در نشست «مبانی فقهی کاربرد سلاح اتمی» مطرح شد
بمب اتم در ترازوی فقه؛ از حرمت شرعی تا وجوب عقلی
نشست «مبانی فقهی کاربرد سلاح اتمی» شامگاه ۱۱ آبان‌ماه در پژوهشگاه فقه معاصر قم برگزار شد و با حضور استادان حوزه و دانشگاه، جدال دیدگاه‌ها درباره تولید، انباشت و کاربرد سلاح هسته‌ای شدت گرفت. در این جلسه، حجت‌الاسلام مهاجرنیا و سیدصادق حقیقت بر ضرورت تولید بمب اتم تأکید کردند، اما حجت‌الاسلام پورامینی با استناد به فتوای رهبری، حرمت قطعی ساخت و کاربرد آن را یادآور شد. محور اصلی بحث، تمایز میان جواز تاکتیکی سلاح هسته‌ای برای نظامیان و ممنوعیت کشتار جمعی غیرنظامیان بود. این مناظره تصویری از اختلاف‌نظرهای فقهی و تلاقی آن با مسائل امنیت ملی و بازدارندگی ارائه کرد.
به گزارش ایکنا، نشست «مبانی فقهی کاربرد سلاح اتمی» از سوی پژوهشگاه فقه معاصر در قم و با حضور سه تن از استادان حوزه و دانشگاه شامگاه 11 آبان‌ماه برگزار شد و در آن سخنان موافقان و مخالفان تولید سلاح اتمی مورد بحث قرار گرفت. حجت‌الاسلام مهاجرنیا و سیدصادق حقیقت معتقدند که ایران باید بمب اتم تولید کند اما حجت‌الاسلام پورامینی معتقد است که طبق فتوای رهبری حرمت دارد و این حکم جز تغییر در موضوع‌شناسی، قابل تغییر نیست.سیدصادق حقیقت؛ عضو هیئت علمی دانشگاه مفید در این نشست، گفت: چند مقدمه در این بحث مورد توجه است؛ اول اینکه این مسئله مستحدثه است و به خودی خود در روایات وجود ندارد؛ دوم اینکه ساخت و انباشت با کاربرد دو بحث مجزاست. مقدمه دیگر اینکه در احکام ثانویه بین مصلحت و عناوین معروف ثانوی باید تفکیک قائل شویم.
وی در تبیین مابقی این مقدمات، افزود: مقدمه دیگر اینکه غیر از قرآن و روایات، عقل مستقل نیز می‌تواند حکم کند. حتی بر اساس مبنای آخوند خراسانی می‌توان گفت که عقل مستقل حکم می‌کند که کاربرد سلاح اتمی به شکل گسترده که باعث نابودی بی‌گناهان می‌شود حرام است.
وی با بیان اینکه بحث فقهی و اخلاقی از هم جداست یعنی ممکن است چیزی از نظر فقهی درست باشد اما از لحاظ اخلاقی درست نباشد و بحث ما فقهی است، تصریح کرد: مقدمه دیگر اینکه بحث ما سیاسی است و مربوط به وضعیت بعد از جنگ 12 روزه نیست؛ بلکه بحثی فقهی است و اینکه جمهوری اسلامی چه باید بکند، دیگران باید آن را تعیین کنند.
حقیقت با اشاره به روایت القای سم و رابطه آن با بمب، گفت: آیت‌الله سروش محلاتی در سخنرانی خود گفته است روایتی که از پیامبر(ص) در این مسئله وجود دارد باعث شده است تا علما چند قول پیرامون آن داشته باشند از جمله قول جواز به شکل مطلق یا از باب ضرورت طبق آیه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ» ؛ دسته دیگر، به روایت اشکال سندی وارد می‌کنند که صاحب شرایع از این دسته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه مفید بیان کرد: برخی گفته‌اند در برابر دشمن مطلقا می‌توان استفاده کرد اما در سایر موارد باید طبق مصلحت عامه انجام شود؛ قول دیگر نیز جواز و حتی وجوب و گسترش آن به سلاح‌های اتمی است. مثلا آیت‌الله علی‌اکبر سیفی گفته است با وجود برخی اقوال مسئولان، استفاده از این سلاح‌ها طبق آیه نفی سبیل جایز است. از روایت القای سم می‌توان به این حکم رسید، یعنی باید دشمن را بکشیم، یک روز با شمشیر و یک روز گلوله و امروز هم شیمیایی و اتم.
ممنوعیت سلاح اتمی برای غیرنظامیان
این پژوهشگر با طرح این پرسش که اگر استفاده از سم و سلاح اتمی به هلاکت نسل، زنان و کودکان بینجامد آیا قابل استفاده است، اضافه کرد: در اینجا چند قول وجود دارد؛ اول اینکه بمب اتم با ریختن سم در آب فرق دارد؛ زیرا وقتی در یک شهر بمب میکروبی، اتمی و شیمیایی زده شود، غیرنظامیان درگیر خواهند شد اما در القای سم فقط سربازان دچار مسمومیت خواهند شد.
وی با طرح این پرسش اگر مطمئن باشیم القای سم فقط به دشمن می‌رسد علی القاعده از نظر فقهی چه اشکالی دارد و چه فرقی دارد که گلوله توپ بزنیم یا با سم دشمن را نابود کنیم، گفت: نکته دیگر اینکه در مورد غیرنظامیان اصلا این کار درست نیست و هیچ وقت مصلحت عامه وجود ندارد؛ یعنی زمانی بچه‌ها و زنان نیز از یک نهر آب استفاده می‌کند کسی حق ندارد آن را مسموم کند و مصلحت عامی وجود ندارد.
حقیقت بیان کرد: در مورد این قول که گفته بود اگر مضطر شویم از القای سم استفاده کنیم فقط در یک صورت ممکن است و آن زمانی که دشمن پیشروی کرده و غیرنظامیان را سپر خود قرار داده است در این صورت کشتن بی گناهان ایرادی ندارد اما در غیر آن مصلحتی وجود ندارد.
استاد دانشگاه مفید بیان کرد: نکته دیگر اینکه، ممکن است در مواردی بحث اخلاقی مطرح باشد یعنی از جهت اخلاقی منع باشد اما از نظر فقهی جواز داریم تا نظامیان را بکشیم. نکته دیگر در بحث عقل مستقل، طبق معنای مشهور و غیر مشهور است و عقل حکم می‌کند ما نمی‌توانیم غیرنظامیان را در هر صورتی با هر چیزی بکشیم؛ اگر عقل بنای عقلا باشد راحت‌تر خواهیم توانست استناد کنیم، یعنی انسان غربی و شرقی، مسلمان و غیرمسلمان حکم می‌کند که غیرنظامیان کشته نشوند.
اقوال فقهی درباره سلاح اتمی
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه در مورد سلاح اتمی سه قول وجود دارد، گفت: قول اول جواز مطلق است؛ آیت‌الله سیفی به این قول معتقد است و آیت‌الله مؤمن نیز در سؤالی که بنده پرسیدم ایشان فرمود هیچ فرقی بین سلاح‌ها طبق آیه «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ» وجود ندارد و برخی مراجع فعلی نیز قائل به استفاده هستند. قول دوم عدم جواز مطلق است که به قول امام خمینی(ره)، رهبر انقلاب و آیت‌الله العظمی سبحانی و مبلغی اشاره می‌شود؛ آیت‌الله سبحانی گفته است، استفاده از سلاح اتمی حتی برای بازدارندگی جایز نیست که بنده معتقدم اگر ادله فقهی را پیش رو بگذاریم و هدف ترساندن دشمن باشد چه منعی دارد؟
وی ادامه داد: آیت‌الله مبلغی نیز در سال 90 در همایشی دلایلی آوردند که جایز نیست از جمله قاعده وزر طبق آیه «وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ۚ ، دوم قاعده وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ» ، سوم قاعده اثم، «قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا ۗ» اما به نظر بنده ایشان بین تولید، انباشت و کاربرد تفکیک نکرده‌اند.
وی افزود: رهبری نیز در موارد متعدد فرمودند؛ طبق فتوای بنده سلاح اتمی حرام است، زیرا باعث ضایع کردن حرث و نسل می‌شود که به نظر بنده کاملا درست است؛ ایشان بحث کاربرد را فرمودند؛ ایشان در سخنانی فرمودند: ما خواستار بمب اتم نیستیم و با سلاح شیمیایی نیز موافق نیستیم. ما این کار را از نظر فقهی خلاف می‌دانیم؛ در دیدار نخست وزیر ژاپن فرمودند: فتوای شرعی من حرمت ساخت سلاح اتمی است و در مورد دیگر هم انباشت را حرام و در سخن دیگر کاربرد آن را حرام قطعی شرعی فرمودند.
حقیقت تصریح کرد: محسن رفیقدوست نقل کرده است که ما خدمت امام(ره) رفتیم و ایشان تولید سلاح شیمیایی و هسته‌ای را حرام اعلام و فرمودند: اگر تولید کنیم چه فرقی بین من و صدام است. همین آقای رفیقدوست در سخنان دیگری گفت: ما در طول جنگ سلاح شیمیایی تولید و استفاده کردیم.
دیدگاه امام در مورد سلاح‌های نامتعارف
وی افزود: در جلد 9 صحیفه امام(ره) آمده است که بنی صدر از ایشان استفتا کرده است که یک گردان ارتش ایران در کردستان در محاصره هستند و دو راه وجود دارد یا باید در محاصره باشند و از بین بروند یا باید بمب مخصوصی بزنیم و آنان را نجات دهیم. این بمب شامل بنزین، اکتان 80، پودر ام 9 بود و قدرت داشت یک منطقه را آتش زده و بسوزاند و از نظر حقوق بشری نیز مشکل داشت اما امام فرمودند: چون اضطرار وجود دارد ایرادی ندارد.
حقیقت تصریح کرد: اگر بگوییم این کار را نمی‌توان کرد مگر در مواقع اضطراری و تشخیص مصلحت، چند قول وجود دارد؛ آقای علوی وزیر اطلاعات وقت در سال 99 گفت رهبری فرمودند؛ ساخت و کاربرد بمب اتم حرام است اما اگر گربه‌ای را در گوشه‌ای گیر بیندازند و مجبور کنند تولید سلاح اتمی از سوی ما بعید نیست؛ او این سخنان را در شرایطی که مذاکرات برای برجام وجود داشت گفت و البته از سوی رئیس جمهور وقت به او تذکر داده شد؛ آقای خرازی نیز گفتند اگر تهدید وجودی به ایران شود، تغییر ایران دکترین در مسئله هسته‌ای خواهد داد.
حقیقت با طرح این پرسش که اگر دشمنان علیه مردم ما سلاح اتمی استفاده کنند آیا می‌توانیم از سلاح علیه مردم آنان استفاده کنیم، تصریح کرد: طبیعتا خیر، ما نمی‌توانیم چون به مردم ما بمب اتم زدند به مردم آنان بزنیم اما می‌توان علیه نظامیان آنان تلافی کرد.
استاد دانشگاه مفید با بیان اینکه موضوع دیگر، تفکیک بین سلاح هسته‌ای کشتار جمعی و تاکتیکی است، اظهار کرد: در ناکازاکی و هیروشیما سلاح کشتار جمعی استفاده شد اما در سلاح تاکتیکی از سلاح در شعاع مثلا یک کیلومتر در یک کیلومتر برای نظامیان استفاده می‌شود. به عنوان مثال روسیه تهدید کرد که کاخ ریاست جمهوری اوکراین را هدف سلاح هسته‌ای قرار می دهد، در صورتی که موشکی خاص از آمریکا بگیرد، یعنی فقط همین محدوده آلوده خواهد شد.
وی در جمع‌بندی بحث گفت: نتیجه اینکه، بحث سلاح اتمی و شیمیایی تفاوت زیادی با القای سم دارد؛ دیگر اینکه در خصوص دشمن اگر مقابله به مثل باشد استفاده از سم جایز است، همچنین استفاده از هر نوع سلاح کشنده اتمی یا شیمیایی و ... برای کشتار غیرنظامیان جایز نیست و نکته چهارم، حکم تولید و انباشت برای بازدارندگی جواز بالاعم است و در مواردی ممکن است واجب نیز بشود؛ لذا فتوای حرمت به تولید و انباشت، برگشت ندارد و فقط شامل کاربرد می‌شود. نکته دیگر اینکه کاربرد سلاح اتمی به دلیل دامنه تخریب و آسیب به حرث و نسل حرام است.
وی در پایان تأکید کرد: استفاده از سلاح اتمی تاکتیکی برای از بین بردن نظامیان دشمن اشکالی ندارد؛ لذا ساخت و انباشت آن نیز ایرادی ندارد؛ می‌دانیم سلاح اتمی منطقه را آلوده می‌کند اما مهم این است که دشمن از بین رفته است و دشمن باید به هر شکلی از بین برود، چه سلاح اتمی، شیمیایی یا شمشیر. البته ممکن است بگویند تبعات منفی تبلیغی در مباحث حقوق بشر علیه ایران دارد که این مسئله از بحث فقهی ما جداست.
نظر رهبری فتواست نه حکم حکومتی
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین پورامینی به عنوان ناقد، با بیان اینکه در بسیاری از موارد با آقای حقیقت موافقم، گفت: رهبری برای اولین بار در سال 1388 در قالب فتوا تولید، انباشت و کاربرد سلاح اتمی را ممنوع اعلام کردند و فرمودند: سلاح شیمیایی نیز این حکم را دارد و در موارد متعدد دیگر آن را تکرار کردند. این یک فتوای مستند به آیات، روایات و عقل است و حکم حکومتی نیست که بتوان بر اساس مصلحت آن را تغییر داد.
وی افزود: پیرو فتوای ایشان آیات عظام مکارم، سبحانی، نوری همدانی و علوی گرگانی و .. نیز این حکم را مورد تأکید قرار دادند.
پورامینی با بیان اینکه دال مرکزی فتوای رهبری کشتار جمعی بودن این سلاح‌ها است، گفت: اگر سلاح تاکتیکی جزء کشتار جمعی باشد همان حکم را دارد در غیر اینصورت، حکمش جواز است.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه این پرسش مطرح است که آیا ما برای یک هدف مشروع می‌توانیم از هر وسیله‌ای بهره ببریم ولو سلاح اتمی؟ اظهار کرد: نکته مهم آیه بحث تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ است؛ سلاح اتمی، غیرنظامیان و محیط زیست را تخریب می‌کند و ارهاب برای غیرنظامیان نیست. علامه طباطبایی در ذیل این آیه گفته است: هدف آیه اعتلای کلمه الله است نه صرفا ارهاب دشمن.
پورامینی با بیان اینکه رهبری در خصوص عدم دلالت آیه، بحث قدرت را اعم دانستند، گفت: ایشان فرمودند ما اقتدار را در سلاح هسته‌ای نمی‌دانیم و تضمین کننده اقتدار نیست و تاریخ نشان داده است؛ صهیونیست‌ها حدود 200 کلاهک اتمی دارند اما باز هم موفق نیست. ضمن اینکه تولید سلاح اتمی و انباشت آن بسیار پر هزینه است؛ بنابراین هدف باید توان تولید بمب اتم باشد نه تولید آن.
وی ادامه داد: رهبری فرمودند: تولید بمب اتم یعنی، خرج و هزینه بسیار زیاد و تولید برای عدم استفاده، منطقی و عقلایی نیست و مانند نداشتن است؛ لذا مبنای فقهی، دینی و شرعی ما این است که دنبال سلاح اتمی نیستیم. ایشان فرمودند: عوامل بازدارندگی چند چیز است؛ اول وحدت و عزت ملی، دوم علم، یعنی سلاحی تولید کنیم که استفاده کنیم و در جنگ اخیر نیز استفاده شد.
پورامینی تأکید کرد: از امتیازات فقه شیعه و فتوای رهبری این است که برای رسیدن به هدف از هر وسیله استفاده نشود.
تولید بمب اتم از نان شب واجب‌تر است
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا به عنوان ناقد دوم، گفت: فقه نمی‌تواند صرفا نظری باشد، زیرا با موضوع‌شناسی وضعیت موجود مرتبط است و اکثر فتاوای مراجع نیز مرتبط با شرایط زمانی و مکانی است. رهبری فرمودند: حکمشان فتوا است نه حکم حکومتی، لذا موضوع‌شناسی در اینجا بسیار مهم است.
وی ادامه داد: آقای حقیقت فرمودند فقهی بحث می‌کنند نه اخلاقی، در حالی که برخی از مبانی فقه شیعه، اخلاقی است و برخی مدعی هستند همه فقه، اخلاقی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اضافه کرد: نکته دیگر اینکه، وقتی ما وارد چنین موضوعی شدیم که اکثر مباحث آن حقوقی است؛ لذا این بحث بدون مبانی حقوقی قابل تبیین نیست و اینکه بگوییم ما این کار را نمی‌کنیم نیازمند فلسفه و مبانی است.
وی ادامه داد: بحث شما خیلی توصیفی شد که بخش‌هایی از آن نیازمند تکمیل است؛ همچنین ارهاب در آیه مورد بحث، حس بازدارندگی است و نه تولید، نه انباشت و نه استفاده از بمب در آن مطرح نیست؛ مراد ایجاد حس بازدارندگی و ایجاد خوف و وحشت برای دشمن است.
مهاجرنیا بیان کرد: در این بحث جای قواعد خالی بود و بحث عمدتا نقل قول از فقها بود.
وی در پایان تأکید کرد: در مجموع خودم با دیدگاه ارائه‌دهنده موافق هستم و از حدود 20 سال پیش معتقدم داشتن سلاح هسته‌ای از نان شب برای ما واجب است و هنوز هم معتقدم که داشتن آن لازم و واجب است.
گزارش از علی فرج‌زاده
انتهای پیام مطالب مرتبط
