تقیه شیخ طوسی (ره) با کاربرد واژه «وفات» برای بیان مرگ معاویه + فیلم
از آنجایی که معاویه در دوره شیخ طوسی در بغداد مورد تکریم بوده است، از روی تقیه از واژه وفات به جای هلاک و موت برای او استفاده کرده است در حالی که شیخ مفید چون نیازی به این تقیه نداشته است آورده است که او در فلان روز به هلاکت رسید.
خبرگزاری ایکنا در آستانه اربعین حسینی، سلسله درس‌گفتارهایی با عنوان «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تهیه و تولید کرده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی محمودی عاشوراپژوه و نویسنده کتابی با همین عنوان در این سلسله گفتار به بررسی اسناد زیارت عاشورا، مضامین و محتوای این زیارت ارزشمند پرداخته است. در این مجال، بخش سیزدهم این درس‌گفتار را می‌خوانیم و می‌بینیم:
در گفتار پیشین بیان شد، در مصباح المتهجد نسخۀ نقاش رازی، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مرحوم شیخ طوسی در هنگام نگارش این کتاب و در نقل زیارت عاشورا تقیه کرده است. در این نسخه می‌خوانیم: «اللهم العن اباسفیان، ثم تسجد و تقول: ...». در اینجا عبارات از کلمه «و معاویه» حذف شده است. توضیح دادیم که در دوران اقامت شیخ طوسی در بغداد، معاویه مورد تکریم اهل تسنن بوده و نفرین او در یک کتاب عمومی دعا و زیارت، در زیارت عاشورا باعث تشدید درگیری‌ها می‌شده است؛ از این‌رو شیخ طوسی لازم دانسته عبارت‌های پایانی زیارت عاشورا را حذف کند.
نکته جالبی که در خلال این پژوهش به آن دست یافتم این است که مرحوم شیخ طوسی در مصباح المتهجد مناسبت‌های مذهبی را یاد می‌کند و سپس دعاها و زیارت‌هایی را متناسب با آن مناسبت‌ها نقل می‌کند؛ به‌عنوان مثال دهم محرم، روز عاشورا را یاد می‌کند و سپس زیارت‌ها و دعاهای متناسب با آن را می‌آورد.
او در این کتاب از مناسبت‌های دیگر نیز یاد کرده است؛ مثلاً در مورد مرگ یزید ملعون در این کتاب آورده است: ۱۴ ربیع‌الاول سال۶۶، مرگ یزیدبن‌معاویه رخ داده است. او از مرگ یزید با عبارات «موت» یاد کرده است. سپس در مناسبت‌های ماه رجب آورده است؛ معاویه در روز ۲۲ ماه رجب وفات کرده است؛ شیخ طوسی در این مناسبت، مرگ معاویه را با واژه «وفات» بیان کرده است.
در همین صفحه، چند سطر پایین‌تر در ۲۵ رجب، شهادت امام کاظم(ع) را هم با واژۀ «وفات» بیان کرده است. او در مصباح المتهجد همۀ موارد شهادت‌های اهل بیت(ع) را با واژۀ «وفات» نشان داده است. به نظر می‌رسد شیخ طوسی در استفاده از واژه «وفات» برای بیان مرگ معاویه، دربارۀ او تقیه کرده است؛ زیرا این‌گونه کاربرد واژۀ «وفات»، دلالت بر تکریم دارد.
با بررسی‌هایی که انجام دادم، به این نتیجه دست یافتم: شیخ طوسی در تمام تألیفاتش، هرجا از واژه «وفات» برای بیان درگذشت شخص خاصی استفاده کرده، در صدد تکریم او بوده است. در مصنفات شیخ مفید هم هرجا واژه «وفات» برای بیان درگذشت شخص خاصی به‌کار رفته است، دلالت بر تکریم آن شخص دارد.
اکنون، وقتی شیخ طوسی در مصباح المتهجد در مورد معاویه تقیه کرده و مرگ او را با واژه «وفات» یاد کرده است، چگونه ممکن است بپذیریم که او در زیارت عاشورا، عبارت «اللهم العن اباسفیان و معاویة» را نقل کرده باشد؟! این قرینه مهم درونی نشان می‌دهد: ایشان در هنگام تألیف مصباح المتهجد در بغداد تقیه کرده است. مصباح المتهجد، نسخه نقاش رازی باواسطه یا بی‌واسطه از مصباح المتهجد تألیف شده در بغداد استنساخ شده و نشان دهندۀ تقیه شیخ طوسی در بغداد است.
انتهای پیام
