عواقب مصرف‌گرایی از منظر قرآن/ تفاوت اسراف و تبذیر
گروه اقتصاد: حکیمآبادی اظهار کرد: از نظر قرآن کریم، مصرف‌گرایی موجب قحطی و گرسنگی شده و اگر درست مصرف نکنیم زندگی بر ما سخت خواهد شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی گیلک حکیمآبادی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره نگاه قرآن به مصرف‌گرایی و پیامدهای آن بر اقتصاد جامعه پرداخت و اظهار کرد: مصرف در اقتصاد، یکی از متغییرها و عوامل بسیار مهم است و اقتصاددانان و همچنین جامعه‌شناسان نظرات متفاوتی درباره عوامل و و پیامدهای مصرف‌گرایی بیان کرده‌اند.
مصرف پسندیده از منظر اسلام
وی ادامه داد: اگر مخارج کل جامعه را در نظر بگیریم، این مخارج به چند دسته تقسیم می‌شود که شامل مصرف، سرمایه‌گذاری، مخارج و مصارف دولت و .. است و براساس بررسی‌های اقتصادی، خود مصرف بالغ بر 50 درصد کل تولید جامعه را در بر می‌گیرد؛ بنابراین این موضوع نقش بسیار تعین‌کننده‌ای در اقتصاد یک کشور دارد.
حکیم‌آّبادی اظهار کرد: مصرف زیربنای توانایی جامعه است و انگیزه‌های تولیدکنندگان را زیاد می‌کند اما اگر با دید واقعی نگاه کنیم، مصرفی مورد تأیید است که در جهت ایجاد انگیزه‌ها و توانایی‌های کاری باشد و اسلام، این موضوع را با عنوان اسراف و تبذیر بیان کرده است.
تفاوت اسراف و تبذیر
وی افزود: به تعبیر شهید صدر، تفاوت اسراف و تبذیر این است که اسراف در موارد کمی و تبذیر در موارد کیفی است؛ به طور مثال اگر در زمینی به جای صد کیلو، صد‌و‌پنجاه کیلوگرم بذر بپاشیم، اسراف صورت گرفته و اما اگر در زمینی که اساسا برای گندم مناسب نیست، بذر بپاشیم، تبذیر رخ داده است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران ادامه داد: اگر مصرفی در زندگی شخصی انسان از اعتدال خارج شود نه تها به توانایی‌های جامعه نمی‌افزاید بلکه موجب می‌شود جامعه بیهوده خرج کرده و توان تولیدی هدر می‌رود و به همین دلیل است که امروزه در دنیا با مالیاتی به عنوان مالیات بر ارزش افزوده یا مالیات بر مصرف مواجه هستیم و عمدتا اینگونه به نفع پس‌انداز با مصرف‌گرایی مقابله می‌شود.
مخالفت قرآن با مصرف‌گرایی
وی افزود: خداوند متعال در قرآن به صورت مصداقی به مواردی از مصرف‌گرایی اشاره کرده است و مثلا درباره کسی‌که بدون اندازه خرج کند می‌فرماید: «وَلاَ تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا؛ و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار [هم] گشادهدستى منما تا ملامتشده و حسرتزده بر جاى مانى» (الإسراء/ 29)
حکیمآبادی ادامه داد: در آیات دیگری از قرآن درباره مصرف‌گرایی آمده است «وَلَا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ؛ و فرمان افراطگران را پیروى مکنید» (الشعراء/151) و«الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یُصْلِحُونَ؛ آنان که در زمین فساد مىکنند و اصلاح نمىکنند»(152) بنابراین اسراف مقابل اعتدال و میانه‌روی است و کسانی‌که چنین اقدامی را انجام می‌دهند در زمین دست به فساد زده است.
از نظر قرآن، مصرف‌گرایی موجب قحطی و گرسنگی می‌شود
وی افزود: همچنین در قرآن گفته شده است که مصرف‌گرایی موجب قحطی و گرسنگی می‌شود و از جمله آمده است: « وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلًا قَرْیَةً کَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ؛ و خدا شهرى را مثل زده است که امن و امان بود [و] روزیش از هر سو فراوان مىرسید پس [ساکنانش] نعمت‌هاى خدا را ناسپاسى کردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مىدادند طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانید»(النحل/112) و به همین دلیل است که در قرآن آمده است که اگر درست مصرف نکنیم زندگی بر ما سخت خواهد شد.
حکیم‌آّبادی در پایان گفت: محققان اقتصادی بررسی کرده‌اند که اگر هزینه‌هایی که یک طبقه ثروتمند صرف اسراف می‌کند و بازدهی‌اش بسیار پائین است به دست یک نیازمند می‌رسید، او می‌توانست ضروریات خود را تأمین کند و در این صورت قدرت بازپروری برای فرد فقیر بسیار بیشتر می‌شد.
اکبر ابراهیمی
