کارکرد تمدن نبوی، راهبردی است نه مقطعی

به گزارش ایکنا، سیدعلیرضا واسعی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سوگواره همایش ملی «حفظ انسجام امت اسلامی در سیره و سنت پیامبر، امام حسن و امام رضا علیهم السلام» که از سوی دفتر قم بنیاد علمی - فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد به موضوع «جامعه نبوی در تراز تمدن عیار» پرداخت و با بیان اینکه هماره دغدغه بنده این بود که چرا به رویکرد تمدنی در کنشگری پیامبر(ص)، امام حسن(ع) و امام رضا(ع) پرداخته نمی‌شود، گفت: انسان برای زیستن آفریده شده است و اصالت دارد و برای آن نیاز به حضور در کنار دیگران دارد، چه اینکه دوست ، رقیب، دشمن و خدمتکار و ... او باشد. ساز و کاری که تعریف می‌شود تا آدمیان بتوانند در کنار هم زندگی کنند و برخوردار از امکانات باشند، تمدن نامیده می‌شود و سهل‌ترین معنای تمدن طرحی است که امکان هم‌زیستی آدمیان با همدیگر را فراهم می‌کند و تمدن مطلوب، تمدنی است که بهترین و بیشترین فرصت را برای افراد ایجاد می‌کند.

 

واسعی با بیان اینکه تمدن سطوح مختلفی دارد، افزود: وقتی سخن از تمدن نبوی می‌کنیم یعنی اینکه جامعه صدر اسلام چقدر با تمدن عیار همپوشانی و تطابق دارد و برای این سنجش باید به وضعیت جامعه جاهلی و تحولات آن توسط پیامبر(ص) بپردازیم. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه جامعه عرب پیش از بعثت چند ویژگی مهم داشت، افزود: مهمترین ویژگی جامعه عرب، اصالت خون به عنوان عنصر بقا و دوام قبایل بوده است؛ قانون خون تضمین کننده نظام خانواده و جامعه کوچک عرب قبل از بعثت بوده است؛ در این رویکرد کسی که  هم خون با این قبیله نباشد جزء آنان محسوب نمی‌شود. ویژگی دیگر جامعه عرب، زیست قبیلگی است؛ آن‌چه در این زیست دنبال می‌شود، صرفا ویژگی هم‌خوانی نیست ولی چند گروه هم‌خون در کنار هم متحد می‌شدند تا قدرت بیشتری بیابند.    

 

وی افزود: ویژگی دیگر، مقوله غنیمت به عنوان پشتوانه اقتصادی است؛ غنیمت از این جهت مهم است که عرب به غیر هم قبیله و هم‌خون خود به دید فرصت اقتصادی و دشمن نگاه می‌کرد و به هر نحوی تلاش می‌کرد تا اموال و زنان دشمن را تصرف کنند. عرب تنگ‌نظرانه خود و انسان را تعریف کرده بود.

 

واسعی با بیان اینکه ویژگی دیگر جامعه عرب بحث مردگرایی به عنوان حافظ حیات و بقا بود، ادامه داد: تمدن واقعی چیزی است که در حوزه انسانیت انسان رخ می‌دهد یعنی چیزی که امکان زندگی حداکثری را  در پرتو امنیت، عدالت و آزادی و ... فراهم کند؛ در جامعه عرب که به شدت بسته بود، طبعا خلاقیت‌ها هم تنگ و بسیار کوچک است؛ لذا مورخان، جامعه عرب را در ادبیات و شعر که عاری از مضامین بلند بوده است پیشرفته می‌دانند ولی در ابعاد دیگر عقب‌مانده.

 

وی ادامه داد: شعر هم به این دلیل پیشرفته بود؛ زیرا مرتبط با برشمردن افتخار عرب و تعصب عربیت بوده است. در حوزه نسب‌شناسی ونجوم و ... هم اگر پیشرفتی داشتند برای این بود که هویت آنان را پررنگ کند؛ مثلا از ستاره‌شناسی قصد داشتند که بقای جامعه خود را از دل این کارها رقم بزنند؛ لذا پیشرفت انسانی و علمی نداشتند. 

 

واسعی بیان کرد: جامعه عرب قبل از بعثت جامعه‌ای بود که به تعبیر امام علی(ع) خوراک آنان بدی و کثیفی بود و جامعه‌ای بود که انسان حکیم و فرهیخته افسار زده شده بود و افراد جاهل دستشان برای انجام هر کاری باز بود. چقدر این تعبیر امام علی(ع) زیباست. پیامبر(ص) با بعثت این فضا را تغییر دادند و شرایطی ایجاد کردند که امکان زندگی آبرومندانه برای همه فراهم شود. 

 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه پیامبر(ص) در چند موقف در ساخت تمدن اسلامی دغدغه داشتند، گفت: اولین موضوع، قانون اساسی مدینه است؛ در این قانون بیش از هر چیزی به کرامت انسانی و اراده انسانی و آزادی آدمیان توجه کردند و حتی یهودیان و مشرکان را ملزم به اسلام نکردند. مسئله دیگر صلح حدیبیه به عنوان یکی از بزرگترین دستاوردهای تدابیر نبوی بود که از مفاد مهم آن آزادی در مرام عقیدتی است؛ گرچه این بند مایه اعتراض برخی شد ولی کارکردهای نبوی، مقطعی نیست و راهبردی است چون نگاه پیامبر(ص) به انسان‌ها کرامت‌محورانه بود.

 

واسعی بیان کرد: موضوع دیگر، فتح مکه در سال هشتم هجرت است؛ نگاه پیامبر(ص) به این دستاورد عظیم، تمدنی بود لذا در مواجهه با دشمنان سرسخت و مشرکان، نگاه انسجامی داشتند و اینکه مردم کنار همدیگر بیایند؛ لذا شعار الیوم یوم المرحمه را سر دادند که واقعا عظمت کار پیامبر(ص) را نشان می‌دهد؛ رحمت یعنی دیگری را چون خود دانستن و بنیاد تمدن در همین تعبیر است. امام علی(ع) در نامه به مالک فرمودند آدمیان یا شبیه تو در خلق هستند یا شبیه تو در دین.

 

وی افزود: موقف دیگر هم در خطبه حجه‌الوداع در سال آخر حیات پیامبر(ص) رخ داد؛ از دید ایشان مهمترین موضوع پس از رحلت کرامت است؛ در خطبه‌ای فرمودند: الناس فی الاسلام سواء و اینکه همه آدمیان از فرزندان آدم و حوا هستند و فضلی بر عرب نسبت به  دیگری و برعکس نیست؛ لذا بیش از هر چیز بر کرامت انسانی و عدالت تأکید فرمودند. جامعه‌ای که امنیت برای همه وجود داشته باشد؛ ایشان همچنین بر قانون‌گرایی و تسلیم در برابر شریعت تأکید فرمودند.