پیوند فرد و جامعه در منظومه اسلام
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در تحلیل مفهوم فرهنگ، تاریخ، جامعه و تمدن گفت: این مفاهیم، چندوجهی، دارای هویتی جمعی و بین‌الاذهانی هستند و واقعیت آنها در قلمرو زندگی جمعی و اجتماعی شکل می‌گیرد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی امروز یکشنبه ۱۹ مردادماه طی سخنانی در هم اندیشی بین‌المللی «اربعین و تمدن نوین اسلامی» که در پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی برگزار شد اظهارکرد: فرهنگ، تمدن و تاریخ پدیده‌های انسانی‌اند که بدون حضور عاملان و کنشگران فردی تحقق نمی‌یابند. به عبارتی، گرچه فرهنگ و تمدن به افراد بستگی دارد، اما به تنهایی نمی‌توان به یک فرد گفت که او نماینده یک تمدن است؛ بلکه تحقق و ظهور تمدن، نتیجه هم‌افزایی و وحدت جمعی از افراد است.
استاد حوزه و دانشگاه به ارتباط فلسفی و عرفانی میان فرد و جمع اشاره کرد و افزود: در عرفان اسلامی مانند اندیشه ابن عربی، جمع شدن ذرات معرفتی در یک وجود واحد، مثال خوبی از شکل‌گیری امت واحده است؛ یعنی افراد در وحدت با یکدیگر و با حضور مشترک خود، تمدن را شکل می‌دهند.
وی با بیان اینکه اسلام به عنوان حوزه معرفت و آگاهی است گفت: اسلام ظرفیت بسط و ظهور فرهنگ و تمدن را دارد، اما تحقق آن نیازمند حضور و فعالیت جمعیِ مؤمنان است. فرد مؤمن می‌تواند همچون دانه‌ای باشد که در خاک رشد کرده و به شجره طیبه‌ای تبدیل می‌شود که بار می‌دهد و در تاریخ ظهور می‌یابد.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا سپس به اهمیت احکام اسلامی در شکل‌گیری فرهنگ و تمدن پرداخت و خاطرنشان کرد: احکام اسلامی به دو دسته تعبدی و توسلی تقسیم می‌شوند؛ احکام تعبدی مانند نیت و قصد کنشگر در تحقق حکم، نقش اساسی دارند اما در احکام توسلی، مانند نجات غریق، خلوص نیت فرد ضرورت ندارد بلکه انجام عمل مهم است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین ابراز کرد؛ احکام اسلامی هم جهت فردی دارند و هم جمعی؛ برای مثال، ایمان و نماز، احکامی فردی‌اند که هر انسان موظف به انجام آنهاست، اما احکامی چون حج و جهاد ماهیت جمعی و اجتماعی دارند که به هماهنگی و تعامل میان افراد نیازمندند.
حجت‌الاسلام والمسلمین پارسانیا با تأکید بر تکافل اجتماعی و وظایف متقابل افراد در سطوح مختلف (فرد، خانواده، اجتماع) گفت: نظامات فرهنگی، اجتماعی و حکومتی باید از همین احکام اسلامی منشأ بگیرند و ساختار اجتماعی را شکل دهند، مانند نهاد قضا و حاکمیت که وظایف مشخصی در قبال جامعه دارند.
وی تصریح کرد: دین اسلام به عنوان یک نظام معرفتی جامع، نه تنها در ابعاد فردی و جمعی بلکه در سطوح تمدنی و بین‌المللی نیز دارای احکام و راهکار‌هایی است که باید به آنها توجه کرد تا فرهنگ، تمدن و جامعه اسلامی به درستی شکل گیرد و تعاملاتش با تمدن‌های دیگر به شیوه‌ای حکیمانه و متناسب صورت پذیرد.
نقش احکام دینی در شکل‌گیری فرهنگ و تمدن اسلامی
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: اسلام دینی است که رسالت اصلی‌اش نجات هر فرد به صورت جداگانه می‌باشد؛ بنابراین این دین هم هویت فردی دارد و هم هویت جمعی. اگر قرار باشد هویت جمعی داشته باشد، این هویت جمعی بر اساس هویت فردی شکل می‌گیرد. به این ترتیب اسلام دارای سطوح مختلف هویتی است: شخصی و فردی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و تمدنی. اسلام نسبت به این ابعاد بی‌تفاوت نیست و درباره هرکدام سخن و حکم دارد.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا گفت: منظراول، نگاه نظری و فلسفی به ذات این احکام، بدون توجه به واقعیت تاریخی یا عینی است؛ یعنی صرفاً به نظام معنایی دین توجه کنیم و از درون متون و نصوص دینی، ماهیت و لوازم اجتماعی، تاریخی و تمدنی آن را کشف کنیم. این نوع نگاه، نوعی پدیدارشناسی نظام معنایی است که فقها، متکلمین و فیلسوفان به آن می‌پردازند. در این نگاه، بر اساس مباحث هستی‌شناسی و انسان‌شناسی دینی، استدلال می‌شود که این فرهنگ و تمدن چه ساختاری دارد و چگونه با دیگر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها تعامل می‌کند.از این‌رو در این نوع مطالعه، حتی ممکن است پژوهشگر غیرمسلمانی هم به تحلیل و تبیین احکام اسلام بپردازد و پیش‌بینی کند که اگر این احکام محقق شوند، تمدن اسلامی چه خصوصیاتی خواهد داشت.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: منظر دوم، نگاه به واقعیت تاریخی و عینی شکل‌گیری فرهنگ و تمدن اسلامی است که در این نگاه، ما به آغاز دعوت پیامبر اسلام(ص) در غار حرا برمی‌گردیم؛ زمانی که پیامبر(ص) پس از دریافت وحی، به آن ایمان آورد و پس از آن در شهر مکه، رسالت تبلیغ خود را آغاز کرد. در این مرحله، فرهنگ و تمدن اسلامی در وجود خود پیامبر(ص) جوانه زد و به تدریج با جذب افراد دیگر گسترش یافت.
وی گفت: وقتی پیامبر(ص) و پیروانش به مدینه هجرت کردند، این فرهنگ اسلامی در قالب یک شهر و جامعه به صورت عینی بروز و ظهور یافت و احکام مربوط به زندگی اجتماعی شکل گرفت. پس از فتح مکه و گسترش اسلام در شبه‌جزیره عربستان و پس از وقایع تاریخی مانند جنگ تبوک، فرهنگ و تمدن اسلامی به عنوان یک پدیده جهانی در تاریخ بشر حضور پیدا کرد.
حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا خاطرنشان کرد: با بررسی دقیق متون قرآن می‌توان فهمید که کدام آیات مکی و کدام مدنی هستند، چرا که آیات مکی عمدتاً مربوط به زندگی فردی و ایمان شخصی‌اند و آیات مدنی به مسائل اجتماعی، جهاد و تعاملات جمعی اشاره دارند. این نشان می‌دهد که وقتی مسلمانان در مکه بودند، هنوز هویت جمعی سازمان‌یافته‌ای نداشتند، اما با ورود به مدینه این هویت شکل گرفت و گسترده‌تر شد.
انتهای پیام
