کانال همسریابی؛ واسطه‌گری ازدواج یا کانال کسب درآمد؟!

به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، هر پسر و دختری که پا به دوران جوانی می‌گذارد، بزرگ‌ترین آرزویش ازدواج و ایجاد کانون گرم و پر مهر خانواده است؛ چنین میلی به‌طور طبیعی و فطری در انسان‌ها وجود دارد و نمی‌توان از آن صرف نظر کرد.

مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویی ماه مبارک رمضان در سال 93 با اشاره به اهمیت مساله ازدواج جوانان، درباره‌ عواقب بی‌تفاوتی در جامعه نسبت به این مسأله و تبعات سخت آن برای کشور هشدار دادند. ایشان خود جوان‌ها، خانواده‌ها و مسئولان مربوط را به اقدامات عملی برای حل این مشکل دعوت کردند و یکی از راهکارها را احیای سنت واسطه‌گری در ازدواج دانستند: «در گذشته معمول بود که براى ازدواج، افراد خیر و مومنى پیدا می‌شدند، واسطه‌‌گرى می‌کردند، دخترهاى مناسب را، پسرهاى مناسب را، معرفى می‌کردند، ازدواج‌ها را راه مى‌‌انداختند؛ این کارها باید انجام بگیرد؛ باید واقعا در جامعه یک حرکتى در این زمینه به‌‌وجود بیاید».

بحث واسطه‌گری یا شفاعت در ازدواج، در فرمایشات خدای متعال و حضرات معصومین(ع) ذکر شده است؛ در سوره‌ مبارکه نور، آن‌جا که خداوند متعال می‌فرماید «وَأَنْکِحُوا الْأَیامى‌ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُم»، دستور «َأَنْکِحُوا» خطاب به جامعه‌ اسلامی صادر شده است و تمام اعضای این جامعه را دربر می‌گیرد یعنی همه مامور می‌شوند که زمینه را برای ازدواج پسران و دختران فراهم کنند.

پاداش وساطت در ازدواج از منظر روایات

در روایات ما آمده «مَن تَزَوَّج اَخاه المُؤمِن» یعنی کسی که برای برادر مؤمنش، شرایط ازدواج را فراهم کند. در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده است که فرمودند؛ «أَفْضَلُ‌ الشَّفَاعَاتِ‌ أَنْ‌ یَشْفَعَ‌ بَیْنَ اثْنَیْنِ فِی نِکَاحٍ حَتَّى یَجْمَعَ بینهُمَا»؛ بهترین شفاعت‌ها این است که شفاعت شود بین دو نفر در ازدواج تا بالاخره زیر یک سقف قرار بگیرند(تهذیب، ج 7، ص 405، وسائل‌الشیعه، ج 20، ص 45).

رسول خدا(ص) می‌فرمایند: هر فردی در ازدواج حلالی بین 2 نفر اقدام کند تا این که خدا آن 2 را گرد هم آورد، خداوند در برابر هر قدمی که وی در این راه برداشته و هر سخن ثوابی که گفته ثواب یک سال عبادت را به او می‌دهد (جامع‌الاخبار، ص 102).

در روایتی دیگر از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند، «مَنْ‌ زَوَّجَ‌ عَزَباً کَانَ مِمَّنْ یَنْظُرُ اللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ»؛ یعنی کسی که شرایط ازدواج فرد مجردی را فراهم کند، از کسانی است که خداوند در روز قیامت به او نظر می‌کند. 

در روایت دیگری از امام کاظم(ع) نقل شده که فرمودند: «در روز قیامت که هیچ سایه‌ای جز سایه‌ی عرش خدا نیست، سه گروه زیر این سایه قرار می‌گیرند» آن‌وقت درباره‌ اولین دسته فرمودند؛ «رَجُلٌ‌ زَوَّجَ‌ أَخَاهُ‌ الْمُسْلِم»، مردی که شرایط ازدواج برادر مسلمانش را تأمین کند (وسائل‌الشیعه، ج 20، ص 46).

امام صادق(ع) فرمودند: «من زوج اعزبا کان ممن ینظر الله- عز و جل-الیه یوم القیامة»، کسی که مجردی را تزویج کند و امکان ازدواج او را فراهم کند از کسانی است که در قیامت خداوند به آنان نظر لطف می کند(وسائل‌الشیعه، ج 20، ص 45).

در روایتی دیگر از امام‌صادق(ع) آمده، «اربعة ینظر الله الیهم یوم القیامة: من اقال نادما او اغاث لهفان او اعتق نسمة او زوج عزبا»: چهار کس در قیامت مورد نظر پروردگارند، 1- آنکه چون طرف معامله پشیمان شود، معامله را برگردان 2- کسی که غم از دلی برگیرد 3- کسی که برده‌ای را آزاد کند 4- کسی که بی‌همسران را به ازدواج درآورد(وسائل الشیعه، ج 20، ص 46).

به نظر می‌رسد که در ادبیات دینی مسئله‌ واسطه‌گری در ازدواج، مسئله‌ای حائز اهمیت است. به هرحال، فردی که می‌خواهد ازدواج کند، در خیلی از موارد کسی را نمی‌شناسد که مستقیما سراغ او برود و نیازمند این است که از افرادی کمک بگیرد. در سیره‌ بزرگان دین هم توجه به این نکته وجود داشته است؛ از جمله خود پیامبر اکرم(ص)؛ وقتی که جوانی به نام «جُوَیبِر» خدمت حضرت می‌آیند، حضرت نگاه مهربانی به او می‌کنند و می‌فرمایند که چرا ازدواج نمی‌کنی؟ او هم در پاسخ مشکلاتی را مطرح می‌کند، بعد حضرت همان‌جا او را راهنمایی می‌کنند و می‌فرمایند که: «انْطَلِقْ یَا جُوَیْبِرُ إِلَى زِیَادِ بْنِ لَبِیدٍ فَإِنَّهُ مِنْ‌ أَشْرَفِ‌ بَنِی‌ بَیَاضَة»؛ جیبر! پیش زیاد ابن لبید برو و دختر او را خواستگاری کن. این معرفی کردن و واسطه‌گری از خود پیامبر اکرم(ص) وجود داشته و معصومین(ع) هم این روش را ادامه داده‌اند و به همین سبب علمای دین به ایشان در عمل به این سنت تأسی کرده‌اند.

ویژگی‌های واسطه مورد اعتماد

افرادی که می‌خواهند به این امور بپردازند باید واجد ویژگی‌هایی باشند که برخی از آن‌ها بایسته و برخی دیگر شایسته است؛ اول آن‌که شایسته است کسی که واسطه‌گری می‌کند خودش متأهل باشد و مقداری پختگی نسبت به مسائل ازدواج و خانواده داشته باشد و همچنین تا حدودی با مسائل روان‌شناسی آشنا باشد تا بتواند ویژگی‌های افراد را بشناسد و با طرف مقابل تطبیق بدهد که در این صورت، احتمال تشخیص درست بالا می‌رود.

ویژگی دیگر این است که این شخص واقعا قصدش این باشد که این معرفی کردن، زمینه‌سازی برای شکل‌گیری یک زندگی پایدار و سالم باشد و در تمام مراحل، این نکته را وجهه‌ همت و عمل خود قرار دهد؛ بعضی‌ها ممکن است اهداف مادی و نیت کسب درآمد داشته باشند. این کار را می‌کنند و برایشان مهم نیست که چه اتفاقی می‌افتد و بیش از هر چیز، می‌خواهند وصلتی صورت بگیرد؛ حتی بعضی‌ها می‌خواهند برای رسیدن به این ثواب‌هایی که گفته شده است، هر طور شده اقدام کنند و چشمشان را روی این‌که این دو نفر چقدر هماهنگی دارند یا ندارند ببندند و صرفاً به دنبال این باشند که آمار ازدواج‌هایی که توسط خودشان انجام می‌شود بالاتر برود!

نکته‌ دیگر که بسیار هم مهم است آن‌که شخص واسطه‌گر باید حقایق را به دو طرف منتقل کند و برای این‌که مثلا این وصلت صورت بگیرد نقاط ضعف را نپوشاند و نقاط قوت را زیاد بزرگ جلوه ندهد؛ آن‌چه هست را منتقل کند و بهتر و درست این است که تحلیل خودش را هم از شرایط افراد ارائه ندهد، بلکه خبرها را منتقل کند و تحلیل‌ها و برداشت‌ها را به عهده‌ی خود دو طرف بگذارد.

یک واسطه خوب و مطمئن باید متدین، عاقل، فهیم، دلسوز و خیرخواه باشد، معیارهای اصلی و حقیقی ازدواج را بشناسد، نقاط ضعف و قوت دو طرف را بداند، کاملا با خلقیات، روحیات، فرهنگ و مذهب خانواده‌ها آشنا باشد و بسیار سنجیده و عاقلانه طرفین را آگاه سازد.

در این شیوه آشنایی، واسطه‌ها به دلیل شناختی که از دو طرف دارند مهره اصلی انطباقات اولیه واقع شده و اقدام به معرفی افراد به یکدیگر می‌کنند؛ در این میان بسیاری از خانواده‌ها نیز تنها به صرف آشنایی، به فرد معرفی‌کننده بیشتر از فرد معرفی‌شونده اعتماد می‌کنند.

اما باید دانست فرد واسطه براساس نظام فکری، فرهنگی و مذهبی خود دو نفر را به هم معرفی می‌کند و ممکن است طرفین را به درستی نشناخته باشد بنابراین نمی‌تواند تضمین‌کننده موفقیت در ازدواج باشد.

در واقع جوان‌ها و خانواده‌هایشان باید بدانند پس از معرفی باید بر اساس اعتقادات و روحیات خود به تحقیق و بررسی بیشتری پرداخته و براساس آنچه می‌شنوند تصمیم نگیرند؛ یکی از مشکلاتی که در مراکز همسرگزینی کنونی وجود دارد این است که نقش خانواده در آن کمرنگ می‌شود یعنی پسر و دختر، خودشان پیگیری می‌کنند و چه بسا به تصمیم می‌رسند ولی خانواده‌ها نمی‌پذیرند و یا این روش را نمی‌پسندند.

حضور مؤسسات همسریابی در شبکه‌های اجتماعی

اکنون با پیشرفت تکنولوژی و ابزارهای ارتباطی موبایلی که فراگیر هم شدند، سایت‌ها و مؤسسات همسریابی نیز فعالیت خود را از طریق این شبکه‌ها گسترش داده‌اند؛ در این میان به کانال تلگرامی برخورد کردیم با نام شبکه ازدواج که دارای دو زیر مجموعه است؛ کانال خواستاگرام آقایان و بانوان. در این کانال‌‌ها با درج نام و عکس و اطلاعات متقاضیان ازدواج شرایط ازدواج آن‌ها را فراهم می‌کنند؛ گروه‌هایی که زنان و مردان جوان در آن با هم آشنا می‌شوند و در‌ صورتی‌ که معیارهایشان برای زندگی مشترک با هم هم‌خوانی داشته باشد، ازدواج می‌کنند.

با کمی جستجو متوجه می‌شویم این کانال‌ها زیرنظر فردی به نام آرمان داوری فعالیت می‌کند؛ در تماس تلفنی با این فرد درباره این کانال و فعالیت قانونی و یا غیرقانونی آن گفت‌و‌گو کردیم.

داوری که مدعی است این بانک اطلاعاتی یک سازمان مردم نهاد و یک NGO است و دارای مجوز از وزارت کشور و شماره ثبت است گفت: من فوق‌لیسانس خدمات بهداشتی و نیز مدرک MBA گرایش کارآفرینی دارم. همچنین دوره تربیت مدرس مهارت‌های زندگی را در دانشگاه تهران گذراندم و نیز مدرس سازمان مدیریت بودم. در مؤسسه‌مان یک اساسنامه داریم که در آن ذکر شده هدف‌مان کمک به تشکیل و تحکیم خانواده در فضاهای مجازی و اینترنت است.

وی ادعا می‌کند حدود 16 سال است وارد این کار شده و در این رابطه 50 نشریه با او مصاحبه کردند و از این میان اکثرشان منفی صحبت کردند.

وی از اینکه بگوید چرا منفی صحبت کرده‌اند طفره رفت! و وقتی معترض شدیم مبنی بر اینکه با چه مجوزی عکس و مشخصات افراد را در گروه به نمایش می‌گذارید گفت: چرا وقتی که نتیجه کنکور اعلام می‌شود و عکس دختر خانم‌های 18 ساله را صفحه اول روزنامه می‌گذارند کسی معترض نمی‌شود!!

در میان عکس‌ها و شرایطی که دختران و پسران برای ازدواج در گروه تلگرامی درج کرده‌‌اند، آگهی سمیناری برای روز جمعه به نام صندلی سفید هم به چشم می‌خورد و همین‌طور نشانی سایتی که متعلق به همین کانال تلگرامی است؛ بنگاهی که ازدواج دختران و پسران را جوش می‌دهد. در مورد این سمینار داوری با اعلام اینکه ما به ازدواج حدود ۶٠٠ زوج کمک کرده‌ایم، افزود: بیشتر این ازدواج‌ها هم موفق بوده است و تنها دو مورد طلاق داشته‌ایم و دلیل آن هم این بوده است که طبق راهنمایی ما عمل نکرده‌اند.

وی همچنین درباره صحت‌ و سقم اطلاعاتی که توسط متقاضیان ازدواج داده می‌شود، گفت: این اطلاعات توسط ما بررسی شده و دو قرار اول نیز در دفتر ما گذاشته می‌شود. تجربه نشان داده بیش از 90 درصد اطلاعات درست است. حتی اگر اطلاعات هم اشتباه باشد سیستم به نوعی طراحی شده که در اولین دیدار افراد، که در دفتر مؤسسه انجام می‌شود، شرایط افراد محرض می‌شود.

وقتی این موضوع را مطرح کردیم که مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی ازدواج وزارت ورزش و جوانان هشدار داده: هیچ یک از کانال‌هایی که در تلگرام درباره همسریابی فعالیت می‌کنند مورد تایید وزارت ورزش و جوانان نیستند و جوانان در دام این کانال‌ها نیافتند، گفت: ما نیازمند یک سیستم سلامت در زمینه تشکیل خانواده هستیم و اکنون ازدواج به یک بحران تبدیل شده چه قبل ازدواج و نیز بعد از ازدواج و مسئولان باید کمک کنند به سیستم‌های جدید و اگر مشکلی داریم کمک کنند که رفع شود، شعار ما خلاقیت است و سعی می‌کنیم روش‌های نوینی را در پیش‌برد اهداف‌مان به کار ببریم.

در پایان یادآور می‌شود، در ایران کم نیستند مراکز و سایت‌های همسریابی که بدون هیچ مجوزی به فعالیت‌های همسرگزینی می‌پردازند؛ در اصل فعالیت این مراکز با پیشرفت تکنولوژی همگام بوده و همچنان بر شدت فعالیت‌های آن‌ها افزوده شده است؛ در ظاهر ممکن است استفاده از این فضاها برای همسریابی آسان‌ترین راه تشکیل زندگی مشترک باشد اما واقعیت این است که اگر این نوع ارتباط با بلوغ عاطفی طرفین همراه نباشد می‌تواند آسیب‌های جدی‌ای را از نظر روانی برای جوانان داشته باشد. باتوجه به این‌که معرفی افراد و فرآیند آشنایی با عدم‌اطلاع خانواده‌های طرفین همراه است و والدین نقش کمرنگی در این امر دارند چقدر می‌توان به فعالیت این مراکز و شبکه‌ها اعتماد کرد؟ این مسئله و فعالیت مؤسسات، سایت‌ها و کانال‌های همسریابی باید مورد توجه و رسیدگی مراکز ذی‌صلاح در این امر از جمله وزارت ورزش‌وجوانان، پلیس فتا و وزارت کشور قرار گیرد.

* مریم روزبهانی