زیارت دوره نخستین گروه عمره دانشجویی در مدینه؛ از احد تا قبا

به گزارش ایکنا، «زیارت دوره» به عنوان یکی از برنامه‌های محوری عمره دانشجویی، امروز، سه‌شنبه ۲۷ آبان‌ماه برای نخستین گروه اعزامی برگزار شد. این برنامه با بازدید از منطقه تاریخی اُحد آغاز شد؛ جایی که جنگ مهم و سرنوشت‌ساز احد در سال سوم هجری میان سپاه اسلام و مشرکان قریش رخ داده است.

کوه احد و مزار شهدای شهدای احد

غزوه احد در غزوات پیامبر (ص) دارای اهمیت است.‌ در سال سوم هجری، جنگ احد رخ داد. پیامبر(ص) به همراه هزار نفر از اصحاب خود از مدینه به سمت احد حرکت کردند. در نیمه راه یک سوم سپاه پیامبر(ص) به تحریک عبدالله ابی از سپاه اسلام جدا شده و به مدینه بازگشتند. پیامبر (ص) به همراه ۷۰۰ نفر عازم منطقه احد شدند.

آن حضرت ۵۰ تیرانداز به فرماندهی عبدالله بن جبیر» بر کوه عینین گمارد و دستور اکید داد که تحت هیچ شرایطی محل را ترک نکنند. آغاز جنگ به نفع مسلمانان شد و مشرکینی که لشکری بالغ بر سه هزار نفر داشتند، فرار کردند. ۴۰ تن از تیراندازان محل مأموریت خود را به قصد جمع آوری غنائم ترک کردند، سپاه کفر به فرماندهی خالد بن ولید از فرصت استفاده کرد و کوه عینین را دور زد. آنان از پشت سر به مسلمانان حمله کردند و سپاه اسلام شکست سنگینی خورد.

مزار شهدای احد

مقبره شهدای غزوه احد در شمال شهر مدینه و در دامنه کوه احد قرار گرفته است. در این قبرستان اکثر شهدای غزوه احد از انصار و مهاجرین دفن شده‌اند.

شهدای احد، یاران فداکار رسول خدا(ص) بودند که در راه ایمان و عقیده در دفاع از توحید و مبارزه با شرک و بت پرستی جان خود را در طبق اخلاص گذاشتند و صداقت و وفاداری و شهامت را به اوج رساندند.

بنابر روایت امام صادق (ع)، حضرت فاطمه (س) روزهای دوشنبه و پنجشنبه با پای پیاده به زیارت شهدای احد می‌رفت. 

شهدای شاخص احد

چهره شاخص شهدای احد، حمزه، عموی پیامبر (ص) بود که پیامبر (ص) به او لقب برترین شهید احد «سیدالشهدا» را داد.

مصعب بن عمیر از اصحاب رسول خدا(ص) و اولین نماینده رسمی پیامبر(ص) برای تبلیغ اسلام در مدینه بود. 

نخستین شهید احد، عبدالله بن عمرو بن حرام بود.

حنظله دیگر شهید احد بود؛ جوانی که تازه ازدواج کرده بود و صبح روز نبرد عازم میدان شد و به شهادت رسید و ملائکه او را غسل دادند.

مسجد ذوقبلتین

این مسجد، یکی از مشهورترین مساجد تاریخی مدینه است؛ جایی که رویداد بزرگ و سرنوشت‌ساز تغییر قبله مسلمانان از بیت‌المقدس به سوی کعبه در سال دوم هجری در آن رخ داد. نام «ذوقبلتین» نیز به همین دلیل بر آن نهاده شده است؛ یعنی مسجدی با دو قبله.

تا سال دوم هجری، مسلمانان به فرمان الهی، نمازهای خود را رو به سوی بیت‌المقدس می‌خواندند. یهودیان مدینه با طعنه و سرزنش می‌گفتند: «دین شما اصیل نیست؛ حتی قبله مستقل ندارید و به سوی قبله ما نماز می‌خوانید».

پیامبر اکرم(ص) بارها با دعا از خدا خواستند که قبله مسلمانان به کعبه بازگردد. در آیه مشهور قرآن آمده است: «قد نرى تَقَلُّبَ وجهِکَ فی السّماء... ما نگاه‌های تو را به سوی آسمان، در انتظار فرمان تغییر قبله می‌دیدیم».

در ۱۵ شعبان سال دوم هجری، پیامبر(ص) برای تسلیت یک مادر داغ‌دیده در این منطقه حضور داشتند و همراه مسلمانان نماز می‌گزاردند که فرمان الهی نازل شد:

«فَوَلِّ وَجهَکَ شَطرَ المسجدِالحرام؛ از این پس، به سوی مسجدالحرام نماز بخوان».

در همان لحظه، پیامبر(ص) در میان نماز از سمت بیت‌المقدس به سمت کعبه چرخیدند و مسلمانان نیز پشت سر ایشان، بدون چون و چرا، جهت خود را تغییر دادند. به همین علت، در معماری این مسجد نشانه‌هایی از قبله قبلی و قبله جدید دیده می‌شود.

قرآن، هدف این رویداد را آزمون تبعیت از پیامبر بیان می‌کند: «لِنَعلَمَ مَن یَتَّبِعُ الرسولَ مِمَّن یَنقَلِبُ على عَقِبَیه، تا روشن شود چه کسانی مطیع پیامبرند و چه کسانی از فرمان او رویگردان می‌شوند.»

مساجد غزوه احزاب (خندق)

این مسجد در شمال غربی مسجدالنبی واقع است و یادآور یکی از اساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین حوادث صدر اسلام است. در شوال سال پنجم هجری مشرکان با همکاری یهود و با تلاش گسترده خود، تمامی طوایف و قبایل موجود در شبه جزیره را بر ضد اسلام و مسلمانان بسیج کردند. چون در این جنگ تمامی احزاب و قبایل حضور داشتند، آن را «غزوه احزاب» نامیدند. این نبرد در منطقه کوه «سلع» در مدینه بود. پیشنهاد سلمان فارسی و کندن خندق در اطراف مدینه سپاه شرک را زمین‌گیر کرد و محاصره مدینه برای کفار جز از دست دادن بزرگان و پهلوانان آنان نتیجه‌ای در پی نداشت و ناگزیر به مکه بازگشتند.

جنگ احزاب آخرین زورآزمایی مشرکان در برابر مسلمانان و سخت‌ترین آزمون برای مسلمانان شد.

مساجد خندق از هفت مسجد تحت عنوان مساجد سبعه تشکیل شده است. مسجد فتح، مسجد امام علی (ع)، مسجد فاطمه (س)، مسجد سلمان، مسجد ابوبکر، مسجد عمر، مسجد بنی حرام كبير. شش مسجد در کنار هم قرار دارد و هفتمین مسجد در موقعیت قبیله بنی حرام در فاصله‌ای دورتر و در دامنه کوه سلع قرار گرفته است.

گرچه معروف است که مورخان مسجد هفتم (در یک لیست خاص) را مسجد ذوقبلتین می‌دانند، اما این مسجد خودش داستان دیگری دارد.

مسجد قبا

این مسجد، نخستین مسجدی است که در تاریخ اسلام بنا شده و در قرآن از آن با عنوان «مسجدی که بر پایه تقوا بنا شد» یاد شده است. این مکان مقدس از مهم‌ترین نقاط زیارتی مدینه و از ایستگاه‌های اصلی زیارت دوره عمره دانشجویی است.

مسجد قبا در ابتدای هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه شکل گرفت. هنگامی که پیامبر(ص) به حوالی مدینه رسیدند، مردم هرکدام اصرار داشتند حضرت در خانه آنان اقامت کنند اما پیامبر (ص) فرمودند: «محل اقامت من جایی است که شترم زانو بزند».

شتر پیامبر(ص) نیز در همین نقطه نشست و این مکان، به پایه نخستین مسجد در اسلام تبدیل شد؛ پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «هر کس در خانه خود وضو بگیرد و در مسجد قبا دو رکعت نماز بخواند، پاداش یک عمره برای او نوشته می‌شود».

پیامبر(ص) به‌طور مرتب از مسجدالنبی تا مسجد قبا می‌آمدند و در این مسجد نماز می‌گزاردند؛ گاه پیاده و گاه سواره.

در نزدیکی قبا، منافقان مسجدی به نام مسجد ضرار ساختند تا پایگاهی برای تفرقه و نقشه‌های ضد دینی ایجاد کنند. قرآن این مسجد را نکوهش کرد و پیامبر(ص) دستور دادند تخریب شود.

در مقابل، مسجد قبا مسجدی است که بر اساس ایمان، تقوا و اخلاص بنا شد و به همین دلیل جایگاه ویژه‌ای در دین و تاریخ اسلام دارد.

پس از هجرت پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین علی(ع)، حضرت زهرا(س) و فاطمه بنت‌اسد(س) با سختی فراوان، از مکه به سوی مدینه حرکت کردند.

پیامبر(ص) در مسجد قبا منتظر رسیدن ایشان ماندند. هنگامی که حضرت علی(ع) به دلیل سختی مسیر، با پاهایی مجروح رسیدند، پیامبر(ص) با چشمانی اشکبار به استقبالشان رفتند. پس از پیوستن ایشان، کاروان نورانی هجرت از قبا به سمت مدینه حرکت کرد.

بنای مسجد قبا در دوره‌های مختلف، بارها مرمت و توسعه یافته است. یکی از بازسازی‌های مهم آن در سال ۵۵۵ هجری توسط جمال‌الدین ابومنصور اصفهانی انجام شد و در دوره‌های بعدی نیز چندین بار توسعه یافت.

با وجود این تغییرات، اصل مسجد همان‌ جایی است که شتر پیامبر(ص) زانو زد و نخستین مسجد اسلام در آن پایه‌گذاری شد.

یادآور می‌شود، در بیست و یکمین دوره عمره دانشگاهیان ۱۲۲ هزار نفر ثبت‌نام‌کردند که ۸ هزار نفر اعزام می‌شوند. سفر عمره از ۲۵ آبان آغاز شده و تا ۲۷ آذر ادامه دارد. نخستین کاروان بیست و یکمین دوره عمره دانشگاهیان ۲۵ آبان‌ماه از ساری و تهران راهی سرزمین وحی شدند.