«اخلاق»؛ دستاورد اصلی دولت در سال نخست فعالیت + فیلم

دولت چهاردهم در حالی به نخستین سال فعالیت خود رسیده است که از همان آغاز مسیر، با شرایطی متفاوت و بعضاً دشوار روبه‌رو بود؛ شرایطی که هم در عرصه داخلی و هم در سطح منطقه‌ای، انتظارات و مطالبات فراوانی را متوجه دولت ساخت. در کنار مسائل اقتصادی و معیشتی، جامعه چشم‌انتظار تغییراتی در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی اخلاقی نیز بود؛ تغییراتی که می‌تواند بر کیفیت زندگی مردم و میزان امید اجتماعی تأثیر بگذارد.

در چنین فضایی، بسیاری از ناظران بر این باورند که دولت چهاردهم برای جلب اعتماد عمومی و بازسازی سرمایه اجتماعی، ناگزیر است هم به بیان شفاف مشکلات بپردازد و هم راهکارهای عملی و ملموس ارائه دهد. توجه به اقشار مختلف جامعه، شنیدن صدای زنان و جوانان، تقویت گفت‌وگو با گروه‌های مرجع و تأکید بر ارزش‌هایی همچون اخلاق و معنویت، بخشی از مسیری است که در ماه‌های گذشته از سوی دولت پیگیری شده است.

در همین زمینه، فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در جریان بازدید از خبرگزاری ایکنا، گفت‌وگویی را با این رسانه انجام داد. او در این گفت‌وگو به تشریح مهم‌ترین دستاوردهای یک‌ساله دولت، نقش اخلاق در حکمرانی، جایگاه قرآن در پرورش نسل آینده و ضرورت هم‌افزایی نهادهای فرهنگی پرداخت و کوشید تصویری روشن از نگاه دولت به مسائل فرهنگی و اجتماعی ارائه دهد. همچنین، پاسخ‌گویی به پرسش‌های مرتبط با عملکرد یک‌ساله دولت همزمان با هفته دولت، دیگر محور این گفت‌وگو بود.  

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم و می‌بینیم:

ایکنا - یک سال از فعالیت دولت چهاردهم گذشت، همان‌طور که روشن است سالی که گذشت با فراز و نشیب‌های فراوانی در شرایط داخلی و همچنین تحولات منطقه‌ای همراه بوده است. به نظر شما مهم‌ترین دستاورد فرهنگی دولت در این یک سال چه بوده است؟ 

دولت در روزهای ابتدایی فعالیت خود در شرایطی کار را تحویل گرفت که همه به خاطر دارند، هم‌زمان با مراسم سوگند ریاست‌جمهوری در مجلس، دشمنان در حال نهایی کردن نقشه ترور شهید اسماعیل هنیه بودند و در بامداد روز بعد این ترور به وقوع پیوست. طبیعتاً اینکه کشوری در شرایط جنگ، کابینه خود را تشکیل دهد، موضوعی حائز اهمیت بود. با این حال، کابینه شکل گرفت و مطالبات اجتماعی نیز بر آن متمرکز شد؛ به‌ویژه انتظار می‌رفت دولت نگاه ویژه‌ای به زنان، جوانان و اقوام داشته باشد.

در همین راستا، حضور چهار زن در کابینه و توجه به جوانان یکی از نکات برجسته بود. این نگاه در انتخاب استانداران نیز خود را نشان داد و شاهد بودیم که چهار استاندار از میان اقوام و همچنین از اهل سنت انتخاب شدند. البته در میان استانداران، بانوان حضور نداشتند و وزارت کشور این موضوع را ناشی از تأکید بر شاخص‌های تخصصی می‌دانست و معتقد بود که نگاه جنسیتی نباید معیار اصلی در این انتخاب‌ها باشد.

دولت در همان ابتدا برنامه‌های توسعه‌ای مفصلی را طراحی کرد اما نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که در کنار این برنامه‌ها، مسئله ناترازی اقتصادی از همان آغاز خود را نشان داد. مطالبات گندم‌کاران، پرستاران و بازنشستگان – از جمله پاداش پایان خدمت – از جمله موضوعاتی بود که بخشی از مردم مجبور شدند آن را در کف خیابان پیگیری کنند.

کار مهم دولت در این میان آن بود که با مردم صادقانه رفتار کرد. اگر بخواهیم مهم‌ترین دستاورد فرهنگی دولت را بیان کنیم، باید گفت دولت به مردم دروغ نگفت. این بزرگ‌ترین دستاورد دولت است؛ چرا که در عین صمیمیت و صراحت، مسائل را شفاف با مردم مطرح کرد. در طول ۱۲ روز دفاع مقدسی که کشور پشت سر گذاشت، شاهد بیشترین انسجام اجتماعی بودیم و این امر نتیجه همان صداقت دولت با مردم بود.

البته کسی منکر این نیست که دولت در برخی موارد می‌توانست بهتر عمل کند اما آنچه اهمیت دارد این است که دولت بیشترین تلاش خود را کرد و بیشترین راستگویی را نیز به مردم نشان داد. بنابراین، اگر بخواهم جمع‌بندی کنم باید بگویم دستاورد اصلی دولت در این یک سال «اخلاق» بوده است.

ایکنا - اشاره شما به صداقت و صراحت سیاستمدار با مردم، نشان می‌دهد گفتمان قرآنی و نهج‌البلاغه‌ای در دولت آقای پزشکیان این رویکرد را تقویت کرده و ایشان در حکمرانی از فرامین امیرالمؤمنین(ع) الهام می‌گیرند.

کاملاً همین‌طور است؛ به هر حال وقتی کسی دائماً با یک موضوع زیست می‌کند، نگاهش به مسائل از همان دریچه شکل می‌گیرد. مولانا بیتی دارد که می‌فرماید: «پیش چشمت داشتی شیشه کبود/ زان سبب عالم کبودت می‌نمود». دکتر پزشکیان نیز با عینکی به دنیا نگاه می‌کند که «عینک اخلاق»، «عینک مردم‌سالاری دینی»، «عینک حق دادن به مردم» و «عینک توجه به معیشت مردم» است.

این نگاه ریشه‌دار وام‌گرفته از نهج‌البلاغه و ادبیات دینی ماست؛ همان مباحثی که امروز در ادبیات حکمرانی نوین هم بر آن تأکید می‌شود. به عنوان نمونه، وقتی از «مشتری‌مداری» صحبت می‌کنیم، آقای دکتر پزشکیان بارها با لحنی شوخ‌طبعانه می‌گوید: «هوای مشتری‌های ما که همان مردم هستند، داشته باشید». این سخن ریشه در فرمان تاریخی حضرت امیر(ع) به مالک اشتر دارد که توصیه فرمودند مراقب مردم باشید.

به همین دلیل این نوع نگاه، تأثیر جدی بر رفتار ایشان و همچنین بر رفتار تمام افرادی که به نوعی از سوی ایشان منصوب شده‌اند گذاشته است. دکتر پزشکیان به شدت نسبت به این موضوع حساس و مراقب است و اگر کسی در این مسیر کوتاهی کند، ایشان بدون هیچ تعارفی تذکر خواهد داد.

ایکنا - این رویکرد و گفتمانی که توضیح دادید، چگونه در ترکیب کابینه دیده می‌شود؟ به دیگر سخن حساسیت رئیس‌جمهور به اخلاق، مردم‌سالاری دینی و حقوق مردم تا چه حد در انتخابات و انتصابات ایشان بروز دارد؟

بله، به‌شدت این موضوع را تأیید می‌کنم. جالب است که هر استانداری که برای ارائه برنامه‌های خود و دفاع از عملکردش به کابینه می‌آمد، رئیس‌جمهور معمولاً بر چند نکته کلیدی تأکید داشتند. نخستین موضوع، محیط‌زیست بود و ایشان همواره می‌گفتند «هوای محیط‌ زیست را داشته باشید». نکته دوم، مسئله معیشت مردم بود و رئیس‌جمهور تأکید دارد که استانداران باید در این حوزه نهایت دقت را داشته باشند.

ایشان به‌شدت اعتقاد دارد که باید اختیارات کافی به استانداران داده شود و معتقد است اگر استانداران بتوانند از این اختیارات به‌درستی استفاده کنند، بسیاری از مسائل کشور را می‌توان در سطح استانی حل کرد. به همین دلیل، توجه به مردم، نیازهای آنان، اصول دینی و به‌ویژه اخلاق – که ریشه و شاکله دین محسوب می‌شود – از جمله توصیه‌های مکرر رئیس‌جمهور به استانداران بوده است.

این تأکید تنها محدود به جلسه معارفه یا آغاز به کار استانداران نیست؛ بلکه هم‌اکنون نیز ایشان نسبت به این موضوع بسیار حساس است و چه در جلسات هیئت دولت، چه در سفرهای استانی و چه در نشست‌های مشترک با استانداران، پیوسته بر رعایت حق‌الناس و توجه به اخلاق و معیشت مردم تذکر می‌دهد.

ایکنا - امروز با نسلی جوان روبه‌رو هستیم که ممکن است فاصله‌ای با ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب و دفاع مقدس داشته باشد. با توجه به اینکه مسائل فرهنگی گاه در اولویت سیاستمداران قرار نمی‌گیرد، مایلم بپرسم دولت، برای تربیت نسلی ایران‌دوست و پایبند به وطن، چه برنامه‌ریزی‌های فرهنگی داشته است؟

چیزی که واقعاً در این سال‌ها شاهد آن بودیم این است که کمتر به مقوله «وطن» به معنای ایران توجه شده است. با این حال، علیرغم این کم‌توجهی، مردم نشان داده‌اند که پای وطن و نظام خود ایستاده‌اند. دلیلش هم روشن است؛ چراکه حس وطن مانند حس مادر است. همان‌طور که لازم نیست به کسی بگویید «مادرت را دوست داشته باش»، مردم به صورت طبیعی و ناخودآگاه مادرشان را دوست دارند؛ وطن هم چنین جایگاهی دارد.

بنابراین ما نیازی به اقدامات عجیب و غریب نداریم؛ کافی است به انسان‌ها اجازه دهیم به فطرت الهی خود بازگردند؛ همان «فطرت‌الله التی فطر الناس علیها». اگر این فرصت به مردم داده شود و نمادهای میهن به‌درستی دیده و معرفی شود، خودبه‌خود انس و علاقه به وطن تقویت خواهد شد.

در کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» نیز به‌خوبی توضیح داده شده است که ایران پس از اسلام، ایران دیگری شد؛ و امروز نیز اسلامی که در ایران وجود دارد، اسلام ویژه و برخاسته از بطن ایران است. این دو از هم جدایی‌پذیر نیستند و یک مضمون واحد را شکل داده‌اند.

بنابراین اگر اجازه دهیم مردم در این مسیر طبیعی و درست حرکت کنند، نتیجه آن اصلاح رفتارهای اجتماعی خواهد بود. نکته کلیدی اینجاست که وقتی ما حقوق مردم را به رسمیت بشناسیم، جامعه نیز به‌تدریج به سمت اخلاقی‌تر شدن پیش می‌رود.

ایکنا - به نظر شما نقش رسانه‌ها در این زمینه چگونه است؟ یعنی اگر رسانه‌ها بخواهند توجه بیشتری به ارزش‌های ملی داشته باشند، از چه مسیری باید عبور کنند؟

«کُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ‌ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ» در بسیاری مواقع، ما موضوعات مختلف را مطرح کرده‌ایم و درباره آن‌ها صحبت کرده‌ایم تا جایی که بعضی مسائل دچار دستکاری شده و برخی دیگر دیگران رغبت نمی‌کنند به سراغشان بروند. بنابراین کافی است اگر بخواهیم کاری را انجام دهیم، رسانه‌ها درباره اقدامات انجام شده اطلاع‌رسانی کنند.

ممکن است من به عنوان یک مسئول اشتباهی کنم و قولی بدهم؛ اولاً نباید قولی بدهم که نمی‌توانم عمل کنم، ثانیاً رسانه باید از من مطالبه‌گری کند اما این مطالبه‌گری نباید به شکلی توسط رسانه‌ها انجام شود که به ایجاد فضای منفی و ناامیدی منجر شود. این نکته بسیار مهم است.

امروز بپذیریم یا نپذیریم، در یک جنگ قرار داریم و یکی از اضلاع این جنگ، جنگ رسانه‌ای است. لذا رسانه‌های داخلی در عین حال که نباید نقص‌ها را پنهان و روی آنها را بپوشانند، باید دستاوردها را نیز به همان اندازه برجسته کنند و به اصلاح رابطه دولت و ملت کمک کنند. همان‌طور که به درستی گفته شده، رسانه‌ها رکن چهارم دموکراسی هستند و طبیعتاً نقش بسیار مهمی در این مسیر دارند. در این حوزه، ایکنا نیز می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.

ایکنا - پیش از گفت‌وگوی رسمی، شما اشاره کردید که مایل به صحبت درباره انس نسل جوان با قرآن هستید؛ این موضوع برای ما از زبان یک بانوی سیاستمدار بسیار جذاب و شنیدنی است.

بیش از اینکه خودم را یک سیاستمدار بدانم، ابتدا خود را یک فعال فرهنگی می‌دانم، سپس یک فعال اجتماعی و بعد یک فعال سیاسی. معتقدم اگر بین این ابعاد گسستی ایجاد شود، شاهد اتفاقات ناخوشایند و درک ناقص از موضوعات خواهیم بود.

به همین دلیل موضوعی که پیش‌تر درباره‌اش صحبت کردیم برایم جذاب شده است. فاصله ما با مفاهیم اخلاقی قرآن، مفاهیمی که می‌توانند امیدآفرین باشند و به افراد در شرایط سخت تاب‌آوری بدهند، در سال‌های اخیر زیاد شده است. ما به اندازه کافی درباره مفاهیمی مانند «إن مع العسر یسرا» صحبت نکرده‌ایم و نتوانسته‌ایم آن‌ها را برای جوانانمان معنادار کنیم. همچنین در رسانه‌ها و عرصه‌های فرهنگی، جایگاه کارسازی این مفاهیم به‌درستی پر نشده است. وقتی ما این کار را انجام نمی‌دهیم، دیگران - حتی رسانه‌های معاند و فرهنگ مهاجم - جای ما را پر می‌کنند و در برخی حوزه‌ها بسیار موفق عمل می‌کنند.

بنابراین طبیعی است که وقتی ما درست عمل نمی‌کنیم، جای تعجب و سوال وجود دارد. به‌نظر من این بحث بسیار مبسوط است و جا دارد در قالب میزگردهای تخصصی بررسی شود، به‌ویژه درباره موضوعات اخلاقی قرآن که می‌تواند کمک کند دانش‌آموزان، دانشجویان و افراد جامعه نسبت به قرآن حس مثبت پیدا کنند.

فراموش نکنیم که در جامعه‌ای حدود ۹۰ میلیونی، بیشتر افراد حداقل دوره ابتدایی را گذرانده‌اند و از کلاس اول با کتاب «هدیه‌های آسمانی» آشنا شده‌اند اما با وجود این، چرا هنوز بی‌اخلاقی‌ها وجود دارد؟ بخشی از مشکل این است که ما بر فرم آموزش تاکید داشتیم اما محتوا به‌درستی اثرگذار نبوده است. بسیاری از افرادی که امروز در اجتماع و اقتصاد فعالند، متولدین سال‌های بعد از انقلاب هستند؛ یعنی ما فرصت کافی برای اصلاح رابطه فرد با قرآن داشته‌ایم اما به‌درستی از آن استفاده نکرده‌ایم.

به‌نظر من، اصلاح رابطه فرد با قرآن باید از آموزش و پرورش آغاز شود. هرچند محتوای آموزشی موجود است اما نتوانسته به هدف اصلی خود برسد و این موضوع اهمیت زیادی دارد و نیازمند بحث و بررسی جدی است.

ایکنا - درست می‌فرمایید، اهل خرد در این حوزه و کسانی که در سیاست‌گذاری آموزشی نقش دارند، حتماً درباره این موضوعات گفت‌وگو و پاسخ داده شود که طی این سالیان چه اتفاقاتی در این حوزه افتاده است و شاید اصلاح آن، امروز کار سختی است، چرا که بسیاری از افراد به بلوغ فکری رسیده‌اند اما با این مفاهیم نتوانسته‌اند مانوس شوند.

اینکه چقدر این کار سخت است را نمی‌دانم و شاید بهتر باشد جامعه‌شناسان و تحلیلگران رفتار درباره آن صحبت کنند اما آنچه می‌دانم این است که وقتی آدم‌ها درباره موضوعات خوب و اخلاقی صحبت می‌کنند، این صحبت‌ها جذابیتی دارد که به‌تدریج باعث اصلاح رفتارها می‌شود؛ حداقل افراد می‌فهمند و می‌شنوند که درست چیست و نادرست چیست.

ایکنا - به مناسبت هزار و پانصدمین سال میلاد حضرت ختمی‌مرتبت، برنامه‌ای توسط دولت تدارک دیده شده است. لطفاً در صورت صلاح‌دید، جزئیات این برنامه را با مخاطبان ما توضیح دهید

در نشست سازمان همکاری اسلامی( (OICپیشنهادی مطرح شد مبنی بر اینکه امسال، هزار و پانصدمین سال میلاد حضرت رسول است و بهتر است کشورهای اسلامی در این زمینه اقداماتی انجام دهند. ستادی شکل گرفته که آقای دکتر عارف به‌عنوان معاون اول، راهبری آن را بر عهده دارند و پیش می‌برند.

دستگاه‌های مختلفی در این ستاد مشارکت دارند؛ از جمله سازمان تبلیغات اسلامی، مشاور رئیس‌جمهور در حوزه روحانیت، وزارت امور خارجه و دیگر نهادها. معاونت زنان و خانواده نیز نقش مؤثری در این موضوع ایفا می‌کند. کارگروه‌هایی تشکیل شده و تقسیم کار ملی صورت گرفته است.

بخشی از فعالیت‌ها مربوط به تعامل با کشورهای دیگر است که امیدواریم نقش بزرگی که بر عهده ایران گذاشته شده، به خوبی انجام شود و از این فرصت برای تبیین این شعار پیامبر (ص) که «من برای تکمیل مکارم اخلاق مبعوث شدم» به درستی استفاده کنیم و غنیمت بدانیم و هر یک از این مفاهیم را ترجمه و روشن کنیم و راهکارهای عملیاتی کردن آن‌ها را مشخص کنیم.

ایکنا - چقدر جامعه ما به این مسائل ظریف و به طرح چنین موضوعاتی نیاز دارد و امیدوارم ما نیز توفیق داشته باشیم که در این مسیر همکاری مؤثر و خوبی ارائه دهیم.

ان‌شاءالله، یقیناً یکی از رسانه‌هایی که باید در این زمینه نقش‌آفرینی ویژه داشته باشد، ایکنا است، چرا که این موضوع کاملاً در چارچوب وظایف و مسئولیت سازمانی آن قرار دارد و چنین فرصتی را نباید از دست داد.

ایکنا - به عنوان پرسش پایانی؛ شما نخستین سخنگوی دولت از جامعه بانوان هستید، لطفا بفرمایید مصائب و چالش‌هایی که یک مدیریت ارشد در جامعه زنان با آن مواجه است، چیست و این چالش‌ها چه تفاوت‌هایی با مدیریت مردانه دارد؟

اول اینکه این موضوع واقعاً مفصل است و جز مسائلی است که به نظرم باید در قالب یک میزگرد یا جلسه گفت‌وگوی مفصل بررسی شود اما راستش را بخواهید، وقتی آدم مسئولیتی را می‌پذیرد، باید فراتر از چالش‌ها و فراتر از وظیفه نگاه کند. باید به «فراوظیفه» توجه داشته باشد.

فراوظیفه یعنی اینکه من در زمانی که این مسئولیت به عهده من است، باید ردپایی از مدیریت اخلاقی زنانه ایجاد کنم. این مدیریت اخلاقی زنانه به این معناست که من، به عنوان یک زن، چگونه می‌توانم همه وظایفم را انجام دهم؛ نه فقط به شکل صرف، بلکه با نگاهی مادرانه و دقت ظریف زنانه.

تلاش من این است که امیدوارم شرمنده نباشم و شرمنده مردم عزیزمان نباشم اما حقیقت این است که این بحث جای حرف بسیار دارد و علاقمندم در فرصتی دیگر مفصل درباره آن صحبت کنم.

ایکنا – نکته‌ای باقی مانده است که در این مجال تمایل به صحبت درباره آن باشید؟

از دوستان ایکنا تشکر می‌کنم به‌خاطر کار ارزشمندی که انجام می‌دهند. ترجمه مفاهیم به ۲۲ زبان زنده دنیا، واقعاً اقدامی بسیار ارزشمندی است و یقیناً شما توانسته‌اید مخاطبان وفاداری را جذب کنید. ان‌شاءالله این تلاش‌ها گسترش یابد و بتوانیم آنچه حق قرآن است را به‌عنوان مسلمانان به نحو شایسته ادا کنیم.

ایکنا – و به عنوان حسن ختام این گفت‌وگو یک پیام به مخاطبان خبرگزاری ایکنا داشته باشید.

واقعیت آن است که من کوچک‌تر از آن هستم که بخواهم در مورد مخاطبان قرآنی حرفی داشته باشم، اما اگر بخواهم یک توصیه داشته باشم، این آیه را پیشنهاد می‌کنم که همیشه با خودمان تکرار کنیم: «إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ». یعنی اگر می‌خواهیم تغییری اتفاق بیفتد و وضعی بهتر شود، باید از خودمان شروع کنیم.

عاملان فرهنگ، اقتصاد، رسانه و همه حوزه‌ها را به اخلاق توصیه می‌کنیم و باید از خودمان شروع کنیم و خودمان هم باید با اخلاق رفتار کنیم. ان‌شاءالله من هم از خودم شروع می‌کنم. لذا جا دارد همه ما بیشتر بر روی این آیه تأمل کنند.  

گفت‌وگو از معصومه صبور