علامه مصباح یزدی پرچمدار احیای علوم انسانی اسلامی بود
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با تأکید بر جایگاه فکری و اندیشهای علامه مصباح یزدی، او را از چهرههای برجسته احیای علوم انسانی اسلامی دانست که با استدلال، برهان و نگاه الهی به نقد اندیشههای سکولار پرداخت و مکتبی منسجم در حوزه علوم انسانی ارائه کرد.
به گزارش ایکنا، حجتالاسلام والمسلمین سیدسعیدرضا عاملی، استاد دانشگاه و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، در کنگره بینالمللی «استاد فکر»، بزرگداشت مرحوم آیتالله علامه محمدتقی مصباح یزدی که صبح امروز، سهشنبه ۹ دیماه، در مرکز همایشهای بینالمللی صدا و سیما برگزار شد، گفت: خداوند را شاکرم که یادواره عالم فکر و اندیشه، آیتالله مصباح یزدی و روز علوم انسانی در تقویم جمهوری اسلامی ایران جای گرفته و ۱۲ دیماه با این عنوان در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده است.
وی افزود: سزاوار بود شاگردان عمیق و دقیق این استاد در این جلسه سخن بگویند. پیشنشستهای ارزشمندی برگزار شد و این کنگرهای عظیم است که تلاش میکند اندیشهای را دنبال کند که مرتبط با احیای علوم انسانی است.
عاملی با اشاره به مقام شامخ استاد فکر و اندیشه، آیتالله مصباح یزدی، گفت: فکر، منشأ نوآوری و خلاقیت است. به تعبیر امیرالمؤمنین علی (ع)، با اندیشیدن، پیچیدگیهای امور حل میشود و شاید همین گذرگاه بتواند کارآمدی جمهوری اسلامی ایران را تقویت کند. این شجره طیبه، میراث خون شهدای عزیز، شهدای انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و شهدای مدافع حرم است و سزاوار است یاد سردار سلیمانی را گرامی بداریم؛ الگویی فاخر برای همه نسلها که هرگاه از انسان مبارز، انقلابی و اندیشمند سخن گفته میشود، ناخودآگاه تصویر او در ذهن ما نقش میبندد.
وی با اشاره به برگزاری این مراسم در ۹ دیماه گفت: این برنامه بهجای ۱۲ دیماه، به دلیل تقارن با تعطیلی و شاید تقدیر الهی، در ۹ دی برگزار شد؛ روزی که روز تجدید عهد با رهبر حکیم انقلاب اسلامی است. پیوند عمیقی که آیتالله مصباح با رهبر معظم انقلاب داشتند، سبب شد این مناسبت مهم در چنین روزی برگزار شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: آیتالله مصباح ویژگیهای برجستهای داشتند. نخستین ویژگی ایشان، استواری در اندیشه و دقت در صیانت از اسلام ناب و حقیقت اسلام بود. خداوند میفرماید: «ما قرآن را به حق نازل کردیم و به حق دریافت شد و به دست مخاطب رسید.» همچنین در آیه «وَ مَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا مُبَشِّرًا وَنَذِيرًا» تأکید میشود که مسئولیت ما، رساندن حق با بشارت و انذار است، نه تحمیل اندیشه.
عاملی گفت: آیتالله مصباح بر این اساس تلاش میکرد حق را با استدلال، دلیل و برهان تبیین کند و آن را در معرض مقایسه با اندیشه سکولار قرار دهد. او ضمن تحلیل اندیشه سکولار حاکم بر علوم انسانی امروز، میکوشید ایده حق را بیان کرده و بایستههای اندیشه الهی را بهروشنی تبیین کند.
وی ادامه داد: نکته دوم، ویژگی مشترک مرحوم آیتالله سیدمحمدباقر صدر، علامه طباطبایی، شهید مطهری و علامه مصباح این بود که آنان در جهان فکر زندگی میکردند. آنها در جهانی که اندیشههای گوناگون حضور دارد، با تکیه بر اندیشه الهی، حضوری خلاقانه داشتند و از مواجهه با افکار دیگر هراسی نداشتند. همانگونه که درباره شهید مطهری گفته میشد، وقتی مارکسیسم را تبیین میکرد، از خود مارکسیستها دقیقتر و عمیقتر آن را میفهمید و نقد میکرد؛ نقدی که صاحبان آن اندیشهها را به تأمل وادار میساخت. علامه مصباح نیز همین ویژگی تعامل، تقابل و تبیین را در مواجهه با اندیشه سکولار و سایر اندیشهها داشت.
عاملی اظهار کرد: نکته سوم، ارائه مکتب علوم انسانی اسلامی توسط آیتالله مصباح بود؛ موضوعی که در اندیشه مرحوم آیتالله محمدباقر صدر نیز دیده میشود. ایشان در آثاری، چون «فلسفتنا» و «اقتصادنا»، مکتب فکری اسلام را در برابر سایر مکاتب تبیین میکند و یک نظامواره منسجم شامل نگرش، نهاد و فرایند ارائه میدهد؛ امری که بهدرستی در اندیشه آیتالله مصباح نیز وجود دارد.
وی افزود: از دیگر ویژگیهای مهم علامه مصباح، ارائه یک طبقهبندی جدید از علوم انسانی بود. امروز بسیاری از متفکران بر ضرورت بازنگری در نظام طبقهبندی علوم تأکید دارند؛ اینکه این طبقهبندی باید بر مبانی نگرشی الهی استوار شود. در حال حاضر، دو نظام مشهور طبقهبندی علوم، نظام دیوئی و نظام کنگره وجود دارد، اما نیازمند نظامواره علمی جدیدی هستیم که پیوستگی میان علوم را تأمین کند و نگاه بینرشتهای، چندرشتهای و دانش یکپارچه را گسترش دهد.
عاملی گفت: تفکیکهای افراطی در برخی حوزههای علمی، گاه موجب نوعی نابینایی معرفتی میشود؛ بهگونهای که از یکسو صرفاً به ابعاد سیاسی، قدرت و روابط قدرت پرداخته میشود و از سوی دیگر، از انسانشناسی، اخلاق انسانی، کرامت ذاتی انسان و جایگاه واقعی او غفلت صورت میگیرد. طبقهبندی علم در نگاه علامه مصباح، نگاهی جامعنگر به علوم بهطور عام و علوم انسانی اسلامی بهطور خاص بود.
وی در ادامه با تأکید بر کارآمدی علوم انسانی اسلامی گفت: ما علوم انسانی را برای زندگی میخواهیم؛ برای زندگیای که پیوستاری میان این جهان و آن جهان است و به جاودانگی انسان توجه دارد. برخلاف نگاه مادی که انسان را صرفاً در کالبد دنیوی محدود میکند، اندیشه الهی، پیوستگی دنیا و آخرت را تبیین میکند. آیه شریفه «ٱلَّذِي خَلَقَ ٱلمَوتَ وَٱلحَيَوٰةَ لِيَبلُوَكُم أَيُّكُم أَحۡسَنُ عَمَلا» نشان میدهد که مرگ نیز همچون زندگی، امری وجودی است و انسان در هر دو جهان، نتیجه اعمال خود را مشاهده میکند.
حجتالاسلام والمسلمین عاملی با تأکید بر ضرورت کارآمدی علوم انسانی اسلامی گفت: نگاه ما این است که علوم انسانی اسلامی باید کارآمد باشد. امروز اگر به معضلات جمهوری اسلامی ایران توجه کنیم، بخش قابل توجهی از مشکلات و اختلالها به حوزه علوم انسانی بازمیگردد. اگر علوم انسانی و اجتماعی از توانش عمیق برخوردار باشد و بر مبنای هدفگذاری رهبر معظم انقلاب در گام دوم انقلاب اسلامی حرکت کند، میتواند نقش تعیینکنندهای در حل این مسائل ایفا کند.
وی افزود: رهبر معظم انقلاب افقگشایی چهلسالهای برای کشور ترسیم کردهاند که هدف آن رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. این هدف، نوعی مطلوبگرایی است که امروز در جهان نیز مورد توجه قرار دارد و از آن به مهندسی معکوس برای رسیدن به مطلوب تعبیر میشود؛ رویکردی که ابتدا مطلوب را هدفگذاری میکند و سپس بهصورت مستمر برای فراهمسازی زیرساختهای تحقق آن تلاش میکند. این همان نگاهی است که از آن به دیدگاه پسانگر یاد میشود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: اگر با نگاه کارآمدی مطلوبگرا به موضوع بنگریم، نخستین نکتهای که باید بر آن تأکید کنیم، ضرورت نگاه تحولی دائمی است. نگاه تحولی بر نوآوری و خلاقیت تأکید دارد و زیرساخت این نوآوری، توحیدگرایی و اندیشه الهی است. این نگاه تلاش میکند بر همین مبنا، راهحلهای جدیدی برای پیمودن مسیر درست ارائه دهد و با رفتوبرگشت میان حال و آینده، چرخشهای لازم را در مسیر پیشرفت دنبال کند.
عاملی با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب درباره دانشگاهها گفت: رهبر انقلاب بر صیرورت دائمی و تحول مستمر در محیط دانشگاه تأکید دارند، چرا که همه نهادهای عالم نیازمند تحولاند. یکی از مهمترین گذرگاهها در این مسیر، تحول بنیادین در علوم انسانی است. علوم انسانیای که امروز در دانشگاههای جهان تدریس میشود، بر تفکری غیرالهی بنا شده است؛ تفکری که دین را از سیاست، از نهادهای اجتماعی و از علم و فناوری جدا کرده و این جدایی بسیار خطرناکی است.
وی افزود: اگر امروز سلاحهای کشتار جمعی در جهان تولید میشود و حدود ۱۲ هزار کلاهک هستهای در جهان وجود دارد که توان نابودی کل کره زمین را دارد، اینها محصول علمی فاقد هدف الهی است. ریاضیدانان روسیه با انجام محاسبات و آزمایشهایی نشان دادهاند که اگر این کلاهکهای هستهای همزمان به کار گرفته شوند، دمای زمین به منفی ۵۰ درجه میرسد و همه موجودات زنده از بین میروند. این، علم واقعی نیست، بلکه نیرنگی است که ریشه در جهل دارد.
عاملی تصریح کرد: علمی که تواناییهای انسان را به کار میگیرد، اما در نهایت به فساد و نظام سلطه منجر میشود، علم نافع نیست. امروز عقلانیت جنگ و نیرنگ جنگ جای عقلانیت صلح، آرامش، سازگاری و امنیت را در تفکر نظام سلطه گرفته است و این بیهدفی در حوزه علم، بسیار خطرناک است.
وی با اشاره به نگاه امام خمینی(ره) به علم گفت: اگر قرار باشد اتفاق مثبتی در کارآمدی علوم رخ دهد، همانگونه که امام (ره) تأکید داشتند، نباید میان علوم انسانی و سایر علوم تفکیک قائل شد. ایشان بر غایتمندی علم تأکید داشتند و معتقد بودند همه علوم باید به اهداف مقدس الهی توجه داشته باشند. علم فیزیک، ریاضیات، مهندسی برق یا پزشکی بدون غایتگرایی الهی نمیتواند علم نافع باشد و این غایتگرایی دامنه وسیعی در علوم اسلامی دارد.
عاملی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به جایگاه انسان گفت: انسان پدیدهای دارای ارزش، اندیشه و اختیار است و از این منظر، موضوعیتی ویژه دارد. برای پیشرفت تمدنی ایران اسلامی، شش محور اساسی وجود دارد و علوم انسانی اسلامی باید دارای ویژگیهایی باشد تا بتواند این اهداف را محقق کند. تحقق این اهداف، جز با پیوند روشنفکری دانشگاهی با روشنفکری حوزوی و الهی ممکن نیست؛ چراکه این دو ماهیتاً از یک جنس هستند.
وی افزود: تفکیک میان حوزه و دانشگاه یا میان علم و دین و علم و ایمان، خود از پدیدههایی است که جدایی علم از دین را تشویق میکند، در حالی که همه این مفاهیم ماهیتاً به یکدیگر پیوستهاند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: نخستین ویژگی علوم انسانی اسلامی، توحیدگرایی و عدالتگرایی است. عمیقترین سطح عدالتگرایی، توجه به حق خداوند است و بزرگترین ظلم، ظلم به حق خدا و نادیده گرفتن جایگاه او در نظام خلقت است. خداوند قوانین هستی را بهحق آفریده و ما موظف به کشف و رمزگشایی از این قوانین هستیم؛ بنابراین ارجاع دائمی به توحید و عدالت، ضرورتی اساسی در تفکر انسانی ـ اسلامی است.
عاملی گفت: امتداد توحید و عدالت در رفع تبعیض، احترام به همه انسانها و بهرسمیت شناختن کرامت همگان جلوهگر میشود و این همان عنصر عدالتگرایی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
وی دومین ویژگی علوم انسانی اسلامی را فایدهمندی دانست و افزود: این عنصر در اندیشه شهید آیتالله مطهری نیز بهطور جدی مورد تأکید قرار گرفته است. اسلام دینی است که بر فایدهمندی ارزشها تأکید دارد؛ ارزشهایی که باید به بهبود زندگی مردم منجر شود. امروز مسئولیت ما در قبال آسایش مردم بسیار سنگین است و شاید مسئولیتی مهمتر از این وجود نداشته باشد. روایات متعدد درباره سفره مردم نشان میدهد که نخستین اولویتها باید معطوف به نیازهای اساسی جامعه باشد.
عاملی ادامه داد: علوم انسانی اسلامی باید علمی باشد که برای زندگی مردم نافع باشد و بهگونهای تبیین نشود که دشمنان اسلام و انقلاب بتوانند از آن برداشتهای انحرافی ارائه دهند.
وی سومین ویژگی را پرهیز از آزار دیگران عنوان کرد و گفت: در فقه اسلامی بر قاعده «لا ضرر و لا ضرار» تأکید فراوان شده است. به نظر میرسد «ضرر» ناظر به آسیب فردی و «ضرار» ناظر به آسیب اجتماعی باشد. باید از هر امری که منشأ ضرر و ضرار میشود پرهیز کرد و مدل حکمرانی را بهصورت نظاممند از این آسیبها پالایش کرد؛ موضوعی که مرحوم آیتالله بهشتی نیز همواره بر آن تأکید داشتند.
عاملی در ادامه، بهرهگیری از فناوریهای نوین را چهارمین ویژگی علوم انسانی اسلامی دانست و گفت: امروز ایدهها میتوانند به فناوری تبدیل شوند و ما در شرایطی قرار داریم که فضای دوم، فضای رقومی است؛ فضایی که امتداد ذهن رقومی انسان محسوب میشود. ذهن انسان ذهنی ریاضی، متغیر و منظم است و رویکردهای جدید علمی مانند شبیهسازی نیز بر همین ویژگی استوار شدهاند.
انتهای پیام
