تکالیف مهم زوجین برای تأمین استحکام خانواده + فیلم

در دنیای پرشتاب و پیچیده امروز، خانواده به عنوان کانون آرامش و پایگاه اصلی تربیت، با چالش‌ها و فرصت‌های بی‌شماری روبرو است. نقش خانواده در شکل‌دهی به شخصیت، تأمین سلامت روان و ایجاد یک جامعه پویا بر کسی پوشیده نیست. اما چگونه می‌توان این نهاد مقدس را در برابر طوفان‌های فکری و فرهنگی این عصر، استحکام بخشید و بر غنای آن افزود؟

مؤسسه خانواده اسلامی و تربیت معنوی «خاتم» در همکاری با خبرگزاری ایکنا با باور به اینکه خانواده اسلامی، سنگ بنای تمدن نوین اسلامی است، مجموعه‌ای ارزشمند از درس گفتارهای تخصصی را با عنوان «خانواده؛ محور زندگی و آگاهی» تولید کرده است.

در این سلسله گفتارهای آموزشی، اساتید و صاحب‌نظران برجسته به بررسی ژرف‌ترین مباحث در حوزه‌های سلامت روان، تربیت نوجوان، تحکیم بنیان خانواده و سواد رسانه‌ای و ... خواهند پرداخت. با ما در این سفر معرفتی همراه شوید تا بیاموزیم چگونه می‌توان خانواده را به کانونی امن، پرنشاط و پایدار برای پرورش نسل فردا تبدیل کرد.

سمیه حسنی‌حلم، مشاور حقوقی خانواده در دوازدهمین قسمت از مجموعه آموزشی «خانواده؛ محور زندگی و آگاهی» به «حقوق و تکالیف خانواده» پرداخته است که در ادامه با هم می‌بینیم و می‌خوانیم.

مسئول تأمین جهیزیه؛ زن یا مرد

در بخش‌های پیشین خدمت بزرگواران توضیح دادیم که چرا آگاهی‌های حقوقی و دانش حقوقی برای ورود به رابطه‌ ازدواج ضروری است. همچنین، درباره حقوق و تکالیف متقابل زوجین نسبت به یکدیگر سخن گفتیم و به انواع تکالیف اعم از تکالیف مالی و غیر مالی و نمونه‌هایی از آن‌ها اشاره‌ای کوتاه داشتیم.

یکی از مسائلی که متأسفانه در میان خانواده‌ها بسیار رایج است و بسیاری از افراد از حقیقت آن بی‌اطلاع‌ هستند، این پرسش است که آیا خانواده مرد یا زن یا خود زوجه وظیفه‌ای در تأمین وسایل موردنیاز برای شروع زندگی دارند یا خیر؟ موضوعی که در عرف به «جهیزیه» شناخته می‌شود.

به‌عنوان وکیل لازم است خدمت شما بزرگواران عرض کنم که طبق شرع مقدس و بر اساس آن قانون مدنی که برگرفته از همین مبانی شرعی است، تأمین کلیه وسایل مورد نیاز زندگی مشترک با رعایت شأن و منزلت همسر بر عهده زوج یعنی آقاست. اگر خانواده خانم یا خود زوجه در آغاز زندگی در این مسیر کمک می‌کنند، این اقدام صرفا لطف، همکاری و همراهی برای شروع زندگی مشترک است و هیچ‌گونه وظیفه‌ی شرعی یا قانونی بر عهده آنان نیست.

در اینجا دو نکته مهم وجود دارد. الف) توقعات خانواده آقا و خود آقا از خانواده خانم در این زمینه گاهی بسیار بالا و همراه با سخت‌گیری‌های نابجا است. متأسفانه به جای آنکه از خانم و خانواده‌اش به‌خاطر همکاری و لطفی که در این مسیر انجام داده‌اند تشکر و قدردانی شود، آنان را تحت فشار قرار می‌دهند. لذا لازم است با صراحت اعلام شود که تأمین جهیزیه هیچ‌گاه تکلیف شرعی و قانونی خانم یا خانواده‌ او نیست. ب) در سوی دیگر خود خانم و خانواده ایشان نیز باید بدانند آنچه باعث عزت، کرامت و ارزش دختران ما می‌شود، تهیه جهیزیه سنگین یا تجملات آغاز زندگی نیست، بلکه عوامل دیگری است که باید به آن‌ها توجه ویژه شود.

این موضوع نیز در مجموعه‌ تکالیف مالی زوج قرار می‌گیرد. البته ما منکر این نکته نیستیم که در شرایطی که آقا نیازمند کمک است، همکاری خانواده‌ خانم اقدامی ارزشمند و قابل تحسین است، اما تأکید می‌کنیم که هیچ الزام شرعی، اخلاقی یا قانونی برای تأمین جهیزیه بر دوش خانم یا خانواده‌ی او وجود ندارد.

تعهد زوجین به رابطه 

در بخش‌های پیشین خدمت مخاطبان عزیز درباره ضرورت آگاهی‌های حقوقی، تکالیف و حقوق متقابل زوجین، تقسیم تکالیف به امور مالی و غیر مالی و نیز برخی مصادیق آن توضیحاتی ارائه کردیم. یکی از موضوعات مهمی که در زیرمجموعه تکالیف غیر مالی زوجین قرار می‌گیرد و هر دو طرف به آن مکلف هستند، تعهد به رابطه است.

در بسیاری از زندگی‌ها دیده می‌شود که یکی از طرفین تصور می‌کند تنها خود موظف است رابطه را حفظ کند و طرف مقابل نقشی در این زمینه ندارد و یا برعکس، مسئولیت را کاملا بر عهده طرف مقابل می‌گذارد و برای خود وظیفه‌ای قائل نیست؛ در حالیکه پیش‌تر عرض کردیم لازم است درباره هر یک از این تکالیف پیش از ازدواج با طرف مقابل به‌طور مفصل گفت‌وگو شود و اگر زوجین اکنون در رابطه هستند، باز هم گفت‌وگو کاملاً ممکن و مفید است. حتی اگر سال‌ها از زندگی گذشته باشد، هیچ اشکالی ندارد و هنوز هم زمان برای گفت‌وگو و رسیدن به تفاهم وجود دارد.

آن تفاهم مشترکی که اساس زندگی را می‌سازد، در نتیجه همین گفت‌وگوهای منطقی و عقلانی شکل می‌گیرد. به‌عنوان مثال اگر من از طرف مقابلم انتظار تعهد و وفاداری دارم، آیا خود نیز نسبت به ایشان همین وفاداری را دارم؟ اگر از ایشان می‌خواهم رفتاری را با شخص ثالث انجام ندهد، آیا خود من همان رفتار را انجام نمی‌دهم و آن اصول را رعایت می‌کنم؟

یکی از آسیب‌هایی که امروزه به‌ویژه مشاهده می‌کنیم، نوع روابط افراد در فضای مجازی است. سؤال مهم این است آیا آنچه را برای طرف مقابلم می‌پسندم، برای رفتارهای خودم نیز رعایت می‌کنم؟ آیا زمانی که متأهل هستم، نوع تعامل و ارتباطم با افراد دیگر (شخص ثالث) مطابق شأن و تعهدات زندگی زناشویی است؟

توصیه‌ای که همواره به دختران و پسران پیش از ازدواج می‌کنم این است که پیش از هر چیز به این موضوع بیندیشید که چه توقعاتی از همسر آینده‌تان در ارتباط با شخص ثالث دارید؟ و سپس بررسی کنید که آیا خودتان همان انتظارات را در دوران قبل از ازدواج رعایت می‌کنید؟ تا زمانی که به خواستگاری فردی می‌روید، بتوانید با اطمینان خاطر بگویید که من نسبت به شما وفادار بوده‌ام، هستم و خواهم بود.

روابط جنسی متعارف 

در قسمت‌های پیشین خدمت بزرگواران توضیح دادیم که آگاهی‌های حقوقی تا چه اندازه ضرورت دارد. به حقوق و تکالیف متقابل زوجین پرداختیم، درباره تکالیف مالی و غیر مالی مطالبی را مطرح کردیم و به مصادیق تکالیف غیر مالی رسیدیم؛ تکالیفی که هر دو طرف عقد ازدواج ملزم به رعایت آن هستند و مختص یک‌طرف نیست.

یکی از مصادیقی که این روزها با آن درگیر هستیم، موضوع روابط جنسی در زندگی زناشویی است، موضوعی که شرع مقدس و همچنین، قانون آن را یکی از الزامات عقد نکاح دانسته‌اند، یعنی داشتن یک رابطه جنسی صحیح و برقرار بودن این بُعد از زندگی مشترک، اما باید توجه داشته باشیم که منظور از «رابطه جنسی» انتظار برای یک رابطه‌ متعارف و نرمال است.

متأسفانه به دلیل گسترش فضای مجازی و دسترسی گسترده به صفحات و محتواهایی که بسیاری از خانواده‌ها آگاهانه یا ناآگاهانه با آن مواجه می‌شوند، گاهی توقعات طرفین در این حوزه غیر نرمال و خارج از چارچوب‌های شرعی و عرفی می‌شود. توجه به این نکته ضروری است که طرف مقابل ما یک فرد طبیعی و عادی است و توقعاتی که در حوزه رابطه زناشویی داریم، باید مطابق با عرف جامعه و احکام شرعی باشد.

بسیار باعث تأسف است که حتی برخی زوجینی که وارد زندگی مشترک می‌شوند از کوچکترین مسائل شرعی مربوط به نزدیکی جنسی نیز اطلاع ندارند. به این عزیزان قویاً توصیه می‌کنم چه پیش از ازدواج و چه پس از آن، نسبت به این آگاهی‌ها بی‌تفاوت نباشند. اگر خدای‌ ناکرده یکی از طرفین دیگری را از این حق محروم کند یا رفتارهایی مطالبه شود که خلاف شرع و عرف است، این موضوع می‌تواند برای طرف مقابل حق پیگیری حقوقی ایجاد کند.

البته ما به هیچ وجه توصیه به طرح دعوا یا پیگیری‌های حقوقی نمی‌کنیم، بلکه نخستین و بهترین راه مراجعه به مشاور امین و مورد اعتماد است که در این زمینه راهنمایی مؤثری خواهد داشت. بنابراین، چه در دوران عقد و چه در دوران زندگی مشترک اگر احساس کردید در این زمینه با مشکلی روبه‌رو هستید، خود را بی‌نیاز تصور نکنید و حل آن را به گذر زمان نسپارید. این مسائل معمولاً خودبه‌خود برطرف نمی‌شود.

به‌عنوان یک وکیل عرض می‌کنم که یکی از مهمترین دلایلی که منجر به ناراحتی‌ها و تنش‌های جدی و حتی نهایتاً اقدامات حقوقی می‌شود، اختلال یا ضعف در رابطه زناشویی و مسئله‌ اتاق‌خوابی است، موضوعی که یا اساساً به‌درستی شکل نگرفته یا زوجین در طول زندگی نسبت به آن بی‌توجه بوده‌اند.

بنابراین، اگر احساس می‌کنید ناراحتی یا دلگیری در این زمینه وجود دارد، حتماً با یکدیگر مطرح کنید، گفت‌وگو داشته باشید و اگر بیان این موضوع برایتان دشوار است، حتماً با کمک یک مشاور امین و مورد اعتماد وارد گفت‌وگو شوید.

احترام متقابل در زندگی مشترک

در قسمت‌های پیشین خدمت بزرگواران توضیح دادیم که چرا آگاهی‌های حقوقی برای ورود به ازدواج ضرورت دارد. انواع و اقسام تکالیف زوجین را بیان کردیم و هر بار تأکید کردیم که حقوق و تکالیف در زندگی مشترک متقابل است و تنها متوجه یکی از زوجین نیست. در بحث تکالیف غیر مالی نیز تأکید کردیم که دختران و پسران عزیز باید پیش از ازدواج در مورد مصادیق این تکالیف با هم گفت‌وگوی مفصل و مکرر داشته باشند. 

همچنین، اگر زوجین وارد زندگی مشترک شده‌اند و حتی اگر سال‌های زیادی از زندگی آنان گذشته باشد، همچنان لازم است درباره این موضوعات با یکدیگر صحبت کنند و از طرح مسائل فروگذار نکنند. یکی از مصادیقی که لازم است بیش از پیش به آن پرداخته شود، احترام متقابل و درک متقابل است. اینکه تا چه اندازه توقعات همسر خود را می‌شناسم؟ چقدر از نیازهای او آگاه هستم و در صورت آگاهی، تا چه حد در عمل آن‌ها را رعایت می‌کنم؟ تعریف من و همسرم از «احترام متقابل» چیست؟

گاهی یک آقا تصور می‌کند که چون مشغول کار و تلاش برای رفاه خانواده است، همین امر به‌تنهایی معنای احترام متقابل است؛ در حالیکه اگرچه این موضوع بسیار ارزشمند است، اما کفایت نمی‌کند.  ممکن است همسر ایشان تعاریف گسترده‌تر و جزئی‌تری از احترام داشته باشد که لازم است درباره آن گفت‌وگو صورت گیرد.

همچنین باید توجه داشت که احترام متقابل در فرهنگ‌های مختلف و شهرهای گوناگون کشور عزیزمان ایران تعاریف متفاوتی دارد. آنچه در تهران مصداق احترام محسوب می‌شود، ممکن است در یک جامعه بومی تعریف دیگری داشته باشد. بنابراین، لازم است به این تفاوت‌های فرهنگی توجه کنیم و خود را از گفت‌وگو محروم نکنیم.

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، استحکام خانواده است. بارها تأکید کرده‌ایم که یکی از تکالیف زوجین در کنار یکدیگر تلاش برای حفظ انسجام و تقویت بنیان خانواده است. این تکلیف مشترک است و نمی‌توان آن را صرفاً متوجه آقا یا خانم دانست.

در کنار تمام این مباحث لازم است زوجین گفت‌وگو کنند که منظور از کمک به حفظ پایداری و استحکام خانواده چیست و چه اقداماتی می‌توان برای تقویت این بنیان انجام داد تا خانواده از هرگونه تنش، لرزه و تزلزل دور بماند.

شرط ضمن عقد

در قسمت‌های پیشین خدمت بزرگواران توضیح داده شد که چرا آگاهی‌های حقوقی پیش از ازدواج ضروری است و اساساً حقوق و تکالیف متقابل زوجین چیست. همچنین، اقسام تکالیفی که بر عهده زن و مرد قرار دارد، اعم از تکالیف مالی و غی رمالی به‌صورت مختصر تشریح شد. یکی از نکاتی که لازم است به آن اشاره کنیم این است که در هر عقد و قراردادی که میان طرفین منعقد می‌شود، می‌توان شروطی را مشروط بر آنکه مغایر مقتضای ذات عقد و مخالف شرع مقدس نباشد در متن عقد گنجاند. عقد نکاح نیز از این قاعده مستثنی نیست.

هر یک از زوجین می‌توانند شروطی را که در زندگی مشترک برایشان اهمیت اساسی دارد، پیش از ازدواج با یکدیگر مطرح کنند و در صورت توافق، به‌صورت مکتوب در عقد ثبت کنند. توجه به این نکته ضروری است که توافق‌های شفاهی صرفا در حد یک تعهد اخلاقی است و از منظر حقوقی اعتبار الزام‌آور ندارد. افزون بر این، گذشت زمان ممکن است موجب فراموشی مفاد چنین توافقاتی شود. 

بنابراین، اگر موضوعی برای یکی از طرفین اهمیت حیاتی دارد یا اساساً عقد بر مبنای آن جاری می‌شود، بهتر است حتماً مکتوب شود. در سال‌های اخیر برخی شروط برای بسیاری از بانوان اهمیت ویژه‌ای یافته است که در این زمینه می‌توان به شرط ادامه تحصیل، شرط اشتغال، شرط خروج از کشور، شرط وکالت در طلاق، شرط داشتن فعالیت یا رابطه کاری مستقل اشاره کرد. شرع مقدس و قانون‌گذار نیز این امکان را برای بانوان پیش‌بینی کرده‌اند و دست آن‌ها در انتخاب این شروط باز است. 

البته ما توصیه نمی‌کنیم که همه زوجین همه این شروط را در عقد بگنجانند، زیرا هر زندگی شرایط ویژه و نسخه مخصوص به خود را دارد و تعمیم این شروط به همه زوجین منطقی و صحیح نیست. به همین دلیل، ضروری است هر زوج پیش از تصمیم‌گیری در این زمینه از مشاوره تخصصی بهره‌مند شود.

با این حال وظیفه داریم این نکته را متذکر شویم که اگر یکی از بانوان در موضوعی نگرانی جدی دارد و آن مسئله برای او حیاتی است، می‌تواند در قالب یکی از این شروط برای خود حق مشخصی قائل شود. در مقابل طرف دیگر نیز کاملاً آزادانه و با آگاهی کامل می‌تواند این شروط را بپذیرد یا نپذیرد و هیچ اجبار و الزامی بر وی تحمیل نمی‌شود.