چرا زیارت اربعین نشانه مؤمن است

حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس به مناسبت اربعین حسینی یادداشتی با محور شرح زیارت اربعین در اختیار ایکنا قرار داده است که در بخش اول این یاددشت 10 گواهی مطرح شده در این زیارت بیان شد. در ادامه بخش دوم این یادداشت را می‌خوانیم.

چنانکه اشاره شد، گواهی دادن محور اصلی زیارت اربعین امام صادق(ع) است. یادآور می‌شود که زیارت اربعین جابر بن عبدالله انصاری نیز همین گونه است. هر چند صحیح‌تر و منصفانه‌تر آن است که گفته شود، تمام متن زیارت جناب جابر در کربلا، گواهی یا شهادت است‌.

با توجه به مقدماتی که بیان شد، در این گفتار به پرسش آغازین گفتار نخست باز می‌گردیم که چرا اعلان گواهی در زیارت اربعین یکی از نشانه‌های مؤمن است؟ چه حقایق و معارفی مهمی در گواهی دادن زیارت اربعین، برجسته شده است؟ این حقائق و معارف چه کارکردی دارند؟

ابعاد و مضامین شهادت از جامعیت و رفعت خاص آن حکایت دارد. ویژگی‌های اعلانی دارای دو بعد اساسی است: یک بُعد از مضامین، به مقام امام حسین(ع) از قبل خلقت تا شهادت و آثار و برکات آن تصریح دارد؛ مانند آنکه: آن حضرت نوری در صلب‌هاى بلندمرتبه‏ و رحم‌هاى پاک بود؛ او به مانند پدرش علی(ع) برگزیده و امین خداوند است؛ زندگی او سعادتمندانه و مرگ او افتخارآمیز و شرافتمندانه است؛ آن حضرت پیشوای هدایت یافته، هدایت کننده، ستون دین و پناهگاه مؤمنان است؛ اینکه فرزندان او جامع تقوا و پیشوایان جامعه‌اند.

ضلع (بُعد) دیگر زیارت، توصیف حال زائر است. زائری که به پیشوایی امام و فرزندان او ایمان دارد؛ با دوستان او دوست و با دشمنان آنان دشمن است. کانون توجه و قلب او در سازگاری با آنهاست؛ عمل زائر، پیرو عمل آنان و یاری او برای آنان آماده است و ... .

ویژگی‌های مزبور با چنین رفعت و جایگاه و چنین پیوند قلبی و عملی میان زیارت کننده (زائر) و زیارت شونده(مزور)، تنها در مفهوم امام و مأموم در نگاه تشیع قابل تطبیق است.

همان معنا و مفهومی که در زمان امام حسین(ع) ناشناخته، مورد غفلت یا مورد مخالفت قرار گرفته بود. این همان معروف اصلی بود که جامعه عصر امام حسین(ع) آن را نادیده گرفته بود. جهل و مخالفت یا جابجایی این حقائق برجسته، زمینه‌ساز و اسباب فاجعه کربلا و ... شد. شهادت مزبور، یعنی اعلان احیای معروف فراموش شده، ایجاد پیوند ذهنی و عملی زائر با امام و بازگشت او به جایگاه ایمن و تنظیم و تطبیق رفتار فردی و اجتماعی او با امام.

اعلان چنین حضور و برقراری چنین پیوندی و تحقق چنین زیارت و شهادتی، بی‌تردید از نشانگان ایمان است.

البته ممکن است، پذیرش این حقیقت در نگاه نخست اندکی شگفت به نظر آید. همانگونه که در زیارت اولین زائران حسینی چنین شگفتی رخ داده بود. آنگاه که جناب جابر در گواهی دادن نسبت به شهدای کربلا می‌گوید: سوگند به آن که محمد(ص) را به حق برانگیخت در آنچه انجام دادید با شما شریک هستیم. همراه و همسفر او (عطیه کوفی) که از قضا از اندیشمندان بود، از جناب جابر پرسش می‌کند: چگونه؟ ما که به تعبی گرفتار نشدیم. جابر با استناد به سخن رسول خدا، می‌گوید: هر کس گروهی را دوست داشته باشد، با آنان محشور و هر که عمل گروهی را دوست بدارد در آن عمل شریک است.

روشن شدن این حقیقت و تعیین چنین معیاری در زیارت و شهادت، معنای زیارت دور یا نزدیک را نیز متفاوت می‌کند. زیرا زیارت تابعی از کیفیت ادای شهادت و میزان صداقت زائر است. به عبارت دیگر میزان تحقق زیارت به میزان معرفت زائر به مقام امام و میزان آمادگی و پایبندی اوست به آنچه که در زیارت به امام عرضه می‌دارد. از کارکردهای دیگر چنین حقیقتی این است که جای اصل و فرع در زیارت نیز جابجا نمی‌شود.

در پایان به روح مطهر سالار شهیدان و سایر شهیدان کربلا، سلام و صلوات می‌فرستیم و از خداوند منان توفیق ادای شهادت صادقانه و زیارت با معرفت را در اربعین حسینی مسئلت داریم.