پژوهشهای بنیادین علوم انسانی محور مراسم تجلیل از پژوهشگران کشور
آیین تجلیل از پژوهشگران برتر معارف اسلامی کشور امروز، ششم دیماه، در دانشگاه تهران برگزار شد و همزمان از طرح ملی افکارسنجی «نشان دانشگاه» رونمایی شد؛ مراسمی که بر نقش پژوهشهای علوم انسانی در ارتقای آموزش و تحقق تمدن نوین اسلامی تأکید داشت.
به گزارش خبرنگار ایکنا، آیین تجلیل از پژوهشگران برتر معارف اسلامی کشور همراه با رونمایی از طرح افکارسنجی نشان دانشگاه امروز، ششم دیماه به همت پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی در تالار استاد ایرج افشار، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد.
در ابتدای این مراسم، مصطفی ملکوتیان، عضو هیئتامنای پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی طی سخنانی بیان کرد: در دانشگاههای کشور رشتههای علمی متعددی تدریس میشود که در کنار علوم پایه و فنی، علوم انسانی نیز جایگاه ویژهای دارد. علوم انسانی امروزه بهطور کلی در سه حوزه نسبتاً متمایز قابل دستهبندی است؛ حوزههایی مانند حقوق و علوم سیاسی و همچنین شاخههایی که ذیل علوم رفتاری تعریف میشوند. هر یک از این حوزهها دارای فلسفه و مبانی نظری خاص خود هستند و این مبانی در فرآیند نظریهپردازی دقیق و در بستر اجتماعی، آثار و پیامدهای خود را آشکار میسازند. تنوع اجتماعی و فکری از ویژگیهای اساسی رشتههای علوم انسانی به شمار میرود.
وی افزود: نکته مهم دیگر اهمیت پژوهش و تحقیق بهویژه در حوزه علوم انسانی در دنیای معاصر است. امروزه که اداره کشورها و پیشبرد برنامههای کلان بیش از پیش بر دانشبنیان بودن استوار شده است، نقش پژوهشهای بنیادی و کاربردی در سطوح خرد و کلان علمی کاملا آشکار است. جهان علم و دانشگاه بهطور جدی درگیر پروژهمحوری شده و ضرورت اجرای پروژههای بزرگ یا آنچه از آن به مگاپروژه تعبیر میشود، در تمامی رشتههای علمی احساس میشود؛ امری که حتی میتوان آن را بهعنوان رویکردی فراگیر در نظام آموزشی و دانشاندوزی به کار گرفت.
ملکوتیان گفت: در این میان، علوم انسانی نقش بنیادینی در تحقق تمدن نوین اسلامی ایفا میکند. با این حال، پژوهش در این حوزه با دشواریها و پیچیدگیهای خاصی همراه است. مقایسه تولیدات علمی در علوم انسانی با علوم دقیق و تجربی نشان میدهد که به دلایل متعدد کار علمی در علوم انسانی سختتر و گاه مشقتبارتر است. یکی از پیامدهای این دشواری تعدد و حتی تعارض نظریهها در شاخههایی مانند علوم سیاسی است که بخشی از آن به ماهیت پیچیده این علوم بازمیگردد.
وی افزود: دلیل اصلی این پیچیدگی را میتوان در تفاوتهای بنیادین علوم انسانی با علوم دقیق جستوجو کرد. نخست آنکه در علوم انسانی با نوعی ادغام گسترده موضوعی مواجه هستیم؛ بهگونهای که بررسی هر مسئله، مستلزم بهرهگیری همزمان از چندین رشته انسانی است. دوم آنکه برخلاف علوم تجربی، امکان ارزیابی سریع یافتهها از طریق آزمایش و ابزارهای عینی در علوم انسانی وجود ندارد و استدلال منطقی و تحلیل نظری نقش محوری ایفا میکند. سوم آنکه علوم انسانی با رفتار و کنشهای انسانی سروکار دارد؛ رفتارهایی که ریشه در فطرت، اختیار، اراده، حافظه و سایر ابعاد پیچیده وجود انسان دارند.
ملکوتیان تصریح کرد: این عوامل ضرورت دقت و تلاش مضاعف در فرضیهسازی، نظریهپردازی و تحلیل علمی را دوچندان میکند. از سوی دیگر در علوم انسانی که مستقیما با رفتار بشری مرتبط است، جهانبینی، هستیشناسی و انسانشناسی پژوهشگر از اهمیت بسزایی برخوردار است. بسیاری از نظریههای رایج غربی در علوم انسانی به دلیل بیتوجهی کافی به این مبانی، در تحلیل رویدادهای اجتماعی و پیشبینی تحولات آینده با ناتوانی مواجه شدهاند. یکی از علل اصلی این مسئله، غفلت از رابطه عمیق میان باورها، اعتقادات و چارچوبهای نظری است که باید بهطور جدی مورد توجه قرار گیرد.
ملکوتیان بیان کرد: در پایان وظیفه دانشگاهیان، حوزههای علمیه و مراکز علمی کشور آن است که از یک سو، نقد و ارزیابی نظریههای غربی را از طریق کرسیهای نظریهپردازی و نقد علمی بهصورت جدی دنبال کنند و ساختارهایی در دانشگاهها ایجاد شود که عقلانیت و تفکر انتقادی را جزو وظایف پیشرفته علمی کشور بداند.
وی اظهار کرد: از سوی دیگر، باید زمینه رشد و ارزیابی فرضیهها و نظریههای علمی دقیق مبتنی بر فرهنگ بومی در دانشگاهها و مراکز علمی فراهم شود. هرچند نهادهایی مانند هیئت حمایت از کرسیهای نظریهپردازی وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی اقدامات ارزشمندی در این زمینه انجام دادهاند، اما این اقدامات کافی نیست و لازم است با ایجاد نظامهای تشویقی مؤثرتر برای اعضای هیئت علمی و اصلاح آییننامهها، گامهای جدیتری در مسیر پیشرفت علمی علوم انسانی برداشته شود.
در ادامه، حجتالاسلام محمدمهدی حاجیلویی، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی نیز طی سخنانی بیان کرد: پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی به لطف خداوند متعال مسیر رو به رشد خود را با جدیت دنبال میکند. در چارچوب طرح تحول و ارتقای پژوهشگاه، کارویژههای مشخصی تعریف و اجرایی شده و در حوزه مجلات علمی ـ پژوهشی مورد تأیید وزارت علوم نیز اقدامات مؤثری صورت گرفته است که منجر به ارتقای جایگاه این نشریات شده است.
وی افزود: پژوهشگاه در حوزه کرسیهای علمی نیز از وضعیت مطلوبی برخوردار است؛ بهگونهای که علاوه بر کرسیهای ترویجی، مجوز برگزاری کرسیهای نظریهپردازی نیز اخذ شده است. امروز مجموعهای از دستاوردهای متنوع پژوهشگاه رونمایی میشود که از جمله مهمترین آنها میتوان به بستههای ۲۰گانه سیاستی و راهبردی اشاره کرد. این بستهها که به محضر استاد گرانقدر حجتالاسلام خسروپناه تقدیم شده، مورد توجه مراکز علمی و مدیریتی کشور قرار گرفته و تقاضاهای متعددی برای بهرهبرداری از آنها وجود دارد.
حاجیلویی ادامه داد: طراحی و اجرای این طرح کاملا علمی بوده و تنها برای مرحله طراحی پرسشنامه آن، نزدیک به ۳۰۰ نفرساعت زمان تخصصی صرف شده است. یافتههای این پژوهش که مبتنی بر بیش از ۵۰ هزار پرسشنامه در بیش از ۲۰۰ دانشگاه کشور است، تصویری دقیق از وضعیت فکری، فرهنگی و رفتاری دانشگاهها ارائه میدهد و تفاوتهای معناداری با برخی طرحهای افکارسنجی پیشین دارد.
وی افزود: در حوزه منابع انسانی نیز پژوهشگاه موفق شده است بیش از ۲۰۰ پژوهشگر را جذب و ساماندهی کند و اعضای هیئت علمی آن نیز به ثبات و انسجام رسیدهاند. برگزاری دورههای تخصصی سیاستپژوهی، از جمله در مشهد مقدس و همچنین برگزاری رویداد ملی ایدهپردازی «قرآن و دانشگاه» از دیگر اقدامات فاخر پژوهشگاه به شمار میرود. در حال حاضر حدود ۲۵ طرح پژوهشی در پژوهشگاه در حال اجراست که برخی از آنها در سطح ملی تعریف شدهاند.
حاجیلویی گفت: پژوهشگاه تاکنون از طریق سه مجله علمی ـ پژوهشی خود، بیش از ۱۵۸۳ مقاله علمی منتشر کرده و مجموعاً ۱۸۳ شماره از این نشریات به چاپ رسیده است. برگزاری جلسه سردبیران مجلات در شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز از جمله اقدامات مؤثر در ارتقای جایگاه علمی نشریات پژوهشگاه بوده است. تمامی این فعالیتها در راستای مأموریت اصلی پژوهشگاه در حوزه پژوهشهای مرتبط با علوم و معارف اسلامی و مسائل دانشگاهی انجام میشود.
وی تصریح کرد: در بازنگریهای اخیر، ساختار پژوهشگاه در سه بخش اصلی ساماندهی شده است. بخش نخست بر پژوهشهای مرتبط با دروس معارف اسلامی و سند دانشگاه اسلامی تمرکز دارد. بخش دوم به موضوعات حکمرانی، مدیریت و راهبری آموزش عالی اختصاص یافته و بخش سوم نیز فعالیتهای فرهنگی در عرصه دانشگاهها را دنبال میکند. وجه مشترک و پیوست اساسی همه این بخشها، توجه به بُعد فرهنگی و مأموریت اصلی پژوهشگاه است. بر این اساس، پژوهشگاه ضمن حمایت موردی از پژوهشهای بنیادین، تمرکز اصلی خود را بر پژوهشهای راهبردی و کاربردی معطوف کرده است؛ پژوهشهایی که بتوانند بهطور مستقیم در میدان دانشگاه و آموزش عالی اثرگذار باشند.
وی اظهار کرد: پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی پس از طی مسیری مشخص و بهرهمندی از زحمات مدیران و پژوهشگران پیشین، به مرحلهای از بلوغ رسیده است که میتواند گامهای بزرگتر و مؤثرتری در عرصه پژوهش بردارد. پیوند میان پژوهش و آموزش، بهویژه در حوزه دروس معارف اسلامی، ضرورتی انکارناپذیر است و ارتقای کیفی آموزش بدون تقویت پژوهشهای مسئلهمحور و روزآمد امکانپذیر نخواهد بود؛ امری که پژوهشگاه با جدیت در مسیر تحقق آن گام برداشته است.
حاجیلویی بیان کرد: کار کردن با نسل جدید دانشجویان با توجه به شرایط و اقتضائات امروز، کار سادهای نیست. حتی با یک بررسی و مطالعه ابتدایی میتوان دریافت که آشنایی با پژوهشهای نو، شناخت شبهات جدید و تسلط بر فناوریهایی مانند هوش مصنوعی به ضرورتی انکارناپذیر تبدیل شده است. تجربههای عینی در کلاسهای درس نشان میدهد که دانشجویان با استفاده همزمان از ابزارهای هوشمند در لحظه به جدیدترین اطلاعات و پاسخها دسترسی پیدا میکنند؛ بهگونهای که گاه احساس میشود یک استاد تمام در کلاس حضور دارد. این واقعیت، لزوم توجه جدیتر به پژوهش، یادگیری مستمر و بهروزرسانی دانش استادان را دوچندان میکند.
وی افزود: در چنین فضایی پژوهش نه یک انتخاب بلکه یک نیاز اساسی است. آموزههای عمیق دینی نیز بر این اصل تأکید دارند؛ چنانکه امیرالمؤمنین علی(ع) میفرمایند اگر از انجام کاری هراس دارید، وارد عمل شوید، چراکه در مسیر حرکت امکانپذیری آن آشکار خواهد شد. تجربههای علمی و آموزشی نیز نشان میدهد که استمرار و پیگیری حتی دشوارترین مسیرها را به سرانجام میرساند. طرح «نشان» که امروز از آن رونمایی میشود، میتواند به یک برند معتبر و اثرگذار برای پژوهشگاه و نهاد مربوطه تبدیل شود، مشروط بر آنکه با جدیت دنبال شده و از نتایج آن بهدرستی بهرهبرداری شود.
حاجیلویی بیان کرد: مرور زندگی و سیره عالمان بزرگ اهمیت استفاده بهینه از فرصتها را بیش از پیش روشن میسازد. در خاطرات بزرگان از جمله مرحوم آیتالله کشمیری نقل شده است که انسان برای اتلاف وقت آفریده نشده و باید قدر لحظات عمر خود را بداند. نمونههای برجستهای مانند شیخ حر عاملی با بیش از ۱۰۰ اثر علمی در طول عمر ۷۳ ساله یا علامه مجلسی که تألیف بحارالانوار را در بیش از دو دهه به سرانجام رساند، و نیز علامه امینی که برای نگارش کتاب ارزشمند الغدیر، هزاران جلد کتاب را با دقت مطالعه کرد، همگی گواهی روشن بر نقش همت، تلاش و بهرهگیری صحیح از زمان در پیشرفت علمی هستند.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی تصریح کرد: امروز با وجود ابزارهای نوین و دسترسی آسان به منابع گسترده علمی، مسئولیت پژوهشگران و استادان سنگینتر از گذشته است. بهرهگیری از این امکانات در کنار تلاش علمی مستمر میتواند زمینهساز ارتقای آموزش، تعمیق پژوهش و پاسخگویی مؤثر به نیازها و پرسشهای نسل جدید باشد.
حاجیلویی اظهار کرد: با نگاهی به سیره و زندگی بزرگان علمی که از عمر، جوانی و فرصتهای خود به بهترین شکل بهره بردند، این احساس تقویت میشود که امروز نیز باید استفاده بهینهتری از زمان و ظرفیتهای موجود داشت. این ضرورت زمانی پررنگتر میشود که با نسل جدید دانشجویان مواجه هستیم؛ نسلی که در فضایی متفاوت رشد کرده و با ابزارهای نوین بهویژه هوش مصنوعی مرزهای دانایی و دسترسی به اطلاعات را بهطور جدی جابهجا کرده است.
وی افزود: تجربههای آموزشی نشان میدهد که دانشجویان با سرعتی چشمگیر همزمان با تدریس استاد به جستوجوی علمی پرداخته و پاسخهای دقیق و بهروز ارائه میکنند؛ امری که بیانگر تغییر جدی در فضای آموزش و یادگیری است.
وی گفت: در چنین شرایطی، نیاز به پژوهش عمیق و روزآمد در حوزه معارف اسلامی بیش از گذشته احساس میشود. پژوهشی که بتواند نقش پیشران آموزش را ایفا کند و زمینه ارتقای سطح علمی استادان و دانشجویان را فراهم آورد. استاد معارف اسلامی زمانی میتواند دانشجو را به مقصد مطلوب هدایت کند که خود در قلههای علمی ایستاده و با تحولات فکری و معرفتی روز آشنا باشد. بر این اساس، تعمیق پژوهش و پیوند آن با آموزش، ضرورتی اجتنابناپذیر در نظام علمی و دانشگاهی است.
حاجیلویی اظهار کرد: در همین چارچوب، جشنواره تجلیل از پژوهشگران حوزه معارف اسلامی استانها میتواند به یک برند معتبر علمی تبدیل شود. این رویداد که اکنون در دومین سال برگزاری خود قرار دارد، سال گذشته با گامهایی محدود آغاز شد، اما ظرفیت آن را دارد که در سطحی گستردهتر توسعه یابد و به بستری برای ترویج پژوهشهای نو، مهارتهای علمی و حرکت به سوی افقهای جدید دانش در حوزه معارف اسلامی بدل شود. در پایان، از حضور و همراهی همه استادان و فرهیختگان گرانقدر در این مسیر علمی و فرهنگی قدردانی میشود.
گزارش تصویری مراسم را اینجا ببینید.
در ادامه این مراسم و با حضور حجتالاسلام عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجتالاسلام مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها و سایر مسئولان حاضر از طرح ملی افکارسنجی نشان دانشگاهها رونمایی شد.
انتهای پیام
