به گزارش ایکنا، به نقل از خبرگزاری حوزه، آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور، در نشست مدیران ستادی و استانی معاونت امور طلاب و دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه که در مدرسه علمیه معصومیه قم برگزار شد، ضمن تسلیت ایام فاطمیه و قدردانی از برگزارکنندگان این همایش، به‌ویژه معاونت امور طلاب، از حضور حجت‌الاسلام والمسلمین قنواتی در این مسئولیت به‌دلیل فضل شخصی، سوابق مدیریتی و شناخت میدانی از واقعیت‌های حوزه تقدیر کرد.
وی سخنان خود را در دو محور اصلی ارائه نمود: ۱. نظام خدمت‌رسانی در اسلام ۲. مفهوم خدمت در اسلام و برآوردن حاجات انسان
نظام جامع خدمت در اسلام
آیت‌الله اعرافی با تأکید بر اینکه خدمت‌رسانی در نگاه اسلام، نظامی جامع و منطقی دارد، گفت: خدمت به‌معنای برآوردن نیازهای دیگران در سطوح مختلف فردی و اجتماعی است؛ مفهومی که در روایات با تعبیراتی چون «قضاء حاجت المؤمن» و «قضاء حاجت الخلق» به آن اشاره شده است.
وی افزود: در منابع لغوی نیز «خدمت» به معنای القیام بحوائج الناس آمده است. از آنجا که نیازهای انسانی دارای مراتب گوناگون است، خدمت نیز درجات مختلفی پیدا می‌کند.به نقل از امام کاظم(ع): «إنَّ لِلّهِ عِباداً فِی الأرضِ یَسعَونَ فی حَوائجِ النّاسِ هُمُ الآمِنونَ یَومَ القِیامَةِ» خداوند بندگانی در زمین دارد که برای رفع نیازهای مردم تلاش می‌کنند و آنان در روز قیامت در امان خواهند بود.
مراتب نیاز و خدمت
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با بیان اینکه نیازهای انسان گاه فردی و درونی و گاه اجتماعی و بیرونی است، تصریح کرد: همان‌گونه که جامعه موجودی زنده است، نیازهای خاص خود را دارد و تأمین این نیازها نشانه پویایی حیات اجتماعی است.
وی افزود: تأمین نیاز، مراتبی دارد: نخست شناخت نیاز، سپس احساس نیاز و در نهایت مطالبه برای رفع آن. گاهی انسان نیازمند است اما خود از آن بی‌خبر است؛ مانند بیماری که بی‌هوش است اما محتاج درمان است. در چنین مواردی، خدمت در قالب آگاهی‌بخشی و اقدام پیش‌دستانه معنا پیدا می‌کند.
اعرافی با اشاره به سه نوع نیاز انسان گفت: ۱. نیاز واقعی (ثبوتی): پیش از آگاهی وجود دارد.۲. نیاز آگاهانه (احساسی): با درک و رنج همراه است.۳. نیاز ابرازشده (بیانی): در قالب تقاضا و بیان مطرح می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه در رأس همه نیازها، نیاز به خداوند متعال قرار دارد، افزود: اسلام در عین پذیرش طبقه‌بندی نیازهای روان‌شناسی معاصر، معتقد است که ریشه و محور همه نیازها، فقر ذاتی انسان در برابر خداست؛ همان‌گونه که قرآن کریم می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ» (فاطر/۱۵)
مدیر حوزه‌های علمیه کشور تأکید کرد: در منطق اسلام، نیاز به خدا سرچشمه همه نیازهای دیگر است، زیرا فیض الهی آفریننده وجود انسان و دهنده کمالات اوست.
ثواب عظیم خدمت در روایات
آیت‌الله اعرافی در ادامه با ذکر حدیثی از امام صادق(ع) گفت: «قَضَاءُ حَاجَةِ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ أَلْفِ حِجَّةٍ مُتَقَبَّلَةٍ بِمَنَاسِکِهَا...»برآوردن نیاز مؤمن از هزار حج مقبول، آزاد کردن هزار بنده و تجهیز هزار اسب در راه خدا برتر است.
وی افزود: این روایات نشان می‌دهد که برطرف‌کردن اندوه از دل مؤمن یا ایجاد شادی در قلب او، ارزشی فراتر از عبادات فردی دارد. در منابع روایی، از رفع نیاز مادی تا آرامش روحی، همه مصادیق خدمت شمرده شده و پاداشی عظیم برای آنها بیان شده است.
خدمت، راه سعادت انسان
عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه اظهار داشت: خدمت به خلق، بخش جدایی‌ناپذیر مسیر کمال انسان است. در منطق اسلام، انسان برای رسیدن به سعادت، به دو بال نیاز دارد: نخست بندگی و عبادت خداوند در درون، و دوم خدمت و ایفای نقش اجتماعی در بیرون.
وی افزود: انسان کامل از نگاه اسلام کسی است که این دو بُعد را با هم جمع کند؛ نه در گوشه‌نشینی از جامعه فرو رود و نه در فعالیت‌های اجتماعی از معنویت غافل شود.
هویت ذاتی حوزه، خدمتگزاری است
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تأکید بر اینکه «خدمت» جوهره و هویت ذاتی حوزه‌های علمیه است، بیان کرد: حوزه دو رکن اساسی دارد؛ نخست تضلّع در معارف دینی با بهره‌گیری از قرآن و سنت، و دوم برون‌گرایی اجتماعی.
وی با اشاره به فرمایش رهبر معظم انقلاب مبنی بر ضرورت برون‌گرا بودن حوزه، خاطرنشان کرد: اگر حوزه‌ای صرفاً به فقاهت و تفکر عقلی بپردازد اما در نشر و اجرای آن نقشی نداشته باشد، از هویت واقعی خود فاصله گرفته است.
خدمت فکری و اخلاقی، قله خدمت حوزوی
آیت‌الله اعرافی با تأکید بر اینکه قله خدمت در حوزه، خدمت فکری و اخلاقی است، گفت: فعالیت‌های جهادی و میدانی ارزشمندند، اما بالاترین خدمت، پاسخ به عطش فکری و معنوی بشر و عرضه اندیشه الهی است.
وی افزود: وظیفه معاونت امور طلاب، ایجاد زیرساخت‌های این خدمت بزرگ است. این معاونت پایه‌گذار نظامی است که همه مأموریت‌های حوزه بر آن استوار می‌شود.
چهار اصل بنیادین در نظام خدمت‌رسانی اسلامی
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با بیان اینکه اسلام در هر حوزه، دارای نظام فکری منسجم است، گفت: در موضوع خدمت نیز سه ساحت اندیشه «کلامی و فلسفی»، «فقهی» و «اخلاقی» وجود دارد. در چارچوب این سه، چهار اصل بنیادین برای خدمت اسلامی قابل استخراج است:
اصل اول: نگاه الهی به مخلوق
آیت‌الله اعرافی با استناد به حدیث نبوی فرمود: «الخلقُ عیالُ الله، فأحبّ الخلق إلی الله من نفع عیال الله»همه مخلوقات خانواده خداوندند و محبوب‌ترین آنان نزد خدا، کسی است که بیشترین نفع را به بندگان خدا برساند.
وی افزود: نخستین و بنیادی‌ترین اصل در خدمت این است که انسان بداند هرگاه به دیگری خدمت می‌کند، در حقیقت به خدا خدمت کرده است. دست نیازمند، سایه دست خداوند است.
اصل دوم: حفظ کرامت مخاطب
وی خاطرنشان کرد: کسی که خدمت دریافت می‌کند، صاحب کرامت ذاتی است و خدمتگزار باید این کرامت را در دل و رفتار خود پاس بدارد. انسان در هر لحظه ممکن است جای خود را با دیگری عوض کند، پس همه برتری‌ها تنها امانتی از سوی خداست.
اصل سوم: خدمت بدون معامله دنیایی
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به آیه ۹ سوره انسان، گفت: «إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا» ما تنها برای رضای خدا به شما غذا می‌دهیم، نه پاداشی می‌خواهیم و نه سپاسی.
وی افزود: در منطق اسلام، خدمت معامله‌ای دنیایی نیست، بلکه معامله‌ای الهی است. خدمتگزار واقعی کار خود را نه برای مزد و مقام بلکه برای رضای الهی انجام می‌دهد.
آیت‌الله اعرافی با اشاره به سیره امیرالمؤمنین(ع) گفت: حضرت علی(ع) می‌فرمودند: «به خدا سوگند، حکومت نزد من از کفشی کهنه بی‌ارزش‌تر است، مگر آنکه حقی را برپا دارم یا باطلی را براندازم» این روح اخلاص، قله خدمت اسلامی است.
وی تأکید کرد: ارزش واقعی انسان و عمل او به میزان خلوص نیت و بی‌ادعایی اوست، وجود انسان بهایی جز رضوان الهی ندارد.
اصل چهارم: نظام اولویت‌ها در خدمت
مدیر حوزه‌های علمیه کشور تصریح کرد: هرچه خدمت به سمت امور زیربنایی‌تر و بنیادین‌تر جهت یابد، ارزش والاتری پیدا می‌کند. اولویت‌بندی خدمات باید براساس مصالح کلان و نیاز جامعه دینی صورت گیرد.
انتظارات از معاونت امور طلاب و دانش‌آموختگان حوزه‌های علمیه
آیت‌الله اعرافی در ادامه سخنان خود با اشاره به محور دوم مباحث، اظهار داشت: این بخش مربوط به «انتظارات حوزه از بدنه خدمتگزاران و معاونت امور طلاب» است. این انتظارات مبتنی بر شرح وظایف رسمی و برنامه‌های راهبردی حوزه تعریف شده است. وی با قدردانی از زحمات همکاران این بخش گفت: خدمات ارزشمندی در این مسیر ارائه شده و لازم است چند نکته‌ی محوری مورد توجه و تأکید قرار گیرد.
آشنایی با نظامات علمی و طرح‌های تحولی
مدیر حوزه‌های علمیه کشور نخستین انتظار خود را آشنایی عمیق مدیران و کارکنان معاونت با نظامات علمی و آموزشی حوزه عنوان کرد و گفت: خدمت در این بخش باید متناسب با نظام تحصیلی و طرح‌های تحولی حوزه تنظیم شود.
او افزود: خدمتی ارزشمندتر است که به رشد علمی، ایمان و تعالی فکری طلاب جهت دهد. در منطق مدیریت اسلامی، «اولویت‌بخشی خدمات بر اساس مصلحت کلان و نیاز جامعه دینی» یکی از شاخص‌های اصلی است.
وی خاطرنشان کرد: دو سال پیش، در نشستی در مشهد، طی دوازده ساعت منطق طرح‌های تحولی حوزه تبیین شد. مجموعه طرح‌ها و برنامه‌های حوزه، هرچند کاستی‌هایی دارد، اما دارای یک منظومه فکری منسجم است که بر پایه بیانات و مطالبات رهبر معظم انقلاب طراحی شده است.
جمع‌بندی مطالبات رهبر معظم انقلاب از حوزه
آیت‌الله اعرافی از جمع‌آوری و پالایش مطالبات سی‌ساله رهبر معظم انقلاب از حوزه‌های علمیه خبر داد و گفت: این مطالبات در قالب کتابچه‌ای تنظیم شده و در طراحی‌ها و اصلاحات برنامه‌های جدید حوزه مورد توجه جدی قرار دارد.
وی تأکید کرد: مدیران امور طلاب باید همواره اندیشه‌های نو، طرح‌های تحول‌آفرین و رویکردهای کلان حوزه را بازسازی و روزآمد کنند.
آشنایی با وضعیت کنونی حوزه و نقش روحانیت
مدیر حوزه‌های علمیه کشور دومین نکته را «درک عمیق از وضعیت امروز حوزه و نقش روحانیت» دانست و گفت: طلاب و مدیران حوزه باید جایگاه و مسئولیت خود را در شرایط کنونی کشور و جهان بشناسند و متناسب با آن برنامه‌ریزی کنند.
هدفمندی خدمات و مأموریت‌های ذاتی حوزه
وی با اشاره به طرح هدفمندی که از چند سال پیش آغاز شده، افزود: همه خدمات باید با مأموریت‌های ذاتی حوزه پیوند داشته باشد. خدمت متعالی، خدمتی است که به اهداف بلند نظام اسلامی منتهی شود.
آیت‌الله اعرافی پنج مأموریت کلان حوزه‌های علمیه را چنین برشمرد: ۱. تربیت نیروی انسانی از مسیر آموزش؛ ۲. تولید علم و محتوا از طریق پژوهش؛ ۳. پرورش انسان دین‌باور و متخلق؛ ۴. تبلیغ و جهاد تبیین؛ ۵. مدیریت دینی و پیاده‌سازی ارزش‌های الهی در جامعه.
وی تأکید کرد: هر نوع خدمت در حوزه باید مشخص کند که به کدام یک از این مأموریت‌ها گره می‌خورد؛ زیرا خروجی مطلوب حوزه، عالمی، معلمی، محققی یا مبلّغی است که جامعه را به سمت آرمان‌های انقلاب اسلامی هدایت کند.
توجه به طلاب و دانش‌آموختگان
آیت‌الله اعرافی با اشاره به عنوان «امور طلاب و دانش‌آموختگان» گفت: فعالیت این معاونت دو بال دارد؛ نخست، رسیدگی به طلاب در حال تحصیل که پایه همه اهداف حوزه هستند و دوم، ارتباط با دانش‌آموختگان که در مسیر مأموریت‌های گوناگون قرار گرفته‌اند.
وی پنج طبقه از دانش‌آموختگان را چنین برشمرد: ۱. فعالان درون نظام حوزه (تدریس، تحقیق و مدیریت) ۲. فعالان در نظامات تبلیغی (هجرت، طرح امین، اعزام‌ها) ۳. پژوهشگران در نهادهای علمی خارج از حوزه ۴. شاغلان در سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف ۵. سایر دانش‌آموختگان و طلاب آزاد
مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به طرح «امتداد» گفت: اکنون بیش از ۳۰ هزار دانش‌آموخته داریم که نیمی از آنان در نهادهای مختلف مشغول فعالیت‌اند. حوزه باید با آنان تعامل مستمر داشته و هویت حوزوی‌شان را حفظ کند.
وی تأکید کرد: صیانت از هویت علمی و معنوی دانش‌آموختگان، حتی با خدمات محدود، وظیفه مستقیم معاونت امور طلاب است. حفظ ارتباط عاطفی و فکری این طبقات با حوزه، از اولویت‌های مهم محسوب می‌شود.
سیاست‌های کلان: خروجی هدفمند و ماندگاری هدفمند
آیت‌الله اعرافی دو سیاست کلیدی را برای ساماندهی نیروهای حوزوی برشمرد: ۱. خروجی هدفمند: تربیت و هدایت طلاب به عرصه‌های مؤثر اجتماعی مانند مسجد، آموزش، مدیریت فرهنگی و تبلیغ. ۲. ماندگاری هدفمند: حفظ نخبگان و استعدادهای برتر در داخل حوزه برای تداوم علمی و مدیریتی آینده.
وی افزود: نظام حمایتی حوزه باید متوازن باشد تا نه نخبگان دچار غرور شوند و نه دیگر طلاب احساس بی‌عدالتی کنند. «اعتدال در رفتار»، اصل حاکم بر همه سیاست‌هاست.
محورهای تکمیلی و آینده‌نگر حوزه
۱. سلامت جامع طلاب
مدیر حوزه‌های علمیه کشور بر ضرورت توجه همه‌جانبه به سلامت طلاب تأکید کرد و گفت: سلامت در نگاه اسلامی تنها جسمانی نیست، بلکه تغذیه، ورزش، خانواده، سبک زندگی، سلامت روان و مشاوره را نیز دربرمی‌گیرد. طراحی و اجرای برنامه‌ای علمی و جامع در این زمینه ضروری است.
۲. بهره‌گیری از فناوری و هوش مصنوعی
وی با اشاره به تشکیل شورای فناوری و هوش مصنوعی در حوزه، اظهار داشت: از حدود ده سال پیش فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه علوم اسلامی و فناوری‌های نوین آغاز شده است. در دوره جدید مدیریت نیز، زیرساخت‌های مرتبط با هوش مصنوعی تقویت شده و چند طرح مهم در آستانه رونمایی است.
اعرافی افزود: هوش مصنوعی در عین فرصت‌های بزرگ، چالش‌هایی جدی دارد و حوزه باید با رویکردی پیشرو، ضمن مهار تهدیدها، از ظرفیت آن در خدمت دین و تمدن اسلامی بهره گیرد.
۳. تحلیل داده‌محور و آمار دقیق
وی بر اهمیت نظام آماری و تحلیل داده در تصمیم‌سازی‌های کلان تأکید کرد و گفت: آمار دقیق از وضعیت ازدواج، سلامت و فعالیت‌های طلاب، بر کیفیت تصمیمات مدیریتی اثر مستقیم دارد.
وی افزود: حوزه باید نهادی تحلیل‌گر باشد و داده‌های دقیق آن بتواند در نظام آموزشی، پژوهشی و تبلیغی نقش راهبردی ایفا کند.
۴. هم‌افزایی درون‌دستگاهی و میان‌دستگاهی
مدیر حوزه‌های علمیه کشور خواستار هماهنگی کامل معاونت‌ها شد و گفت: معاونت‌ها باید به‌مثابه یک مجموعه منسجم و ید واحده عمل کنند و در سطح ملی نیز با دفتر مقام معظم رهبری، دفاتر مراجع عظام، امامان جمعه و خیرین ارتباط و شبکه‌سازی مؤثر داشته باشند. این تعامل می‌تواند ضمن گسترش خدمات، از موازی‌کاری جلوگیری کند.
۵. آراستگی، نظم و شأن محیط‌های حوزوی
وی بر ضرورت آراستگی و نظم در مدارس علمیه تأکید کرد و گفت: تمیزی و انضباط در محیط‌های آموزشی و خوابگاهی نشانه احترام به شأن طلبگی است. این امر نه به معنای تجمل‌گرایی، بلکه حفظ تعادل میان سادگی و آراستگی است.
۶. صیانت از شأن و منزلت حوزه
آیت‌الله اعرافی یادآور شد: حوزه علمیه در طول قرون متمادی حافظ دین و ارزش‌های مردم بوده است. امروز نیز در میدان‌های فکری و تمدنی جهان معاصر، رسالت سنگینی بر دوش حوزه قرار دارد. صیانت از این منزلت باید شاه‌بیت تمام برنامه‌ها باشد.
۷. ارتقای کیفی و کمی حوزه‌های استانی
وی با اشاره به پیشرفت چشمگیر حوزه در استان‌ها گفت: چند سال پیش تنها در چند استان محدود، رشته‌های رسمی حوزوی وجود داشت، اما اکنون بیش از ۱۰۰ رشته رسمی در ۲۰ استان فعال است.
همچنین بیش از ۱۵ استان دارای دوره‌های رسمی درس خارج هستند و تلاش می‌شود سطوح عالی فقه و اصول در سراسر کشور گسترش یابد. به گفته او، طی سال‌های اخیر، بیش از ۱۰۰ مدرسه علمیه مجوز رسمی گرفته و ده‌ها پژوهشسرا و گروه علمی جدید در استان‌ها راه‌اندازی شده است.
۸. واسپاری هوشمند با نظارت کیفی
اعرافی با اشاره به سیاست تفویض اختیار به استان‌ها گفت: در حوزه‌های تبلیغ و امور طلاب، واسپاری مسئولیت‌ها به استان‌ها باید با دقت و نظارت کیفی همراه باشد تا استان‌ها بتوانند به‌صورت مستقل طراحی، اجرا و ارزیابی کنند.
۹. مشارکت طلاب در خدمات
وی افزود: حس مشارکت طلاب در امور حوزه و خدمت‌رسانی اجتماعی باید تقویت شود تا آنان ضمن رشد فردی، در بهبود جامعه نیز نقش‌آفرینی کنند.
۱۰. جذب و پذیرش باکیفیت
مدیر حوزه‌های علمیه کشور تأکید کرد: ارتقای کیفیت جذب طلاب از اولویت‌های اصلی است. کیفیت ورودی‌ها تأثیر مستقیمی بر خروجی علمی و اخلاقی حوزه دارد.
۱۱. اولویت مسکن طلاب
آیت‌الله اعرافی با اشاره به تجربه موفق حوزه اردبیل در تأمین مسکن طلاب گفت: طرح‌های ملی مسکن با همکاری مرکز خدمات و معاونت امور طلاب پیگیری می‌شود. هرچند منابع محدود است، در سال‌های اخیر حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان وام عمدتاً برای مسکن طلاب پرداخت شده است.
وی افزود: نیاز به مسکن برای طلاب و اساتید از اولویت‌های نخست حوزه است و باید در برنامه‌های آتی تقویت شود.
۱۲. حمایت از اساتید تمام‌وقت
وی با تأکید بر حمایت ویژه از اساتید تمام‌وقت گفت: هدف‌گذاری شده است که از چهار منبع مالی برای پشتیبانی از این قشر استفاده شود. تأمین مسکن برای اساتید نیز باید در صدر برنامه‌های حمایتی قرار گیرد.
جمع‌بندی و چشم‌انداز آینده
در پایان، مدیر حوزه‌های علمیه کشور با جمع‌بندی مباحث خود گفت: در محور نخست، به فلسفه و نظام خدمت‌رسانی اسلامی پرداخته شد و در محور دوم، انتظارات و برنامه‌های حوزه در بخش امور طلاب تبیین گردید.
وی با اشاره به تدوین برنامه دوم پنج‌ساله حوزه افزود: با بهره‌گیری از تجربه برنامه اول، تلاش می‌شود در دوره جدید گام‌های بنیادی‌تری در جهت تحقق شعار «حوزه پیشرو و سرآمد» برداشته شود.
تقدیر از مدیران و همکاران
آیت‌الله اعرافی در پایان سخنان خود هدف اصلی حضور در این جلسه را تقدیر از تلاش‌های خالصانه مدیران و کارکنان حوزه دانست و از آنان برای خدمات صادقانه در مسیر ارتقای حوزه‌های علمیه قدردانی کرد.
گفتنی است در پایان نشست ۱۵۰ دقیقه‌ای، نمایندگانی از استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، فارس، مرکزی، بوشهر و بابل به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند و آیت‌الله اعرافی به پرسش‌های آنان پاسخ داد.
