معرفی عوامل مؤثر در پیدایش یک سبک در هنر تلاوت

به گزارش ایکنا، احمد ابوالقاسمی؛ قاری پیشکسوت و بین‌المللی قرآن کریم  شب گذشته پنجشنبه 29 آبان در بیستمین نشست تخصصی استادان، قاریان و حافظان ممتاز قرآن کریم که به همت شورای عالی قرآن برگزار می‌شود به شکل غیرحضوری به ارائه مقاله‌ای با عنوان نسبت و سهم تقلید و ابداع در تلاوت قاریان، پرداخت.

وی در ارائه مقاله خود به عواملی که موجب ایجاد یک سبک در هنرها  از جمله هنر تلاوت قرآن می‌شوند، پرداخت که از جمله آنها توانمندی‌ها، علاقمندی‌ها، وجود نقاط ضعف یا مسائل جنبی است و اما توانمندی‌های موجود در اجرای تلاوت شامل صوت، لحن، توجه به معانی، نحوه اداء حروف می‌شود که موجب شده نوع تلاوت قاری از یک سبک مستقل و شناخته‌شده برخوردار باشد.

ابوالقاسمی علاقمندی‌های قاری به یک نغمه یا ملودی خاص و مانند آن را نیز از وجوه تمایز سبک ارائه شده او توصیف کرد و به نغمه نهاوند در تلاوت شیخ مصطفی اسماعیل اشاره کرد که از یک تکرار ملودی و حرکت خاصی در این نغمه برخوردار است و همین امر موجب شده تلاوت او از دیگر قراء متمایز شود.

این قاری پیشکسوت وجود نقطه ضعف در لحن قاری را گاهی نیز موجب پیدایش یک سبک منحصر دانست و به این نکته اشاره کرد که یک قاری ممکن است، پرده صوتی بم نداشته باشد و به ناچار پرده متوسط و پرده اوج، بیشتر کار کند در نتیجه برای رفع تکراری شدن اجرای خود، به تنوّع یا ترکیب‌خوانی روی می‌آورد و براین اساس تقلید و ابداع در سبک تلاوت، همیشه و برای همه افراد، مذموم یا ممدوح نیست و باید گفت که به عبارت دیگر، تقلید صحیح و هدفمند از سبک‌های اصیل، ناب و الگو،  اتفاقاً یک هنر است.

ابوالقاسمی در ادامه صحبت‌های خود به این نکته نیز اشاره کرد که نباید تصوّر این را داشت که همیشه تقلید، کار بی‌ارزش، بدون تأثیر و غیر هنری است و از آن طرف هم ابداع و هرگونه نوآوری، همیشه پسندیده و ارزشمند به شمار نمی‌آید؛ هر دوی اینها در جای خود نیکوست و لذا اگر فردی توانایی لازم در ارائه یا تغییر مؤلّفه‌های اثرگذار تلاوت را ندارد و صرفاً به این واسطه در پی دیده شدن یا جدا شدن از سبک دیگران است، در این صورت، هنر تلاوت به فساد، انحراف و کج‌روی دچار خواهد شد.

کارشناس ویژه‌برنامه قرآنی «محفل» در ادامه به ویژگی‌های ابداع در تلاوت اشاره کرد که در بندهای زیر قابل توصیف است: 

ـ رابطه مستقیم با تقلید دارد، شاید بتوان گفت که ابداع از تقلید صحیح و اصولی متولّد می‌شود.

ـ به تدریج حاصل می‌شود نه به صورت دفعی

ـ نیاز به تمرین و ممارست طولانی دارد 

ـ صرفاً در یک رکن یا جزء خاص از ارکان یا اجزای تلاوت نیست، یعنی این‌گونه نیست که ابداع تنها در لحن باشد، بلکه در صوت (رنگ، طنین و ...) تجوید (نحوه اداء حروف)، جابجایی مقامات لحنی و پرده‌های صوتی، استفاده صحیح از نغمات ایرانی با حفظ حالت و تِم عربی، تسلّط بر معانی آیات و انتخاب الحان متناسب با آن معانی و انتخاب مواضع معنادارِ وقف، وصل و ابتدا نیز می‌تواند صورت گرفته و در خلق یک تلاوت بدیع، مؤثر باشد.

ـ معمولاً در تلاوت‌هایی رخ می‌دهد که قالب خاص و چارچوب معیّنی ندارند (مثل تلاوت‌های شیخ عبدالفتاح شعشاعی) به عبارت دیگر تلاوت‌هایی که معنا‌محور بوده و انتخاب مقامات لحنی، براساس فراز و فرودهای معنایی آیات صورت می‌گیرد، بدیع خواهند بود.