بازخوانی عقلانیت دینی، کلید عدالت در قضاوت و سیاست

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام‌ والمسلمین نجف لک‌زایی، عضو هئیت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) شامگاه ۲۶ مهرماه در نشست علمی با عنوان «دو راهیِ عدل و ظلم در حکمرانی» که در سالن شهید سلیمانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد با تبیین پیوند میان آموزه‌های قرآنی و ساختار حکمرانی اظهارکرد: بسیاری از آیات قرآن تنها ناظر به بیان مفاهیم نظری نیستند، بلکه دارای جنبه‌های عملی و نهادساز هستند و می‌توانند مبنای تدبیر در سیاست‌گذاری، قضاوت و عدالت اجتماعی قرار گیرند.

وی با اشاره به آیه ۲۸۲ سوره بقره درباره ثبت دیون و تنظیم روابط مالی، افزود: خداوند متعال می‌فرمایند؛ «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا تَدَایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاکْتُبُوهُ ۚ وَلْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا یَأْبَ کَاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْیَکْتُبْ وَلْیُمْلِلِ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ وَلْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئًا ۚ فَإِنْ کَانَ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفِیهًا أَوْ ضَعِیفًا أَوْ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجَالِکُمْ ۖ فَإِنْ لَمْ یَکُونَا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا یَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغِیرًا أَوْ کَبِیرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِکُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِیرُونَهَا بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَکْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَایَعْتُمْ ۚ وَلَا یُضَارَّ کَاتِبٌ وَلَا شَهِیدٌ ۚ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ»، تأکید قرآن بر ثبت و شفاف‌سازی، نشان می‌دهد که روح آیات متوجه تدبیر امور و پیشگیری از اختلافات است؛ لذا نباید به ظاهر متون دینی بسنده کرد، بلکه باید با حفظ روح عدالت قرآنی، از روش‌های روزآمد برای تحقق شفافیت و اطمینان اجتماعی بهره گرفت.

معاون پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به آیات متعددی از سوره‌های نساء، مائده و انعام، عدالت را محور همه مناسبات فردی و اجتماعی دانست و ادامه داد: قرآن کریم در موضوعاتی، چون حقوق ایتام، عدالت در خانواده، شایسته‌سالاری در مدیریت و قضاوت بین مردم، دستوراتی روشن ارائه کرده است که همگی به تنظیم حکمرانی عادلانه می‌انجامند.

وی با تبیین تفاوت میان مفاهیم «عدل» و «قسط» گفت: عدل، مفهومی نظری و جامع است، اما قسط بیشتر در ساحت عمل و اجرا نمود پیدا می‌کند. تحقق عدالت در جامعه بدون ساز و کار‌های اجرایی قسط ممکن نیست.

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با تأکید بر پرهیز از قبیله‌گرایی و داوری‌های متعصبانه در سیاست و قضاوت خاطرنشان کرد: قرآن در آیاتی از سوره مائده بر بی‌طرفی و انصاف در حکمرانی تأکید دارد و این همان بنیان عقلانیت دینی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی است.

حجت‌الاسلام لک‌زایی در بخش دیگری از سخنان خود به مصادیق ظلم در قرآن اشاره کرد و گفت: ظلم در قرآن تنها یک رفتار فردی نیست، بلکه ساختاری است؛ گاه در تصمیم‌های اقتصادی و سیاسی و گاه در تحریف حقیقت و منع عبادت نمود می‌یابد. بر این اساس، اصلاح ساختار‌ها به اندازه اصلاح رفتار‌ها اهمیت دارد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه دستورات قرآنی درباره جنگ، صلح و مقابله با فتنه نیز بر محور عدالت تنظیم شده‌اند، افزود: اسلام حتی در سخت‌ترین شرایط، اجازه تجاوز از حد عدالت را نمی‌دهد و هدف نهایی را برقراری صلح عادلانه معرفی می‌کند.

حجت‌الاسلام لک‌زایی در پایان تحقق حکمرانی عادلانه را در گرو «نهادسازی بر اساس آموزه‌های قرآنی» دانست و تصریح کرد: بازخوانی عقلانیت دینی در سیاست و قضاوت، شرط ضروری برای دستیابی به عدالت اجتماعی و جلوگیری از انحراف در مسیر حکمرانی است.