اهل بیت(ع) اولین مصداق تعینی آیات الهی هستند

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن آیت‌الله هادی عباسی خراسانی، صبح امروز، 9 آذرماه در حوزه علمیه قم برگزار شد.

عباسی خراسانی در این جلسه به آیه 121 سوره بقره پرداخت. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ؛ كسانى كه كتاب [آسمانى] به آنان داده‌ايم [و] آن را چنانكه بايد مى‌خوانند ايشانند كه بدان ايمان دارند و[لى] كسانى كه بدان كفر ورزند همانانند كه زيانكارانند».

در ادامه متن جلسه را می‌خوانید؛

در این آیه حضرت حق یا حکایت اهل کتاب را مطرح می‌کند یا حکایت مسلمانانی که به آنها کتاب داده شده است بیان می‌کند؛ چون «اتیناهم الکتاب» اعم از مسلمانان و اهل کتاب است و اگر آیه به عمومیت خودش باقی بماند بهتر است. آیه تعبیر «اتیناهم» دارد. در برخی آیات «اوتوا الکتاب» یا «اتیناهم الکتاب» آمده است. وقتی صحبت از «اوتوا الکتاب» است یعنی به آنها کتاب داده شده است ولی وقتی می‌گوید «اتیناهم» دلیل بر این است؛ افرادی که به آنها کتاب داده شده است یک عظمت و شخصیتی دارند.

آیه می‌فرماید کسانی که به آنها کتاب دادیم کتاب را تلاوت می‌کنند و حق تلاوت را به جا می‌آورند. تلاوت قرائتی است که در آن استمرار باشد، قرائتی است که در آن تفکر و تدبر باشد؛ یعنی انسان آیات را پیش چشمش بگذارد و پشت سر آیات حرکت کند. قرائت خواندن است ولی تلاوت خواندنی است که در آن متابعت و پیروی هم باشد. تلاوت پیش‌نیاز تعلیم و حکمت است.

پس وقتی آیه شریفه می‌فرماید: «يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ» تلاوت میانه راه است، نه اینکه اول راه باشد و نه اینکه آخر راه باشد. قبل از تلاوت، قرائت است و بعد از تلاوت، تعلیم و تعلم حکمت است و پس از آن مقام تزکیه است. ضمن اینکه گفتیم کلمه «الکتاب» عام است و شامل تورات و انجیل و قرآن می‌شود. مسیحی‌ها و یهودی‌ها هم همانند مسلمانان و اهل قرآن تلاوت ربانی داشتند و اگر در قرائت آیات کتاب خود تدبر کنند هدایت نصیبشان خواهد شد.

جالب است آیه کریمه می‌فرماید: «يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ» یعنی حق تلاوت کتاب را ادا می‌کنند. از اینجا روشن می‌شود تلاوت دارای مراتب است و تشکیکی است. ادای حق تلاوت یعنی انسان به نتیجه تلاوت برسد که همان تزکیه است.

آیه می‌فرماید: «أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ» یعنی این افراد به کتاب ایمان دارند. گویا آیه می‌خواهد بگوید تلاوت ما را به ایمان می‌رساند و کسانی که تلاوت دارند زیادت ایمان دارند یعنی ایمانشان هر لحظه افزوده می‌شود. «وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» یعنی کسی که کافر به کتاب شود در خسران است. این خسران، خسران در سود نیست که قابل جبران باشد بلکه خسران در سرمایه است. اگر می‌خواهید معنای خسران در سرمایه را به دست بیاورید در وسط تابستان سراغ یخ‌فروشی بروید که دارد یخ می‌فروشد. پس خسران، خسران در سرمایه است نه اینکه خسران در سود باشد.

اهل بیت(ع) اولین مصادیق تعینی و تشخصی آیات الهی

چند نمونه از روایات را بخوانم. در روایت داریم: «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (ع) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ - الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ‌ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ‌ أُولئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ‌ - قَالَ: هُمُ الْأَئِمَّةُ (ع)». کسی از معنای آیه از امام صادق(ع) سوال کرد که مقصود از «الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ‌ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ»‌ چه کسانی هستند؟ حضرت فرمودند مقصود ائمه(ع) هستند. ما باید آیات را بخوانیم تا رنگ آیات را بگیریم و حقیقت آیات را بشویم چون هر آیه‌ای درجه‌ای از درجات بهشت است. رسول مکرم اسلام(ص) و ائمه(ع) اولین مصادیق تعینی و تشخصی آیات الهی هستند. وقتی ایشان تشخص آیات باشند، وقتی آیه می‌فرماید «الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ‌ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ‌» این آیه اول به آنها منصرف است.

در مورد آیات الهی باید توجه داشت که تا دلیل بر تخصیص نداشته باشیم، آیات تمثیلی هستند یعنی وقتی امام صادق(ع) فرمودند مقصود از «الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ‌ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ‌» ائمه(ع) هستند، به این معنا نیست مصداق آیه در آنها منحصر است. بله، فرمایش ایشان ناظر به بیان مصداق بارز هست ولی مصداق منحصر نیست، مصداق برازنده است ولی به معنای انحصار نیست.

یک روایت دیگری تقدیم کنم. از امام صادق(ع) درباره‌ «یتلونه حق تلاوته» سؤال کردند؛ حضرت فرمودند: «الوقوف عند ذکر الجنة و النار». اگر بخواهیم آیات را تقسیم‌بندی کنیم تمام آیات دو موضوع اساسی دارد؛ یا سخن بهشت است یا دوزخ، یا آیات بهشتیان است یا آیات دوزخیان است. معنای «حق تلاوت» این است وقتی به آیات می‌رسیم زود از آن نگذریم، توقف کنیم، تامل کنیم، تدبر کنیم. خود همین معنای تلاوت است. 

ایستگاه معارف الهی، تلاوت آیات الهی است

نباید زود از آیات الهی رد شد، باید در آیات الهی توقف کرد. می‌توانیم بگوییم ایستگاه معارف الهی، تلاوت آیات الهی است و خود تلاوت یک ایستگاه است. پس نباید زود گذشت و باید تامل و تدبر کرد. قرائت رفتن است ولی تلاوت ایستادن و توقف است.

روایت دیگری هم از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند: «يرتلون آياته ويتفقهون به ويعملون بأحكامه، ويرجون وعده ويخافون وعيده، ويعتبرون بقصصه، ويأتمرون بأوامره، وينتهون بنواهيه، ما هو والله حفظ آياته، ودرس حروفه، وتلاوة سورة، ودرس أعشاره وأخماسه، حفظوا حروفه وأضاعوا حدوده، وإنما هو تدبر آياته والعمل بأحكامه، قال الله تعالى: كتاب أنزلناه إليك مبارك ليدبروا آياته». امام می‌فرمایند «يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ» کسانی هستند که آیات را می‌خواندند و در آن تفقه می‌کنند و به آن عمل می‌کنند. ما مأمور به این هستیم آیات الهی را با دقت پی بگیریم و هرچه بیشتر آنها را در وجودمان پیاده کنیم، بهتر است.