ویژگی‌های مثبت و منفی تفسیر «فرات کوفی»/ تفسیر 400 آیه با 700 روایت
گروه حوزه‌های علمیه: استاد برجسته حوزه علمیه به تبیین ویژگی‌های تفسیر فرات کوفی پرداخت و گفت: در این تفسیر 400 آیه قرآن با موضوع ولایت و امامت با استناد به 700 روایت، تفسیر شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، آیت‌الله رضا استادی، در سلسله جلسات تفسیری خود در دارالقرآن علامه طباطبایی به معرفی برخی از تفاسیر مهم شیعه پرداخت و گفت: یکی از این تفاسیر، تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی برای حدود سال ۳۰۰ قمری یعنی دوره غیبت صغری است.
وی با بیان اینکه در معرفی تفسیر، باید نویسنده، محتوا و نقاط ضعف و قوت آن را بازگو کنیم ادامه داد: این تفسیر از ۱۲۵ راوی، روایت نقل کرده و چند نفر نیز از ایشان نقل کرده‌اند و با این حال در هیچ یک از کتب قدیمی نه‌تنها شرح حال بلکه نامی از وی برده نشده است؛ قاعدتا وقتی شیخ طوسی و نجاشی، فهرست و رجال می‌نویسد صد سال بعد از این است، ولی اسمی از ایشان نیاورده و شرح حالی نگفته‌اند؛ البته اگر کار افراد را خوب مطالعه کنیم در ضمن مطالعه، با شرح حال وی تا حدودی آشنا می‌شویم.
استادی تصریح کرد: همین که ۱۲۵ نفر از وی روایت نقل کرده‌اند نشان می‌دهد فرد بزرگی بوده است؛ از طرفی این اثر در دوره‌ای نوشته شده که کلینی، کافی را نوشته است، ولی یک روایت از این تفسیر، در کافی و بقیه کتب اربعه وجود ندارد. آیت‌الله خویی نیز نقل کرده که هیچ روایتی از وی در کتب اربعه وجود ندارد که جای تعجب وجود دارد؛ البته می‌توان گفت که نویسنده تفسیر، شخصیت درجه اولی نبوده است؛ لذا علمای قدیمی توجه خاصی به وی نکرده‌اند.
این استاد حوزه علمیه بیان کرد: کسانی که حمل بر صحت در مورد وی نکرده‌اند گفته‌اند این کتاب مشکلاتی دارد که به آن اعتنا نشده است؛ مشکل این است که روایات وی باید به پیامبر و ائمه (ع) و حضرت زهرا (س) برسد؛ در این کتاب ۴۰ روایت نقل شده که به زید ختم شده است لذا گفته‌اند وی زیدی بوده است.
این استاد برجسته حوزه علمیه تصریح کرد: علامه مجلسی در مورد این تفسیر گفته است که کسی راجع به نویسنده این تفسیر متعرض نشده و مدح و قدحی در مورد ایشان وجود ندارد، ولی وقتی روایات را می‌بینیم مضمون روایات با روایات ما یکی است بنابراین چرا از این حیث به آن بها ندهیم.
این استاد برجسته حوزه علمیه اظهار کرد: محمدتقی مجلسی نیز بیان کرده که برخی روایات دال بر امکان متصوف و صوفی بودن وی دارد؛ لذا این تفسیر در درجه کمتری از اهمیت قرار گرفته و حتی مورد بی‌اعتنایی است؛ بنابراین اگر امر میان این تفسیر و کتب دیگر دائر شد باید به کتب دسته اول رجوع کنیم که این کتاب در زمره کتب دست اول ما نیست.
آیت‌الله استادی با اشاره به تعریف مفسر، بیان کرد: مفسر به این معناست که تفاسیر را مطالعه کند و نظرات خود را هم بیان کند؛ مانند آیت‌الله جوادی آملی، ولی در تفسیر برهان، نورالثقلین و فرات تنها روایات را بیان کرده‌اند.
وی افزود: از ابتدا تا انتهای تفسیر فرات، ۴۰۰ آیه و ۷۰۰ روایت نقل شده است؛ وی دنبال این بوده که از قرآن هر آیه‌ای را که در مورد امام علی(ع) و ائمه(ع) است ذکر و روایات آن را بیان کند؛ در این کتاب ۴۰۰ آیه در مورد اهل بیت مطرح شده است و هدف اصلی وی نیز همین مسئله بوده است.
وی ادامه داد: نباید کسی به ایشان ایراد بگیرد که چرا از هر سوره‌ای یک روایت نقل شده، زیرا از ابتدا هدف ایشان، پرداختن به آیات ولایت و امیرالمومنین(ع) و ائمه(ع) و حضرت زهرا(س) بوده است؛ البته روایات تفسیری باید سند محکم و معتبر داشته باشد، ولی به تعبیر علامه مجلسی، چون این احادیث در کتب دیگر نیز ذکر شده قابل اعتماد است.
استادی با اشاره به برخی منقولات این کتاب که مورد قبول نیست بیان کرد: در صفحه ۴۰۲ که موید زیدی بودن وی است نقل شده که «ائمه(ع) ما معصوم هستند، ولی ۵ تن» که برخی همین مسئله را دال بر زیدی بودن وی گرفته‌اند ضمن اینکه روایت دوازده امام را هم ذکر نکرده است.
وی با بیان اینکه هیچ کتابی حتی کتاب معتبری مانند کافی هم وجود ندارد که نیاز به بررسی نداشته باشد اظهار کرد: اعتبار کتاب را نباید با اعتبار احادیث آن اشتباه بگیریم؛ زیرا این کتب غالبا روایات معتبری دارند، ولی دلیل این نمی‌شود که روایات نامعتبر نداشته باشد.
استادی تصریح کرد: نسخه باقیمانده تفسیر فرات، از سال ۸۰۰ به قبل نداریم؛ یعنی میان تالیف و نسخه موجود، ۵۰۰ سال فاصله وجود دارد و در قرن ۱۱ توسط علامه مجلسی و صاحب وسایل شناسایی و مورد استفاده قرار گرفته است؛ البته یکی از شیطنت‌هایی که می‌شود این است که این اثر را در مقابل کافی به رخ می‌کشند، می‌گویند کافی برای بعد از ۳۰۰ است؛ امام حسین برای سال ۶۰ بوده و میان این دو فاصله زیاد است و اتصال شما بهم خورده است؛ در حالی که وقتی طبری در قرن سوم نوشته شده، ولی در مورد صفین می‌نویسد آیا باید بگوییم پیوستگی تاریخی شما بهم خورده است؟.
استادی گفت: در برخی روایات این کتاب کلمه «ایمان» را به معنای امام علی(ع) گرفته است که باید گفته می‌شد امام از مصادیق مومنین هستند؛ البته این مسایل بطنی است و شامل تاویل و گذر از ظاهر است.
وی افزود: برخی روایات نیز منحصرا در این اثر است از جمله اینکه لیلة القدر را فاطمه(س) گرفته و فرموده است که اگر کسی معرفت به فاطمه نداشته باشد، لیله قدر را درک نکرده است، این مسئله از ویژگی‌های مثبت این کتاب است.
