən üzvlərində həyanın digər bir qisminə işarə edəcəyik. O da dilin həyasıdır.
Əsasən, dilin müxtəlif istifadələri var. O, yeməklərin dadına baxma vasitəsi olmaqla yanaşı, bir sıra informasiya mübadiləsi vasitəsidir, lakin daha vacib və ümumi istifadə sahələrinə malikdir. Çox vaxt diqqət yetirilməyən bu istifadələrdən biri də ünsiyyətdə həyanı tənzimləməkdir. Əslində sözlərin növü, danışığın növü və danışıq birləşməsi insanın nitqdəki həyasının səviyyəsini müəyyən edir. Qurani-Kərimin ibarətinə görə “onları mütləq danışıq tərzlərindən tanıyacaqsan” (Məhəmməd, 30).
«وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِي لَحْنِ الْقَوْلِ»
İmam Əli (ə) da buyurur: “Danışın ki, tanınasınız, çünki insan dilinin altında gizlidir”.
Nə qədər ki, insan danışmayıb, məharəti və eybləri gizlidir. Əslində, nitqdə həya insanların şəxsiyyətini və məharətini önə çıxarır.
Hədisdə həzrət Musanın (ə) Allaha belə dediyi qeyd olunur: “Pərvərdigara! Mən başqası ilə danışdığım dillə Səninlə danışmağa utanıram və mənim Səndən etdiyim həyam başqaları ilə danışmağıma mane olur”.
Gündə beş dəfə Allahla həmin dillə danışdığımızı düşünsək, artıq hər cür sözü dilimizə gətirərikmi? Bu məsələdə çox diqqətli olmalıyıq.
İlk növbədə danışığımız yalan, qeybət, böhtan, istehza və başqalarını təhqir etmək kimi günahlardan təmizlənməlidir.
Pis danışığın artması ilə ictimai etimad itir, cəmiyyətə güclü zərbə dəyir. Hər zaman bilməliyik ki, rəvayətlərə əsasən, “möminin hörməti Allah evinin (Kəbənin) hörmətindən daha böyükdür”.
Sonrakı mərhələdə danışığımızda münasib tərzdən və sözlərdən istifadə etməliyik. Kobud danışmaq, nalayiq sözlər demək, alçaldıcı sözlər söyləmək, həyadan uzaqdır. Çünki hər sözün yeri var. Aydındır ki, danşıq tərzində söz və kəlmə seçimi də mühüm rol oynayır. Məsələn qadınların naməhrəmlərlə yumşaq və yumşaq danışması həyaya ziddir. Quran qadınlara tövsiyə etdiyi kimi: “(Yad kişilərlə) yumşaq (naz-qəmzə ilə) danışmayın, yoxsa qəlbində mərəz olan tamaha (özgə təmənnaya) düşər. (Danışdığınız zaman) gözəl danışın!” (Əhzab, 32).
Beləliklə, insan danışıq baxımından da ədəb və həyaya riayət etməlidir. kobud sözlər, nalayiq və çirkin sözlər işlətməməlidir. Bəzi insanlar qəzəbdən dil həyasını itirir, bir-birini söyür, hətta evdə arvad-uşağa qarşı kobud, çirkin sözlər işlədirlər ki, bu da böyük günah sayılır. Hədislərə görə, Allah-taala dil həyasını itirən, nalayiq sözlər deyənləri və söyüş söyənləri düşmən tutur: «إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْبَذِيَّ»
İnsan dilini dəqiq və ciddi şəkildə kontrol etməlidir. Dilə nəzarət etmək təkcə yalan danışmamaq və qeybət etməmək deyil. Bəli, insan yalan danışmamalı və qeybət etməməlidir. Amma bundan əlavə, mənasız və bihudə sözlər də deməməlidir. Daha da önəmlisi odur ki, xüsusilə azyaşlıların və yeniyetmələrin yanında, naməhrəmlərin yanında ədəbsiz və təhrikedici sözlər danışmamalıdır ki, həyaya və ədəb-ərkana ziddir.
