نباید برده غرب در هوش مصنوعی و حکمرانی دیجیتال شویم

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، 17 مهرماه در نشست علمی «تعیین چارچوب فقهی برای توسعه و به کارگیری هوش مصنوعی در حکمرانی دیجیتال» که از سوی مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی حوزه علمیه برگزار شد با بیان اینکه در حوزه علمیه، هم فقه‌های تخصصی و هم فقه مضاف و فقه نظام گسترده شده است، گفت: بحث هوش مصنوعی و حکمرانی دیجیتال هم یکی از مباحث مهم و در راستای تحول حوزه علمیه محسوب می‌شود. حکمرانی دیجیتال مدیریت فناوری و نرم‌افزارها و داده‌های دیجیتالی است ولی حکمرانی دیجیتالی یعنی قصد داریم از دیجیتال و فناوری‌ نوین اطلاعات  در انواع حکمرانی‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و ... استفاده می‌کنیم مانند استفاده از پلتفرم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی؛ ما به هر دو نیاز داریم زیرا اگر جزء ده کشور برتر دنیا نشویم باید تابع و برده آنان شویم مانند انرژی هسته‌ای که اگر تولید نمی‌کردیم وابسته به آنان بودیم.

خسروپناه بیان کرد: کسانی که فقه هوش مصنوعی را بحث کرده‌اند معمولا مباحث‌شان ناظر به کاربرد و کارکرد هوش مصنوعی است مثلا رباتی با هوش مصنوعی ساخته شده است و فقها بحث می‌کنند که اگر این ربات تصادف کرد چه کسی مسئولیت آن را بر عهده خواهد گرفت؟ ولی به نظر بنده در مورد هویت هوش مصنوعی هم پرسش فقهی وجود دارد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در سیستم‌های دیجیتالی مدرن منطق دیجیتال حاکم است و در این منطق دو متغیر وجود دارد که صفر و یک ارسطویی است، اظهار کرد: در مباحث کوانتوم منطق صفر و یک وجود ندارد؛ منطق کوانتومی هستی‌شناسی است زیرا عدم قطعیت را در هستی بیان می‌کند که خودش پرسش‌های متناسب با این منطق را دارد. دستگاه‌های دیجیتالی هم فقط با اعداد سر و کار دارند ولو اینکه ما به آن عکس و متن و ... بدهیم. 

خسروپناه اضافه کرد: هوش مصنوعی الان به جایی رسیده که خودش سیستم یادگیری دارد و عکس و متن را به عدد تبدیل می‌کند؛ قطعا انسانی باید باشد که این سخت‌افزار و نرم‌افزار را تولید و الگوریتم‌نگاری کند و در غیر این صورت ماشین کاره‌ای نیست؛ خالق این ماشین، آدم است  ولی کار چندین نفر آدم را انجام می‌دهد و تلاش یک کار گروهی با هزینه زیاد را با کمترین هزینه و با کمترین زمان انجام می‌دهد. اگر در گذشته برای یافتن یک روایت مدت‌ها زمان می‌برد الان در کمترین زمان تعداد احادیث زیادی را می‌توان در یک  موضوع احصاء کرد و این که چقدر قابل اعتماد است بستگی به آن دارد که چقدر الگوریتم‌‌ها و داده‌های داده شده درست باشد به همین دلیل گاهی چت جی پی تی جواب غلط هم به ما می‌دهد.

اعتماد مطلق به هوش مصنوعی خطاست

وی با بیان اینکه برخی می‌پرسند که اگر از هوش مصوعی سؤال فقهی و حدیثی و ... بپرسیم آیا جواب درست به ما می‌دهد؟ افزود: به نظر بنده هنوز به صورت صددرصد نمی‌توان اعتماد کرد و باید باز به کتاب مراجعه کنیم.   

استاد حوزه علمیه با طرح این مسئله که پرسش‌های ما در حکمرانی فقه دیجیتالی چیست؟ اظهار کرد: برخی پرسش‌های فقهی مرتبط با هویت هوش مصنوعی است مانند اینکه آیا هوش مصنوعی شعور دارد یا خیر؟ مختار است یا نیست. عاقل و مکلف نیست و بشر داده به آن  داده است و با آن داده‌ها فعالیت دارد و اگر داده جدیدی به آن بدهیم طور دیگری عمل خواهد کرد و حتی اگر بخواهد خودش تولید الگوریتم جدید بکند باز باید برنامه و الگوریتم متناسب به آن را به او بدهیم و حتی هوش مصنوعی کوانتومی هم هرگز جای انسان‌ها را نخواهد گرفت.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، افزود: هوش مصنوعی هر قدر هم پیشرفت کند شعور و اختیار ندارد و نمی‌تواند خلیفه الله شود و اگر ادراک و ... هم برای آن به کار می‌برند براساس همین الگوریتم است لذا چیزی به نام حق و تکلیف ندارد  و نمی‌تواند امام جماعت هم باشد. آیا اگر در فقه ثابت شده است که مالک باید عاقل و مختار باشد هوش مصنوعی نمی‌تواند وکیل هم باشد. 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: یکسری سؤالات هم در مورد کارکرد هوش مصنوعی داریم مانند اینکه اگر خسارتی از طر هوش مصنوعی ایجاد شد چه باید کرد؟ آیا مقصر کسی است که از سیستم استفاده می‌کند یا کسی که آن را  درست کرده است؟ 

ظزفیت بالای فقه

وی با بیان اینکه ما با چه چارچوب فقهی می‌توانیم این مسائل را پیش ببریم، تصریح کرد : بنده معتقدم که فقه ما کارکرد و ظرفیت لازم را داشته و دارد و البته برخلاف نظر برخی که می‌گویند فقه ما فردی است همیشه فردی اجتماعی بوده است. فقه ما هیچ وقت سکولار نبوده است لذا باید در داشته‌های خودمان عمیق شویم و قدر آن را بدانیم. در برخی ابواب فقهی داریم که حکام، مکلف است و باید  خسارت فلان چیز را بپردازد. مثلا در گذشته می‌گفتند که عاقله یعنی رئیس قبیله و حاکم قبیله باید دیه کسی را بدهد که توسط یکی از افراد قبیله کشته شده است یا حاکم مسلمین در موارد زیادی باید خسارت برخی افراد جامعه را بپردازد. سهم امام که به امام می‌رسد هم همین است یعنی به وارث امام نمی‌رسد.  

استاد حوزه علیمه با بیان اینکه ظرفیت اجتماعی فقه خیلی بالاست، ادامه داد: اگر این ظرفیت نبود امام، حکومت نمی‌کرد؛ نگاه امام به فقه چیست؟ پس فقه ما همیشه اجتماعی بوده است و هرگز سکولار نبوده است و ناظر به حکومت هم بوده است؛ مرحوم لاری که حاکم لارستان بود آثار فقهی دارد که کاملا ناظر به مباحث حکومتی و اجتماعی است و آقا هم کاملا مبتنی بر مبانی فقهی، سیاست‌های کلان را تدوین می‌کند. 
وی افزود: در سالیان اخیر هم فقه‌النظام رواج زیادی دارد؛ از دوره شهید صدر تاکنون که فقه‌های تخصصی در  حال نضج و رشد است؛ الان فقه نظام پزشکی داریم؛ کسی که فقه پزشکی را در قم دنبال و مطرح کرد بنده بودم که در سال 1376 برخی از پزشکان دانشگاه علوم پزشکی تهران سؤالات فقهی مرتبط با مرگ مغزی و پیوند اعضاء و ... مطرح کردند و بنده خدمت علما رسیدم و با شورای نگهبان صحبت شد؛ آیت‌الله شاهرودی در مجله فقه اهل بیت(ع) سؤالات مرتبط را بحث کردند و آیت‌الله مؤمن هم کتابی در این باره نوشت. 

خسروپناه بیان کرد: فقه خانواده و تربیت به صورت نظام‌مند داریم و بزرگان در این سال‌ها کارهای خوبی کرده‌اند؛ فقها از فقه برای برنامه‌ریزی اجتماعی استفاده کرده‌اند؛ مرحوم محقق نراقی که در کاشان بود کتاب عوائدالایام را نوشت زیرا آنقدر مسائل اجتماعی بود که از قواعد فقهی استفاده کرد و ما هم باید از همین قواعد فهقی برای حکمرانی دیجیتالی مبتنی بر هوش مصنوعی بهره ببریم.  

وی با بیان اینکه ما مکلف هستیم تا برده هوش مصنوعی و حکمرانی دیجیتالی دیگران و غربی‌ها نشویم، گفت: این تکلیف پیشینی ما براساس آیه: وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ و قاعده نفی سبیل است باید در حوزه پلتفرم‌های دیجیتالی هم عقب نمانیم و برده دیگران نشویم. قبلا به مرزها حمله می‌کردند و فرهنگ خود را به کشوری غالب می‌کردند و حالا با هیم پلتفرم‌ها این کار را انجام می‌دهند. 

خسروپناه با بیان اینکه مثلا کسی مقلد امام است آیا اگر سؤالی فقهی را از هوش مصنوعی بپرسد حجت شرعی است؟ تاکید کرد: اگر جواب براساس هوش مصنوعی‌ای است که براساس نظرات امام، قواعد  فقهی آن الگوریتم‌سازی شده است حجیت دارد کما اینکه وقتی امام زنده هم بودند کسانی در دفتر ایشان پاسخ می‌دادند و حالا ما از هوش مصنوعی مبتنی بر مبانی امام می‌پرسیم بنابراین جوهره مسئله بسته به نوع هوش مصنوعی است؛ ما باید قبل از کارکرد هوش مصنوعی ابتدا سراغ ماهیت آن برویم.