مواجهه با دینانی؛ ورود به دیالوگ با یک سنت فکری زنده
امروزه برخی از مسائل اجتماعی بیش از آنکه موضوع اندیشه باشند، به میدان منازعههای سیاسی تقلیل یافتهاند، در این وضعیت بازخوانی فلسفه ضرورتی جدی برای فهم «اکنون و اینجا» جامعه ایرانی است. کنفرانس بینالمللی «ماجرای فکر فلسفی در اندیشههای غلامحسین ابراهیمی دینانی» با همین دغدغه شکل گرفته است؛ مواجههای که دینانی را نه صرفاً یک متفکر معاصر، بلکه مدخلی برای گفتوگو با یک سنت فکری زنده و پرسشگر میبیند.
سرویس اندیشه ایکنا در آستانه برگزاری کنفرانس بین المللی «ماجرای فکر فلسفی در اندیشههای غلامحسین ابراهیمی دینانی»، به سراغ سیدجواد میری، عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دبیر این کنفرانس رفتیم تا از ضرورت برگزاری، اهداف و چشماندازهای این نشست علمی–فلسفی جویا شویم.
میری در این گفتوگو با تأکید بر تمایز میان مواجهه سیاسی و مواجهه فلسفی با امر سیاست، بر اهمیت بازاندیشی در بنیانهای فکری و معرفتی زندگی جمعی، نقش فلسفه در فهم وضعیت کنونی ایران و جهان اسلام و ضرورت گفتوگوی انتقادی در سطوح ملی، منطقهای و جهانی تأکید کرد. مشروح گفتوگو را در ادامه میخوانیم:
مواجهه فلسفی با سیاست میتواند افقگشا و مسئلهگشا باشد
سیدجواد میری با اشاره به ضرورت پرداختن نظری به امر سیاست گفت: یک نکته بسیار مهم که باید به آن توجه کنیم، تمایز میان دو نوع مواجهه با مفهوم سیاست است. گاهی با سیاست، مواجهه سیاسی، جناحی، حزبی یا ایدئولوژیک داریم و گاهی مواجهه فکری، فلسفی و نظری. آنچه به نظر من بر ذهن و زبان بسیاری از دانشگاهیان، اهل قلم و اهل نظر ما سایه انداخته، همان رویکرد اول است؛ یعنی مواجهه صرفاً سیاسی با سیاست. این رویکرد عملاً ما را به یک بنبست فکری سوق داده و بسیاری از معضلات، مشکلات و چالشهای کشور ریشه در همین نوع نگاه دارد.
وی افزود: اما داشتن این وضعیت به این معنا نیست که باید از ساحت سیاست یا امر سیاسی کنار بکشیم و به عزلت پناه ببریم. حتی اگر کسی بخواهد عزلت را هم بگزیند، سیاست بهعنوان سیاست مدینه و امر تدبیر زندگی جمعی او را رها نخواهد کرد، چراکه انسان موجودی اجتماعی است و سیاست در همه شئون زندگی اجتماعی او حضور دارد؛ سیاست به معنای تدبیر مدن، چارهاندیشی و نقشه راه برای زیست جمعی.
دبیر کنفرانس تأکید کرد: راهکار، مواجهه نظری، فلسفی و تئوریک با سیاست است. این نوع مواجهه میتواند هم افقگشا باشد و هم مسئلهگشا؛ از یک سو ما را از دعواهای این سویی و آن سویی دور میکند و از سوی دیگر این امکان را فراهم میآورد که به بنیانها بپردازیم و بفهمیم چرا در این موقعیت تاریخی، جهانی و اجتماعی قرار گرفتهایم و ریشههای این وضعیت کجاست.
چرا پرداختن به اندیشههای دینانی مهم است؟
میری با اشاره به پیشینه برگزاری نشستهای مشابه گفت: این نخستین تجربه ما در برگزاری همایشهایی با رجوع به اندیشه متفکران ما نیست. از اوایل دهه ۱۳۹۰ سلسله نشستها و سمینارهایی درباره متفکران معاصر برگزار کردهایم؛ از شریعتی، بازرگان، علامه جعفری و علامه طباطبایی گرفته تا سیدجواد طباطبایی، جلال آلاحمد، همایون کاتوزیان و دیگران. حدود دو سال پیش نیز در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی کنفرانس دو روزهای درباره اندیشهها و فلسفه استاد رضا داوری اردکانی برگزار شد و اکنون در ششم و هفتم دیماه به سراغ استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی میرویم.
وی ادامه داد: پرداختن فلسفی و نظری به مسائل بنیادین زندگی و هستی در آثار استاد دینانی ما را با افقی آشنا میکند که در آن میتوان وضعیت کنونی خود را در ایران، جهان اسلام و جهان معاصر بازخوانی و نقد کرد. مواجهه با دینانی صرفاً خواندن آثار یک فرد نیست، بلکه ورود به دیالوگ با یک سنت فکری زنده است؛ سنتی که دستکم ریشههایی دو تا سه هزار ساله دارد.
میری با اشاره به آثار و اندیشه استاد دینانی توضیح داد: وقتی دینانی از ملاصدرا سخن میگوید، ما را به مکتب حکمت متعالیه پیوند میدهد؛ وقتی از سهروردی سخن میگوید، به مکتب اشراق میرسیم که ریشههایی در یونان، مدینه، مکه و ایران باستان دارد؛ وقتی از ابن سینا و مشائیان سخن میگوید، ما را به سنت هلنی و ایرانی متصل میکند و وقتی از فارابی و خواجه نصیر یاد میکند، به جریانی قدرتمند از تفکر فلسفی پیوند میخوریم. این یک نگاه موزهای به گذشته نیست، بلکه مواجهه با سنتی زنده، بالنده و اکنونی است که میتواند قدرت فهم و بازسازی وضعیت کنونی ما را فراهم آورد. ریشه بسیاری از بحرانها فکری و اندیشهای است.
میری با تأکید بر نقش بنیانهای فکری در معضلات امروز گفت: معضلات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ما اگرچه ممکن است ظاهراً به مناسبات تولیدی یا سیاسی مربوط باشد، اما ریشه اصلی آنها به نظر من فکری و اندیشهای است. تا زمانی که این بنیانها بهصورت انتقادی بازخوانی نشوند و مواجهه نظری، فلسفی و تئوریک با آنها صورت نگیرد، توسعه امکانپذیر نخواهد بود. در جامعهای که نیروها صرفاً به دنبال خنثیسازی یکدیگرند، رشد و توسعه اتفاق نمیافتد.
وی افزود: ما در سه سطح نیازمند گفتوگو هستیم؛ نخست سطح ملی، دوم سطح جهان اسلام و سوم سطح جهانی. در سطح ملی متأسفانه با نوعی بیماری مواجهایم؛ اینکه اندیشمندان ما آثار یکدیگر را نمیخوانند و نقد نمیکنند. بارها شنیدهام که گفته میشود اگر فلان متفکر نقد شود، «بزرگش کردهایم» و بهتر است «توطئه سکوت» در پیش بگیریم. این نگاه، فاجعهبار است.
میری با ذکر تجربه شخصی گفت: در سال ۱۳۹۷ برای آثار اندیشمندی در پژوهشگاه سمینار برگزار کردیم، برخی به من گفتند چرا این کار را میکنید؟ یعنی حتی در میان اهل معرفت هم این تنگنظریها وجود دارد. در حالی که به تعبیر حکیمانه، در خانهای که بزرگان را کوچک کنند، هرگز امکان رشد برای کوچکترها نیز فراهم نمیشود.
نیازمند گفتوگو در سطح جهانی هستیم
دبیر کنفرانس تصریح کرد: در سطح جهان اسلام نیز نیازمند دیالوگ انتقادی هستیم؛ از تاتارستان و قفقاز تا بالکان، شمال آفریقا، شبهقاره هند، جهان عرب، آسیای مرکزی، چین، اروپا و آمریکا. همانگونه که در گذشته دیالوگهای مهمی میان غزالی و ابن رشد در شرق و غرب جهان اسلام شکل گرفت، امروز نیز به چنین گفتوگوهایی نیاز داریم. در سطح جهانی نیز باید تصویر برساختهشده از ایران را که فاصله زیادی با هستی تمدنی و بنیاد فرهنگی ما دارد، اصلاح کنیم. این امر با ترجمه یکطرفه آثار دیگران تحقق نمییابد؛ بلکه باید ترجمه را دوطرفه کنیم و میراث فکری خود را نیز به جهان معرفی کنیم. البته ترجمه صرف کافی نیست؛ این کار زمانی اثرگذار است که ما پیش از آن، در داخل ایران و جهان اسلام وارد گفتوگوی جدی با یکدیگر شده باشیم.
مکتب فکری در خلأ شکل نمیگیرد
میری با اشاره به نمونهای تطبیقی گفت: وقتی آثار محمد عابد الجابری در مغرب جهان اسلام و کتاب «من و جز من» دینانی را کنار هم میگذاریم، میبینیم دغدغههای مشترکی درباره «اکنون و اینجا» جهان اسلام دارند. گفتوگو میان این متفکران میتواند به شکلگیری دستگاهها و مکاتب فکری زنده کمک کند؛ چراکه مکتب فکری در خلأ شکل نمیگیرد، بلکه در سنت و دیالوگ زاده میشود.
میری درباره سخنرانان خارجی کنفرانس گفت: از جمله مهمانان خارجی میتوان به پروفسور داستین جی. برد از کالج الیوت آمریکا، پروفسور سیدسجاد رضوی از دانشگاه اکستر بریتانیا، پروفسور سیدمحسن فاطمی از دانشگاه یورک کانادا، پروفسور سیدسلام صفوی از لندن و پروفسور رشاد حسناف از جمهوری آذربایجان اشاره کرد که همگی بهصورت مجازی در کنفرانس حضور خواهند داشت و هر یک در حوزه فلسفه اسلامی، حکمت، عرفان و اندیشه معاصر پژوهشهای جدی داشتهاند.
دبیر کنفرانس در پایان ضمن قدردانی از حمایتهای نهادی برای برگزاری چنین کنفرانسهایی گفت: اگر همراهی فکری، عملی و سازمانی رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، دکتر موسی نجفی، نبود، برگزاری این کنفرانس امکانپذیر نمیشد. هدف ما از این نشست، صرفاً برگزاری یک سمینار نیست، بلکه تلاش میکنیم سنت فکری، حکمی و فلسفی ایرانی–اسلامی را در افق جهانی به گفتوگو بگذاریم و امیدواریم این مسیر با جدیت و تداوم دنبال شود.
انتهای پیام
