نقشه راه تحقق «مسجد پایگاه قرآن» تدوین شود
پیشکسوت قرآنی با اشاره به شاخصههای مسجدِ پایگاه قرآن، نقش امام جماعت، هیئت امنا و گروههای مسجد را در «قرآنیسازی مساجد» تعیینکننده دانست و تأکید کرد: نقشه راه پنجساله برای این هدف تدوین شود.
مسجد، نخستین پایگاه تربیت انسان قرآنی در صدر اسلام بود؛ جایی که صدای وحی در گوش جانها مینشست و جامعهای نو از دل آیات الهی زاده میشد. مسجد در تمدن اسلامی تنها محل عبادت نبود؛ دانشگاه، مدرسه، مرکز تربیت، پایگاه تولید فکر، قرارگاه اخلاق و پناهگاه اجتماعی مردم بود. اما با دگرگونیهای سبک زندگی، تغییر معماری فرهنگی شهرها، فاصله نسل جدید از نهادهای دینی و رشد پرشتاب فضای مجازی، نقش تاریخی مسجد در بسیاری از مناطق کمرنگ شده است.
رهبر معظم انقلاب طی سالهای متعدد با محوریت «مسجد تراز انقلاب اسلامی» و «مسجد پایگاه قرآن» بر ضرورت «قرآنیسازی مساجد» و تبدیل مساجد به «پایگاه قرآن» تأکید کردهاند؛ مطالبهای که اگر بهدرستی محقق شود، میتواند روح تازهای در کالبد فرهنگی جامعه بدمد. این تأکید تنها یک توصیه فرهنگی نیست، بلکه مطالبهای عمیق و تمدنی از دستگاههای فرهنگی و دینی کشور است. با اینحال، آنچه در واقعیت میبینیم، فاصلهای معنادار از این آرمان است.
چالشهای امروز کاهش انس با قرآن، بحران هویت در جوانان، افزایش آسیبهای خانوادگی، بینظمی رفتاری و بیثباتی اخلاقی همگی نشان میدهد که نهاد مسجد دوباره باید زنده شود و نقش تمدنی خود را بازگردد. اما چگونه؟ چه الزامی وجود دارد و با چه سازوکاری میتوان مسجد را به پایگاه قرآنی تبدیل کرد؟ و تا چه حد توانستهایم به توصیه رهبر معظم انقلاب در قرآنی کردن مساجد جامه عمل بپوشانیم و مساجد را به مرکزی برای گسترش فرهنگ قرآن کریم تبدیل کنیم.
به همین دلیل، و برای بررسی دقیقتر ابعاد این موضوع و ارائه راهکارهایی عملی، به سراغ کریم دولتی، مدرس علوم و فنون قرآن کشور رفتیم؛ کسی که در حوزه آموزش، تلاوت، داوری و برنامهریزی فعالیتهای قرآنی تجربه دارد و از نزدیک با ظرفیتها و چالشهای مساجد آشناست. آنچه در ادامه میخوانید، گفتوگو با وی درباره شاخصهای مسجد قرآنی، ضرورت همافزایی نهادهای مسجد، راهکارهای جذب نسل جوان و نقشه راه آینده فعالیتهای قرآنی مساجد است.
جایگاه قرآن در مسجد؛ سنگبنای هویت دینی جامعه
دولتی در ابتدای گفتوگو با اشاره به حدیث شریف نبوی «اِنَّما نُصِبَتِ المساجدُ لِلقُرآن» گفت: یکی از فلسفههای اصلی تأسیس مسجد، تلاوت و تعلیم قرآن است. مسجد محل انتشار نور قرآن، مدرسه تربیت قرآنی و نقطه آغاز فرهنگسازی دینی است. اگر این حقیقت قرآنی در ساختار مسجد پررنگ شود، سایر فعالیتهای فرهنگی نیز جهت صحیح خود را پیدا خواهند کرد.
یک نقشه راه پنجسالهای تعریف شود؛ سال اول ایجاد زیرساختهای قرآنی در مساجد. سال دوم گسترش و تثبیت این زیرساختها در سطح عموم مساجد، سال سوم و چهارم اوجگیری فعالیتهای قرآنی، تولید محتوا، برگزاری رویدادهای جذاب و جریانسازی و سال پنجم آسیبشناسی، استخراج تجربهها و برنامهریزی بلندمدت
مسئول دبیرخانه ترجمه قرآن کریم و متون دینی مرکز عالی قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نخستین شاخص مسجدِ پایگاه قرآنی را «مشخص بودن جایگاه قرآن» دانست و گفت: همانطور که محراب برای امام جماعت و اقامه نماز طراحی شده، باید جایگاهی برجسته، محترم و ثابت برای تلاوت قرآن نیز وجود داشته باشد. ضرورتی ندارد این جایگاه بخشی عظیم از معماری مسجد باشد، اما باید کرسی و مکانی تعریف شده داشته باشد تا هویت قرآنی مسجد برای هر مراجعهکننده محسوس و قابل مشاهده باشد. این کرسی پیام روشنی دارد: قرآن در این مسجد جایگاه دارد؛ اینجا خانه قرآن است.
ساماندهی مصاحف؛ شرط دسترسی آسان مردم به قرآن
این حافظ قرآن با تأکید بر اینکه مصاحف موجود در مساجد باید مناسب فهم عمومی باشد، افزود: قرآنهایی که در مساجد قرار میگیرد نباید پراکنده و غیرهمخوان باشد. ترجیح آن است که قرآنها یکدست یا نزدیک به هم بوده و دارای ترجمهای قابل فهم و تفسیری مختصر باشند. او قرآنهایی مانند «قرآن حکیم» یا نسخههایی با تفسیرهای تکجلدی حاشیهای را از جمله بهترین گزینهها دانست.
به گفته وی، مهم آن است که مراجعهکننده هنگام برداشتن قرآن، صرفاً با متن عربی روبهرو نشود؛ بلکه بتواند در همان لحظه به ترجمه، توضیحات مختصر و نکات کاربردی دسترسی پیدا کند. این امر عملاً مردم را از «تلاوت بدون فهم» به سمت «تلاوتِ همراه با تدبر» سوق میدهد.
نظم در برنامههای قرآنی؛ لازمه اعتبار مسجد
دولتی سومین شاخص مسجد قرآنی را «نظم» دانست و تشریح کرد: برنامههای قرآنی یک مسجد باید در قالب زمانبندی دقیق، اطلاعرسانی مستمر و هماهنگی با مساجد اطراف باشد. اگر در یک محدوده چندین مسجد وجود دارد، نباید جلسات قرآنی آنها همزمان برگزار شود؛ زیرا این تداخل موجب کاهش مشارکت مردمی و تقسیم ظرفیتها میشود. با یک مدیریت واحد یا حداقل هماهنگی منطقهای، میتوان از پتانسیل مخاطبان، مربیان و قاریان به شکل مؤثرتری استفاده کرد.
اثرگذاری اجتماعی مسجدِ قرآنی؛ از محله تا سطح شهر
عضو حقیقی ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن با بیان اینکه «قرآنی شدن مسجد» محدود به دیوارهای مسجد نیست، گفت: حتی افرادی که کمتر به مسجد مراجعه میکنند، وقتی بدانند در مسجد فعالیتهای قرآنی جریان دارد، نگاهشان به مسجد تغییر میکند. این نوع فعالیتها فضای محله را متحول میکند و بهطور طبیعی سطح فرهنگ دینی و اخلاقی منطقه را ارتقا میدهد. حال اگر این اتفاق در نیمی از مساجد یک شهر رخ دهد، اثرات آن در کل شهر و بهویژه در نسل نوجوان و جوان نمایان میشود. قرآن نیروی نرمافزارِ تحول فرهنگی است؛ مسجدی که در آن قرآن زنده باشد، اخلاق زنده است، رفتارها انسانیتر است و انسجام اجتماعی نیز تقویت میشود.
همراهی امام جماعت، هیئت امنا و گروههای فعال؛ کلید موفقیت
مسئول دبیرخانه ترجمه قرآن کریم و متون دینی مرکز عالی قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به ضرورت همافزایی نیروها در مسجد گفت: شاید نام «چالش» بر آن نگذاریم، اما مهمترین عامل موفقیت پایگاه قرآنی مسجد، همراهی تمام بخشهای مسجد است؛ امام جماعت، هیئت امنای مسجد، خادمین، بسیج، کانونهای فرهنگی هنری و گروههای مردمی. در هر مسجد بسته به شرایط، ممکن است متولی اصلی متفاوت باشد، اما اصلِ موضوع همکاری است. اگر یک بخش فعال باشد و بخش دیگر همکاری نکند، حرکت قرآنی دچار توقف میشود. این نکته را نیز افزود که هیچ فعالیت قرآنی موفقی در مسجد بدون همراهی امام جماعت به نتیجه نمیرسد؛ چراکه مردم معمولاً نگاهشان به امام جماعت است و توصیهها، حمایت و همراهی او نقش تعیینکننده دارد.
همافزایی مساجد با یکدیگر؛ از رقابت ناسالم تا جریانسازی منطقهای
دولتی یکی دیگر از عوامل موفقیت را «همافزایی بین مساجد» برشمرد و گفت: گاهی مشاهده میکنیم که در یک منطقه، چند مسجد تلاش میکنند برنامههای مشابهی اجرا کنند و به جای همکاری، نوعی رقابت ناسالم ایجاد میشود. در حالی که اگر یک مسجد در حال اجرای کرسی تلاوت یا مسابقه جذاب قرآنی است، مساجد دیگر میتوانند با الگوگیری یا کمک به تکمیل آن، جریان منطقهای ایجاد کنند. این همافزایی باعث میشود کل منطقه به سمت یک حرکت پررنگ قرآنی پیش برود.
چگونه نوجوانان و جوانان را جذب کنیم؟
وی با اشاره به اهمیت تربیت نسل جدید گفت: مهمترین ویژگی برنامههای مناسب نوجوانان، کوتاه بودن، متنوع بودن، تکرار منظم و تمرکز بر ارتباط مستقیم مخاطب با قرآن است. به گفته او، نوجوان امروز حوصله برنامههای طولانی، خشک و یکنواخت را ندارد؛ اما اگر بداند هر جلسه نکتهای کاربردی درباره زندگی، اخلاق، روابط اجتماعی یا آرامش ذهنی دریافت میکند، با اشتیاق حاضر میشود.
این حافظ قرآن تأکید کرد: باید به نسل جدید نشان دهیم که قرآن کتاب زندگی است؛ اگر نوجوان در تجربه شخصی خود لمس کند که قرآن میتواند او را آرامتر، قویتر، بااعتمادبهنفستر و اخلاقیتر کند، رابطه او با مسجد پایدار خواهد شد.
مسجد تراز قرآنی؛ الگوی توسعه فرهنگی جامعه
وی درباره کارکردهای گسترده مسجد گفت: مسجد تراز قرآنی باید همان نقش قرآنی را ایفا کند که خداوند برای قرآن تعیین کرده است؛ یعنی انسان را به سمت رشد، صلاح، انسجام و اخلاق سوق دهد. برخی از مساجد مانند مساجد جامع نقش منطقهای دارند و باید برنامههای جامعتر و الگوهایی در سطح کل شهر ارائه دهند.
عضو حقیقی ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن افزود: اگر مسجد جایگاه اصلی خود را پیدا کند، چنانکه در صدر اسلام محل حل اختلافات و تصمیمگیریهای اجتماعی بود، امروز نیز میتواند بسیاری از مشکلات فرهنگی، رفتاری و حتی اجتماعی را حل کند. همانطور که مساجد پیش از انقلاب با جذب نوجوانان و جوانان زمینهساز نهضت شدند، امروز نیز میتوانند بسیاری از آسیبهای اجتماعی را درمان کنند.
نقشه راه پنجساله مساجد قرآنی
دولتی، پیشنهاد خود را برای آینده فعالیتهای قرآنی ارائه داد و گفت: باید یک نقشه راه پنجسالهای در این خصوص تعریف شود؛ سال اول ایجاد زیرساختهای قرآنی در مساجد. سال دوم گسترش و تثبیت این زیرساختها در سطح عموم مساجد، سال سوم و چهارم اوجگیری فعالیتهای قرآنی، تولید محتوا، برگزاری رویدادهای جذاب و جریانسازی و سال پنجم آسیبشناسی، استخراج تجربهها و برنامهریزی بلندمدت.
وی افزود: با توجه به جذابیتهای متعدد دنیای امروز و رقابت فضای مجازی، باید زیبایی قرآن، نماز و معنویت مسجد را ارزشمند، کاربردی و جذاب نشان دهیم تا اثرگذاری حقیقی محقق شود. برای این کار، تعیین مقاطع ویژه برای بررسی، آسیبشناسی و بهروزرسانی برنامهها ضروری است. جوان امروز با زیباییهای بصری، محتواهای کوتاه و پیامهای کاربردی ارتباط برقرار میکند. اگر برنامههای قرآنی مسجد در قالبهای جذاب ارائه شود، مسجد هم جذاب میشود و هم اثرگذار. باید زیبایی قرآن را «دیدنی» کنیم، نه فقط «شنیدنی».
انتهای پیام
