چگونه سینمای ارزشی جایگاه خود را در گیشه باز یابد
یک تهیه‌کننده سینما با بیان اینکه سینمای امروز ما تحت تأثیر الگوهای لیبرالیسم شکل گرفته است و فیلم‌های سبک، کمدی‌های سطحی و آثار با محتوای جنسی به دلیل رفع نیازهای سطحی، با استقبال مواجه می‌شوند، گفت: برای اصلاح وضعیت، آثار ارزشمند ارزشی و دفاع مقدسی باید با تحقیق علمی، مشورت با متخصصان و ارائه راهکارهای عملی و امیدبخش ساخته شوند و از نظر هنری و قصه‌پردازی نیز قدرتمند باشند.
سینمای ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در حوزه آثار دینی، انقلابی و دفاع مقدس روبه‌رو شده است. فیلم‌هایی که پیش‌تر می‌توانستند گیشه را رونق دهند و مخاطب را جذب کنند، امروز با استقبال کم مواجه‌اند و این پرسش مطرح است که چرا آثار ارزشی و دینی توان رقابت با فیلم‌های کمدی یا آثار اجتماعی را در گیشه ندارند. کارشناسان بر این باورند که کیفیت فنی کارگردانی و داستان‌پردازی در موفقیت یک فیلم نقش تعیین‌کننده دارد و فقدان تیم نویسندگی متخصص و زیرساخت‌های حرفه‌ای، یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت این آثار است.
یکی دیگر از مشکلات سینمای دینی، عدم تطابق آثار با شرایط اجتماعی و فرهنگی مخاطب امروز است. بسیاری از فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی بدون توجه به نیازها و دغدغه‌های جامعه فعلی ساخته می‌شوند و صرفاً بازسازی وقایع تاریخی یا نمایش خشونت، بدون ارائه راهکار یا پیام امیدبخش، جذابیت خود را از دست می‌دهد. در مقابل، برخی آثار اجتماعی موفق توانسته‌اند با توجه به شرایط زندگی مردم و بهره‌گیری از تیم‌های متخصص، مخاطب را جذب کنند.
سینمای ایران همچنین با چالش‌های مدیریتی و حمایتی مواجه است. ساختارهای قدیمی و سیاست‌های حاکمیتی که پیش‌تر کارآمد بودند، امروز پاسخگوی نیازهای خلاقانه و نوآورانه نیستند. بسیاری از فیلمسازان ارزشی از نبود حمایت‌های هدفمند، وابستگی به رانت و نبود تحقیق علمی درباره تأثیرگذاری آثار بر مخاطب گله‌مندند. این امر نشان می‌دهد که بدون اصلاح مدیریت و بازنگری در سیاست‌های حمایتی، موفقیت آثار دفاع مقدس و دینی به‌سختی ممکن خواهد بود.
شبکه‌های اجتماعی و تغییر سبک مصرف محتوا نیز بر این وضعیت اثرگذارند. امروز هر فرد می‌تواند به‌صورت مستقیم نظر خود را بیان کند و محتوا را منتشر کند؛ این فرصت‌ها اگرچه برای انتقال پیام مثبت نیز کاربردی هستند، اما استفاده بهینه از آن‌ها نیازمند مدیریت دقیق و تعامل با مخاطب است. این تغییرات نشان می‌دهد که سینمای دینی و ارزشی برای بازگشت به گیشه باید، علاوه بر کیفیت فنی، با روش‌های نوین ارتباط با مخاطب نیز هماهنگ شود.
با این حال، امید برای بازگشت رونق به آثار دفاع مقدس و ارزشی وجود دارد؛ فیلم‌ها و سریال‌هایی که با تحقیق دقیق، استفاده از منابع معتبر و مشورت با کارشناسان ساخته شوند، قادرند هم جذابیت هنری داشته باشند و هم پیام‌های ارزشمند را منتقل کنند. ایکنا پیرامون این موضوع با محمدرضا شرف‌الدین، گفت‌وگویی انجام داده است. وی تهیه‌کننده و مسئول جلوه‌های ویژه میدانی سینما و تلویزیون ایران است که در آثار شاخصی مانند «لیلی با من است»، «سریال شیخ بهایی» و «اروند» فعالیت داشته است. او همچنین برای مدتی مسئول انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس بوده و در این حوزه تجربیات ارزشمندی کسب کرده است. وی در طول دوران کاری خود بارها در جشنواره فیلم فجر نامزد و برنده جوایز جلوه‌های ویژه شده است. در ادامه این گفت‌وگو را با هم می‌خوانیم.
ایکنا – برای ورود به بحث بفرمایید چرا استقبال از فیلم‌های دفاع مقدس در زمان حال کمتر از حد انتظار است؟
تولید فیلم دفاع مقدس با کیفیت و فاخر، نیازمند هزینه بسیار بالاست. وقتی بودجه کافی در اختیار سازندگان قرار نمی‌گیرد، بخش‌هایی از فیلم حذف می‌شود و در نهایت اثر متوسط ارائه می‌شود که طبیعی است مخاطب از آن استقبال نکند. نمونه‌های موفق مانند آثار حاتمی‌کیا یا مهدویان نشان می‌دهد که اگر فیلم دفاع مقدس با بودجه و شرایط مناسب تولید شود، مخاطب آن را می‌پذیرد. جامعه و مخاطب ما تشنه این نوع آثار هستند تا با حقیقت دفاع مقدس بیشتر آشنا شوند.
نسل امروز شناخت کافی از دوران دفاع مقدس ندارد و این دوران برای آن‌ها ناشناخته است. سیستم تبلیغاتی و سینمای ما نیز نتوانسته ابعاد مختلف دفاع مقدس را کامل نشان دهد. باید توجه داشت که «دریا در یک لیوان نمی‌گنجد»؛ یعنی تمام حقایق عظیم دفاع مقدس را نمی‌توان در یک فیلم منتقل کرد و تنها جرعه‌ای از آن قابل ارائه است. دفاع مقدس ابعاد متنوعی دارد: دفاع ملی، دفاع دینی، دفاع سرزمینی و دفاع تمدنی در نتیجه هرچه تلاش شود، بخش‌هایی از آن در قالب سینما قابل ارائه نیست.
در این زمینه، رمان نسبت به سینما و تلویزیون پیشروتر است؛ زیرا هزینه کمتری دارد و امکان تصویرسازی و توسعه آن گسترده‌تر است. در حوزه رمان پیشرفت چشمگیری داشته‌ایم و رمان‌های ماندگاری وجود دارد که حتی مقام معظم رهبری برخی از آن‌ها را دریافت کرده‌اند. اوایل دهه ۹۰، آقای مرتضی سرهنگی گفتند که کاردار فرهنگی فرانسه مجموعه‌ای از کتاب‌های دفاع مقدس را برای اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی خریداری کرده است. این نشان می‌دهد ظرفیت سینما برای بیان زوایای گوناگون دفاع مقدس محدود است.
ایکنا – چرا مخاطب به سینمای طنز و کمدی گرایش پیدا می‌کند؟ این گرایش چه تأثیری بر خانواده و جامعه دارد؟
گرایش مخاطب به فیلم‌های طنز و کمدی معمولاً ناشی از فشارهای اقتصادی و اجتماعی است. مردم به دنبال لحظات شاد و فراغت ذهنی هستند. ضعف‌های فرهنگی در شخصیت مخاطب نیز، باعث می‌شود فیلم‌های کمدی به نوعی مسکن برای آن‌ها تبدیل شوند؛ اما این مسکن نباید مخرب باشد. برخی فیلم‌های طنز و کمدی برای خانواده‌ها مناسب نیستند و می‌توانند رفتارهای ناهنجار یا گستاخی را وارد خانواده کنند. برای مثال، دختر ۱۰ ساله یا پسر ۱۴ ساله هنگام تماشای این آثار با خانواده ممکن است احساس خجالت کنند یا رفتارهای نادرست از آن‌ها سر بزند. سینماگران مسئولیت دارند که ضمن سرگرم کردن مخاطب، از آسیب‌های فرهنگی جلوگیری کنند.
کاهش استقبال نسل جدید از فیلم‌های دفاع مقدس و دینی تا حد زیادی به شرایط اقتصادی و اجتماعی نیز مرتبط است. دغدغه مردم درباره شغل، درآمد و زندگی روزمره باعث می‌شود که توجه کمتری به این آثار داشته باشند. اگرچه سینمای دفاع مقدس مسیر خود را دارد، اما جامعه جوان نیازمند آثاری است که به مسائل اقتصادی، رشد فردی و اجتماعی آن‌ها پاسخ دهد.
نکته بعد اینکه، سینمای دفاع مقدس باید اثرگذار و پرتوان باشد، اما نباید از یاد برد جای تولیدات آموزشی و اقتصادی برای جوانان در سینما خالی است. فیلمی که راهکار خلق ثروت یا مهارت‌های زندگی ارائه دهد، ارزشمند خواهد بود. این یک نقص بزرگ در تولیدات فرهنگی ماست که به نوعی تبعات آن بر تمامی ژانرها سایه افکنده است.
ایکنا – چه ژانرهایی برای جوانان در سینما ضروری است و سینمای دفاع مقدس چگونه باید با آن‌ها ترکیب شود؟
سینما باید تقسیم‌بندی ژانری داشته باشد و هر ژانر جایگاه مشخص خود را داشته باشد؛ مانند کرات در منظومه شمسی که اندازه و ویژگی‌های متفاوت دارند. فیلم‌های اجتماعی، دفاع مقدس و دینی باید جایگاه ویژه‌ای در این منظومه داشته باشند. متأسفانه هنوز سلایق فردی و مطامع اقتصادی در مدیریت سینما غالب است. جامعه جوان نیازمند فیلم‌های اجتماعی و آموزشی در حوزه اقتصادی است. فیلم‌های دفاع مقدس و دینی مسیر خود را دارند اما تنها راه رفع نیازهای امروز جامعه نیستند. مدیران و سرمایه‌گذاران باید با تمرکز بر کیفیت، تحقیق و برنامه‌ریزی و تقسیم‌بندی ژانری، از سینما صیانت کنند.
ایکنا – کیفیت فنی کارگردانی و داستان‌پردازی در رونق سینمای دفاع مقدس چه نقشی دارد؟ آیا تیم نویسنده و کارگردان حرفه‌ای می‌تواند موفقیت یک ژانر را تضمین کند؟
کیفیت فنی کارگردانی و داستان‌پردازی در هر نوع سینما اهمیت بالایی دارد. این عوامل مانند فرمان، چرخ، موتور و بنزین در حرکت ماشین هستند؛ بدون هر کدام، حرکت امکان‌پذیر نیست. در سینمای ما یکی از چالش‌ها «فقر سواد» است. بسیاری از افراد تنها تعدادی فرمول ساده کارگردانی می‌دانند و حتی در اجرای آن اشتباه می‌کنند. کارگردان واقعی نیازمند سال‌ها تجربه و یادگیری است و دانستن صرف تکنیک‌ها کافی نیست. همچنین، نگارش و توسعه ایده‌ها بدون تیم نویسنده حرفه‌ای تقریباً امکان‌پذیر نیست. متأسفانه بسیاری از پلتفرم‌ها ایده‌های ساده را به نویسندگان سطحی می‌دهند و سپس کارگردان بدون دانش کافی آن را فیلم‌برداری می‌کند؛ نتیجه اثری ضعیف خواهد بود.
گرایش مخاطب به فیلم‌های طنز و کمدی معمولاً ناشی از فشارهای اقتصادی و اجتماعی است. مردم به دنبال لحظات شاد و فراغت ذهنی هستند. ضعف‌های فرهنگی در شخصیت مخاطب نیز، باعث می‌شود فیلم‌های کمدی به نوعی مسکن برای آن‌ها تبدیل شوند
سینما سه ضلع اصلی دارد: قبل از تولید با فیلمنامه، در زمان تولید با کارگردانی و پس از تولید با پخش. این سه ضلع مکمل یکدیگر هستند و بدون هرکدام، سینما شکوفا نخواهد شد. بنابراین کیفیت فنی و داستان‌پردازی ستون اصلی موفقیت یک اثر است.
ایکنا – چرا فیلم‌های اجتماعی موفق هستند اما آثار دینی و ارزشی کمتر موفق‌اند؟
موفقیت یک فیلم بستگی مستقیم به شرایط اجتماعی دارد و نمی‌توان آن را صرفاً به موضوع یا سبک داستانی محدود کرد. هر جامعه ویژگی‌ها و نیازهای خاص خود را دارد و سینما باید به آن پاسخ دهد. نمونه موفق آن فیلم «دزد دوچرخه» است که در جامعه‌ای موفق نبود اما در جامعه دیگر موفق شد و جز تاریخ سینما قرار گرفت. این همان نکته‌ای است که تفاوت بین موفقیت فیلم‌های اجتماعی و عدم موفقیت آثار دینی و ارزشی را توضیح می‌دهد.
ایکنا – آیا سیاست‌های حاکمیتی کافی بوده است؟ ضعف‌ها در حمایت از تولیدات خلاقانه چگونه است؟
سیاست‌ها و نگاه‌های حاکمیتی اغلب قدیمی و غیرخلاقانه هستند و متناسب با شرایط امروز نیستند. امروزه افراد می‌توانند با یک گوشی موبایل فیلم بسازند و حتی وایرال شود. این موفقیت‌ها نشان می‌دهد که ساختارهای سنتی سینما عقب هستند و با خلاقیت روز هماهنگ نیستند. سازمان سینمایی قوانین و پروانه نمایش را رعایت می‌کند که لازم است، اما در پشتیبانی از نوآوری و خلاقیت ضعف دارد. بسیاری از حمایت‌ها به رانت تبدیل شده‌اند و فیلمنامه‌های ارزشمند با وجود قابلیت تولید، هیچ حمایتی دریافت نمی‌کنند. دولت باید حمایت‌های رانتی را کاهش دهد و فرصت‌های واقعی و عادلانه ایجاد کند. همچنین تحقیقات علمی و جامعه‌شناسی درباره تأثیر حمایت‌ها بسیار کم است و این خلأ محسوس است.
ایکنا – نقش شبکه‌های اجتماعی در استقبال مخاطب چیست؟
شبکه‌های اجتماعی بسیار تأثیرگذار هستند و محدود به سینما هم نیستند. افراد می‌توانند نظر خود را آزادانه بیان کنند و حتی دشمنان ما از این ظرفیت مؤثرتر بهره می‌برند، زیرا محدودیت اخلاقی ندارند. این فضاها می‌توانند مؤثر باشند اما نیازمند مدیریت صحیح و مشارکت مردمی هستند. اگر مردم نسبت به فرهنگ، دین و عقاید خود مسئولیت‌پذیر باشند و مشارکت کنند، تأثیر شبکه‌های اجتماعی بسیار افزایش و پیامدهای منفی کاهش می‌یابد. تجربه نشان داده است که ورود خود مردم مؤثرتر از مداخلات محدود رسمی است.
ایکنا – برای بازگشت رونق گیشه به آثار دفاع مقدس و دینی چه اقداماتی ضروری است؟
آثار تاریخی باید با نیازهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و علمی جامعه امروز ارتباط مستقیم داشته باشند تا موفق شوند. صرف بازسازی رویدادهای تاریخی کافی نیست؛ بسیاری از فیلم‌ها بدون ارتباط با زندگی واقعی مخاطب جذابیت خود را از دست می‌دهند. تحقیق دقیق، استفاده از منابع معتبر و مشاوره با کارشناسان به غنای محتوایی اثر کمک می‌کند. نمونه موفق آن سریال‌ها و فیلم‌هایی مانند «مختارنامه» و «امام علی(ع)» است که منابع تحقیقاتی آن‌ها در تیتراژ ذکر شده و مخاطب بدون نیاز به کتاب مرجع، تاریخ و وقایع را می‌فهمد. در نهایت، اثر سینمایی باید با شرایط اجتماعی و روحیه مخاطب امروز هماهنگ باشد.
ایکنا – آیا همین توصیه‌ها برای آثار کودک و نوجوان و انیمیشن‌ها صادق است؟
آثار کودک و نوجوان و انیمیشن‌ها نیز باید فرزند زمان خود باشند و با نیازهای روانی، اجتماعی و روحی مخاطب ارتباط داشته باشند. قهرمان‌سازی و نمایش ارزش‌ها باید به گونه‌ای باشد که کودکان و نوجوانان بتوانند با شخصیت‌ها همذات‌پنداری و الگوبرداری کنند.
بررسی علمی نیازهای روانی و فرهنگی این گروه سنی و مشاوره با متخصصان تعلیم و تربیت، روانشناسان و جامعه‌شناسان پایه موفقیت این آثار است. صرفاً سرگرمی کافی نیست؛ اثر باید آموزشی، فرهنگی و انگیزشی باشد. نمونه موفق آن «بچه زرنگ» است که سرگرمی و آموزش را به خوبی تلفیق کرده است.
ایکنا – چرا فیلم‌های سخیف و کمدی سبک در سینمای امروز بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرند؟
سینمای امروز ما تحت تأثیر الگوهای لیبرالیسم شکل گرفته است. فیلم‌های سبک، کمدی‌های سطحی و آثار با محتوای جنسی به دلیل رفع نیازهای سطحی، با استقبال مواجه می‌شوند. در مقابل، فیلم‌های دفاع مقدس و ارزشی با مشکلاتی مانند خشونت غیرمتعهدانه، فاصله با زندگی روزمره و عدم ارتباط با دغدغه‌های اجتماعی مواجه هستند. برای اصلاح وضعیت، آثار ارزشمند باید با تحقیق علمی، مشورت با متخصصان و ارائه راهکارهای عملی و امیدبخش ساخته شوند و از نظر هنری و قصه‌پردازی نیز قدرتمند باشند. تنها در این صورت است که سینمای دفاع مقدس و ارزشی می‌تواند جایگاه خود را در گیشه و قلب مخاطب باز یابد.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
