چرا مردم کوفه امام حسین(ع) را تنها گذاشتند؟

به گزارش ایکنا، هشتمین شب از ایام سوگواری امام حسین(ع) شب گذشته 14 مردادماه با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمد سروش محلاتی در انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛

معمولا وقتی از شهادت امام حسین(ع) بحث می‌کنیم تاکید ما بر جنایتی است که از ناحیه بنی‌امیه و شخص خلیفه و یاران او صورت گرفته است و امام حسین(ع) را قربانی ظلم حاکمان می‌شماریم. این تحلیل، تحلیل درستی است ولی بنده در بحث امشب از زاویه دیگری به این موضوع می‌نگرم و معتقدم دو عامل در کنار یکدیگر وجود داشتند که در مجموع، موجب شهادت امام حسین(ع) شد؛ عامل نخست ظلم و بیداد دستگاه حکومت و خلافت بود و عامل دوم سستی مردم بود. البته بین این دو عامل نوعی ارتباط وجود دارد. وقتی مردم برای حمایت از نماینده امام حسین(ع) به میدان آمدند دستگاه حکومت مردم را به خانه‌های خودشان برگرداند. این به معنای آن است که عامل دوم هم تحت تاثیر عامل اول اثر کرده است. در عین حال باید عامل دوم را به شکل مستقل مورد بررسی قرار دهیم و سهم آن را در قربانی شدن امام حسین(ع) مشخص کنیم. در بحث امشب تاکید من بر جنبه دوم است که سستی، کوتاهی و عقب‌نشینی مردم تاثیر مهمی در شهادت امام حسین(ع) داشت.

مهمترین عامل عقب‌نشینی مردم

برای تبیین این موضوع به سه عامل که در این عقب‌نشینی موثر بود و موجب شد مردم صحنه را در حمایت از امام حسین(ع) ترک کنند و امام حسین(ع) تنها بماند اشاره می‌کنم؛ عامل اول مسئله امنیتی شدن اوضاع کوفه است. این شرایط امنیتی، موجب شد کسانی که علاقه به حمایت از امام حسین(ع) داشتند عقب‌نشینی کنند، کسانی که در دعوت از امام حسین(ع) مشارکت کرده بودند کناره‌گیری کنند و حتی در سپاه مقابل حضور پیدا کنند. اگر این شرایط اتفاق نیفتاده بود مردم به صورت طبیعی و عادی حاضر بودند از امام حسین(ع) حمایت کنند ولی فشارها و تهدیدها آنها را وادار به عقب‌نشینی کرد. پس مسئله اول سرکوب در کوفه است که نمی‌توانیم آن را به عنوان مهمترین عامل عقب‌نشینی مردم در نظر نگیریم.

عامل دوم این است جدای از شرایط سخت امنیتی، افراد دیگری بودند که آمادگی برای حمایت از امام حسین(ع) را نداشتند. اینها احتمال خطر می‌دادند و می‌دانستند همراهی امام(ع) ممکن است برایشان هزینه داشته باشد. چون آدم‌های محتاطی بودند و می‌خواستند زندگی کنند و زندگی برایشان مطلوبیت داشت، نمی‌خواستند از زندگی و رفاه و زن و فرزند دوری کنند، لذا حاضر به هزینه دادن نبودند. امام حسین(ع) در مسیر کوفه با تعدادی از این افراد برخورد کرد.

این تجربه اختصاص به مردم کوفه ندارد و ما نباید یکجانبه فقط آنها را لعن و نفرین کنیم. دکتر آیتی می‌گوید تجربه مردم کوفه که یک روز امام حسین(ع) را دعوت کردند و روز دیگر ایشان را تنها گذاشتند اگر برای ما هم پیش بیاید معلوم نیست به گونه دیگری عمل کنیم. چه بسا اگر این شرایط برای مردمی غیر از مردم کوفه هم پیش بیاید همینگونه عمل کنند. به همین خاطر بود که امام حسین(ع) فرمودند: «الناسُ عبیدُ الدنیا و الدین لعق علی السنتهم یحوطونه مادرَّت معایشُهم فاذا مُحَّصوا بالبلاء قَلَّ الدَیّانون». نکته اول و دوم مکمل هم هستند و نکته دوم می‌تواند عامل تاثیرگذاری نکته اول به حساب بیاید. اگر در شرایط امنیتی مردم آمادگی دفاع از حق داشتند برآن قدرت نظامی فائق می‌آمدند.

عدم آینده‌نگری مردم کوفه

عامل سومی که باعث شد مردم در صحنه نمانند و صحنه را ترک کنند، این است که مردم نمی‌دانستد اگر امام حسین(ع) را رها کنند و اگر به حمایت او در میدان حضور پیدا نکنند و اگر حاضر نباشند برای دفاع از او هزینه بپردازند، این عدم اقدامشان چه آینده‌ای را برای آنها رقم خواهد زد. چه بسا اگر می‌فهمیدند پذیرفتن عبیدالله بن زیاد و تسلیم شدن در برابر فشار او موجب نمی‌شود این فشار پایان بپذیرد سکوت نمی‌کردند. آنها تصور می‌کردند امروز عبیدالله بین زیاد است، ما در برابر او کوتاه می‌آییم و از این گردنه عبور می‌کنیم و چندی بعد به زندگی آسوده خواهیم رسید. امام حسین(ع) می‌فهمید پایان این کار چیست و این مسیر به کجا منتهی می‌شود ولی بسیاری از این مردم درک درستی از این آینده وحشتناک نداشتند. فرق نخبگان در جامعه با افراد عادی همین است؛ کسانی که از درک عالی برخوردار هستند می‌توانند آینده را ببینند، می‌توانند عواقب حوادث امروز را پیش‌بینی کنند ولی انسان‌های عادی چنین تحلیلی ندارند و نمی‌دانند در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.

پس مسئله سوم این بود که حضرت اعلام خطر نسبت به آینده داشت ولی مردم نوعا نمی‌توانستند این خطر نسبت به آینده را پیش‌بینی کنند که سرانجام این ظلم و ستم به کجا می‌انجامد و عاقبت این تعدی و تجاوز به حقوق مردم چیست. وقتی حاکمان قانون و قاعده را کنار گذاشتند اگر در برابرشان مقاومت صورت نگیرد پیوسته بر شدت عمل خود می‌افزایند. عدم اعتراض موجب تنبه آنها نمی‌شود بلکه موجب می‌شود بر مستی‌شان افزوده شود و ظلم و ستم بیشتر و بیشتر شود.

پس دو عامل دست به هم دست داد، حکمرانی جنایتکاران به علاوه سستی و کوتاهی که در مردم اتفاق افتاد و البته آن حکمرانی ظالمانه در مرتبه اول، خود زمینه‌ساز این سستی و کوتاهی در مردم هم بود. لذا این تجربه تلخ اتفاق افتاد که با سلطه جباران و بیدادگران، مردمی که می‌خواستند طعم عدالت و رعایت حقوق را بچشند و به همین دلیل از امام حسین(ع) دعوت کردند و در کوفه از ایشان حمایت کردند، توسط جنایتکاران با سیاست‌های فشار و قتل و غارت سرکوب شدند و سپس حسین بن علی(ع) در تنهایی شهید شد.