صدور واحد در دو زیارت عاشورای کامل‌الزیارات و مصباح المتهجد + فیلم

زیارت پرنور عاشورا از ناحیه مقدسه ربوبی صادر شده است؛ بنابراین زیارت عاشورا، حدیث قدسی است و نسبت به سایر زیارات امتیاز دارد. از دیدگاه شیعه، آیین اسلام دو رکن مهم و بنیادین دارد: یکی تولّی و دیگری تبّری؛ یکی محبت به پیامبر و اهل‌ بیت (علیهم السلام) و دیگری بغض و کینه دشمنان آن پاک‌سیرتان. ضرورت این دو اصل مهم، از دیدگاه عقل و همچنین از منظر نقل، آن‌چنان واضح و روشن است که با درنگی کوتاه در ساحت خرد و با مراجعه‌ای اندک به منابع اصیل اسلامی؛ آیات کریمه قرآن، روایات نبوی و سخنان اهل‌ بیت (علیهم السلام) جای هیچ تردیدی در آن باقی نمی‌ماند. 

از جمله منابع بسیار مهم که این دو اصل را از دیرباز به شیعیان آموخته، زیارت نورانیِ عاشوراست. در این زیارت در فقره‌های متعددی، به برائت از دشمنان اهل بیت (علیهم السلام) تصریح شده است. 

خبرگزاری ایکنا در آستانه اربعین حسینی، سلسله درس‌گفتارهایی با عنوان «زیارت عاشورا از آغاز تا امروز» تهیه و تولید کرده است. حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی محمودی عاشورا پژوه و نویسنده کتابی با همین عنوان در این سلسله گفتار به بررسی اسناد زیارت عاشورا، مضامین و محتوای این زیارت ارزشمند پرداخته است. در این مجال، بخش بیستم این درس‌گفتار را می‌خوانیم و می‌بینیم:

در گفتار پیشین توضیح دادیم: در کتاب ارزشمند کامل الزیارات عبارت پایانی زیارت عاشورا متفاوت شده است و در آنجا به جای «ثم الثانی و الثالث و الرابع» آمده است: «ثم العن اعداء آل محمد من الأولین و الآخرین». توضیح دادیم که در سال 339 تا 369 یعنی 30 سالی که ابن قولویه در بغداد ساکن بود، در اواخر این دوره، کامل‌الزیارات را تألیف کرده است. این دوره مقارن اوایل حکومت آل‌بویه در بغداد است و همان درگیری‌هایی که بین اهل‌تسنن و شیعیان وجود داشته، طبعاً ابن قولویه هم شاهد آن بوده است. در این دوران اقتضای کامل برای تقیه ابن قولویه وجود داشته است. این‌ها شواهد بیرونی است.

در بیان شواهد بیرونی اما لازم است تأکید کنم: نباید تصور کنیم زیارت عاشورای نقل شده در مصباح المتهجد با زیارت عاشورای کامل الزیارات دو حدیث متفاوت است. زیارت عاشورا در این دو کتاب یک حدیث با یک صدور است. دلیل اینکه یک صدور دارد این است که راویان نخستین آن در هر دو کتاب مشترک هستند. در هر دو کتاب صالح بن عقبه و سیف بن عمیره از علقمة‌‌بن محمد حضرمی نقل کرده‌اند و او نیز در هر دو کتاب این زیارت را از حضرت امام محمد باقر(ع) نقل کرده است. عبارات زیارت هم در دو کتاب مشترک است؛ جز موارد مختصری که مرتبط با تقیه است یا به دلیل اختلاف در نسخه‌ها در اثر تصحیف و انتقال حاشیه به متن و امثال این‌ها به وجود آمده است؛ بنابراین زیارت عاشورا در هر دو کتاب یک صدور دارد و متفاوت نیست. 

اکنون که این‌چنین است و دو نقل در دو کتاب، یک حدیث است باید توجه کنیم که نمی‌شود عبارت «اللهم خص» در هر دو صحیح باشد؛ قطعا یکی مورد اشکال است. مرحوم محمدتقی شوشتری متذکر این مطلب شده است؛ ایشان در کتاب «الاخبار الدخیله» فرموده است: «وَ تَحْقيقُ أَنَّ التَّحْريفَ في أَيِّهِما هُنا غَيْرُ مَعْلومٍ»؛ یعنی ما نمی‌دانیم در کدام یک از این دو نقل تغییر پیدا شده است. این بیان نشان می‌دهد ایشان توجه داشته است که این دو نقل در این دو کتاب صدور واحدی دارد.

مرحوم میرزا ابوالفضل تهرانی در شفاء الصدور نوشته است: «... متـأمل بصيـر و ناقـد خبيـر شـك ندارد كه اين حـديث [زیارت عاشورا] منقول در كتابين يك حديث است، اگر چه مختلف نقل شده و در متن و سند او به حسب اختلاف ناقل يا تعدد نقل يا اشتباه روات تغيیری دست داده، ولی ظن معتبر به اتحاد حديث هست ...»

با این بیانی که از مرحوم محمدتقی شوشتری نقل شد که برای ایشان معلوم نبوده در کدام روایت تغییر واقع شده است، عرض می‌کنم: ما شواهدی داریم که نشان می‌دهد تحریف یا به تعبیر دیگر تغییر و تقیه در نقل کامل الزیارات صورت گرفته و نقل مصباح المتهجد دارای اعتبار است.