مجازات مرتکبان گناهان محیط زیستی در دنیا و آخرت
مدیر کارگروه فقه و حقوق محیط زیست مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) تصریح کرد: آلوده کردن محیط زیست، ضایع کردن حق‌الناس است و مرتکبان گناهان محیط زیستی، اگر در دنیا گریبانشان گرفته نشود، قطعا در پیشگاه دادگاه عدل الهی باید پاسخگو باشند.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام سلمان بهجتی اردکانی، مدیر کارگروه فقه و حقوق محیط زیست مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) و نویسنده کتاب تقویم سبز (مناسبت‌های ملی و جهانی محیط زیست از نگاه دینی) طی یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده است به تشریح منشأ مشکلات محیط زیستی از دیدگاه اسلام پرداخته و بخشی از گناهان محیط زیستی را از منظر دینی بررسی کرده است که در ادامه با هم می‌خوانیم.
از دیدگاه مقام معظم رهبری، فعالیت برای حفظ محیط زیست، فعالیتی دینی و همچنین انقلابی است. در واقع این دیدگاه، برگرفته از آیات و احادیث فراوانی است که ناظر به محیط زیست وجود دارد. به عنوان مثال، امام صادق علیه‌السلام فرموده است: «لا تَطیبُ السُکنی إلّا بِثَلاث: الهواءِ الطَیّب و الماءِ الغَزیرِ العَذْبِ و الأرضِ الخَوّارَة» (تحف العقول، ص 320) یعنی زندگی گوارا نمی‌شود مگر با وجود سه عامل: هوای پاک، آب فراوان شیرین و زمین نرم و حاصلخیز.
حکمت‌آمیزی زیست‌محیطی قرآن
این سه عامل به نحو کاملا حکمت‌آمیزی کنار هم قرار گرفته‌اند؛ زیرا این سه عامل در ارتباط معناداری با یکدیگر هستند. درختان به عنوان مظهر آبادی زمین، از یک سو از بستر این سه عامل رشد می‌یابند و از سوی دیگر، این سه را تقویت می‌کنند یعنی در پاکی هوا و نرمی زمین و جذب آب، تأثیری شگرف دارند.
امروزه با مشکل خشکسالی و کمبود آب و از دست رفتن برخی دریاچه‌ها، تالاب‌ها و رودخانه‌ها در کشور مواجهیم. برخی از مشکلات محیط زیستی بین‌المللی هستند و حل آنها نیازمند تلاش همه ساکنان کره زمین است و لذا فعالیت‌هایی بین‌المللی را می‌طلبد؛ اما برخی از مشکلات منشأ داخلی دارد. حل این دست از مشکلات، از یک سو نیاز به مدیریت و مهندسی صحیح حاکمیتی دارد و از سویی دیگر به مشارکت عمومی نیازمند است.
نباید ویژگی‌های مثبت محیط زیست ایران را نادیده گرفت. تنوع زیستی بالا و وجود ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهانی، از ظرفیت بالای محیط زیستی کشور حکایت دارد؛ لذا برکات و نعمات فراوانی داریم که باید شکرگزار وجود آنها باشیم.
با وجود این، کاملا روشن است که با کمبود و کاهش برکات در محیط زیست مواجهیم. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ؛ فساد، در خشکی و دریا (محیط زیست) بخاطر کارهایی که مردم انجام داده‌اند آشکار شده است؛ خدا می‌خواهد نتیجه بعضی از اعمالشان را به آنان بچشاند، تا شاید بازگردند» (روم /۴۱).
براساس این آیه، بحران‌های محیط زیستی در کره زمین، ناشی از حرکت جمعی و همگانی اعم از حاکمیتی و شهروندی است. از این رو باید دانست که اقدامات نسنجیده و بدون مطالعات کافی و دخالت‌های نابجا در طبیعت، منجر به فساد محیط زیستی می‌شود؛ از این رو می‌توان این‌گونه اقدامات را که آثار گسترده‌ای در زندگی بشر دارد، گناهان اجتماعی شمرد.
مجازات مرتکبان گناهان محیط زیستی
شدت این نوع معاصی از واژه قرآنی «فساد» که برای نشان دادن اوج نابسامانی در خشکی‌ها و دریا‌ها است، قابل فهم است. بنابراین قدم نهادن در مسیر تخریب و آلایندگی محیط زیست و یا فراهم کردن زمینه آن، گام نهادن در مسیر ضایع کردن حق‌الناس به طرز وسیع است. مرتکبان گناهان محیط زیستی، اگر در دنیا گریبانشان گرفته نشود، قطعاً در پیشگاه دادگاه عدل الهی باید پاسخگو باشند.
راه حل قرآنی برای معضلات محیط زیستی، ایمان و تقوای محیط زیستی است. «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ (اعراف/۹۶) یعنی «اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم؛ ولی (آنها حق را) تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم».
تقوای محیط زیستی
همه ما نیاز به تقوای محیط‌زیستی داریم. چنین تقوایی، دو جنبه دارد: جنبه ایجابی و جنبه سلبی. جنبه‌های ایجابی همان اعمالی است که باید انجام دهیم. راهبرد قرآنی در این زمینه این است: «هو أنشأکم من الأرض واستعمرکم فیها؛ خداوند شما را از زمین آفرید و آباد سازی آن را از شما انسان‌ها خواست».(هود/61)
امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) با استناد به این آیه فرموده است که خداوند به انسان‌ها دستور داده است که زمین را آباد کنند. (جامع أحادیث الشیعة، ج 23، ص 970) حال سؤال این است که اولویت در آبادسازی زمین چیست؟ بر اساس دیدگاه بسیاری از مفسران، مصداق بارز و در دسترس آبادسازی زمین، کاشت درخت است. (ذیل آیه 61 از سوره هود در این تفاسیر: مجمع البیان، مفاتیح الغیب، روح المعانی، تفسیر المراغی) کمبود آب، اصلا بهانه خوبی برای عدم کاشت درخت نیست؛ زیرا می‌توان در هر منطقه طبق شرایط اقلیمی، درختانی متناسب و همچنین کم‌آب‌خواه غرس کرد.
تصور کنید در جامعه ما هر نفر یک یا چند درخت در سال بکارد، ده‌ها میلیون درخت کاشته می‌شود و قطعا موجب تعدیل دمای هوای شهرها در تابستان و تلطیف هوا و فزونی رطوبت هوا خواهد شد. همچنین وجود درختان انبوه، یکی از اسباب بارندگی بیشتر است؛ ضمن آنکه علاوه بر جذب کربن، آلودگی‌های هوایی و آلودگی‌های صوتی را نیز جذب می‌کند و برکات دیگری نیز دارد.
راهبرد دیگر قرآنی برای تحقق تقوای محیط زیستی از حیث جنبه ایجابی، در این آیه آمده است: «تعاونوا علی البر و التقوی؛ در کار خیر و تقوا همکاری کنید» (مائده/2). عمل به این آیه با ایجاد انجمن‌های محیط‌زیستی فعال، تأسیس گروه‌های جهادی محیط زیستی در مساجد و نمازهای جمعه و احیای امر به معروف و نهی از منکر محیط زیستی در تمام سطوح و اقشار و لایه‌های اجتماع ممکن است.
اصل امر به معروف و نهی از منکر در حوزه مباحث محیط زیستی، در بند ۱۴ از سیاست‌های کلی محیط زیستی ابلاغی رهبری به سران قوای سه‌گانه آمده است و با وجود اینکه هشت سال از ابلاغ آن گذشته، اما هنوز نمودی در جامعه ندارد. جریان امر به معروف محیط زیستی و نهی از منکرات محیط زیستی با حساس شدن مردم نسبت به پاکی و تمیزی محیط زیست و مدیریت صحیح منابع طبیعی همچون آب رقم می‌خورد.
در سایه چنین حساسیت‌های اجتماعی است که کسی به خود جرئت نخواهد داد زباله را از خودروی خود به بیرون پرتاب کند یا فیلتر آلودگی هوای کارخانه را شبانه از مدار خارج کند یا پساب صنعتی را در طبیعت رها سازد یا مرتکب سایر گناهان محیط زیستی شود.
جنبه‌های سلبی از تقوای محیط زیستی، همان پرهیزها هستند. در اینجا می‌توان به برداشت بی‌رویه و غیرمجاز و طمع‌ورزی‌های شخصی و گروهی برای برداشت آب از عمق زمین اشاره کرد. برداشت‌هایی که با میزان ورودی آب به زمین همخوانی ندارد. در شرایطی هستیم که باید از هدر رفت کلان آب یا مصارف هنگفت و غیر لازم آب جلوگیری شود. همچنین فرهنگ عمومی نیز نیاز به ترمیم دارد. شاید حتی همان یک لیتر آبی که شما صرفه‌جویی می‌کنید و آن را مصرف نمی‌کنید، همان آبی باشد که در آینده‌ای نه چندان دور، کودک عطشانی را سیراب می‌کند؛ یا حیوان تشنه‌ای را از مرگ حتمی نجات می‌دهد؛ یا از خشک شدن بوته‌ای ممانعت می‌کند.
پرهیز از صید و شکار مؤلفه تقوای محیط زیستی
پرهیز از صید و شکار غیر مجاز نیز از جمله مؤلفه‌های تقوای محیط زیستی است. این طور نیست که اگر حیوانی حلال گوشت باشد، شکار آن جایز باشد؛ این طور نیست که اگر پرنده‌ای حلال گوشت باشد، شکار یا صید زنده آن جایز باشد؛ زیرا امروزه وضعیت حیات وحش، وضعیتی شکننده و ضعیف است و لذا وظیفه دینی و شرعی ما براساس رهنمودهای قرآنی و فتاوای مراجع عظام تقلید، حفظ نسل حیوانات اعم از حلال‌گوشت و حرام‌گوشت و جلوگیری از انقراض نسل آنها است.
از آلایندگی هوا توسط صنایعی که امکان کاستن از آلودگی را دارند، غافل نشویم. برخی از صنایع برای دسترسی به سودی بیشتر، سلامت شهروندان را قربانیِ مطامع نامشروع خود می‌کنند. همچنین تقوای محیط زیستی صاحبان موتور سیکلت‌ها، خودروها و کامیون‌ها را به توجه کردن به دودزا بودن یا نبودن وسایل خود فرا می‌خواند.
امیرالمومنین علیه‌السلام در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «اتقوا الله فی عباده و بلاده فإنکم مسئولون حتی عن البقاع و البهائم؛ تقوای الهی را نسبت به بندگان و زمین‌ها مراعات کنید؛ زیرا در برابر بقاع (سرزمین‌هایی با ویژگی‌های خاص و ابنیه باقی مانده از گذشتگان) و حیوانات مسئول هستید». بر این اساس، هر شخصی در قبال صحراها، دشت‌ها، مراتع و حیوانات مسئول است.
انتهای پیام
