دیدگاه امام رضا (ع) درباره توحید و حدوث عالم

حسین روحانی صدر، کارشناس‌ارشد تاریخ و کارشناس گروه مرجع و خدمات ویژه کتابخانه ملی یادداشتی را در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم.

در اعتقادات عموم جریان‌های فکری موضوع کیفیت حضور خداوند مطرح است و برای آن محدوده زمانی و مکانی و مقامی تعیین می‌نمایند. این نگاه ذهنی برساخته در ادیان ابراهیمی که ریشه یکتاپرستی دارند نیز به حسب شرایط زمانی، مکانی و اجتماعی ظهور و بروز داشته است و مسلمانان که یا ریشه‌ای از ادیان ابراهیمی داشته‌اند و یا مشرکانی که اسلام آوردند به این افق‌ها متمایل بودند.

بنابراین یکی از سؤالات رایج، کیفیت حضور و ظهور خداوند و معرفت و شناخت  به او بوده است. طبق آنچه در عیون اخبارالرضا ثبت و ضبط شده از امام رضا نیز به زبان‌های مختلف این سوال را پرسیده‌اند که معرفت و شناخت چيست؟ و ایشان نیز فرموده‌اند: «پذیرفتن پرستش معبودی یکتا و بی‌همتا که شبيه و نظيرى ندارد، موجودی ثابت و قديم است.» ایشان برای توجیه توحید خالص توصیه به خواندن سوره اخلاص به همان شکلی که در قرآن شریف آمده، فرمودند. البته که تمامى معارف (اصولى و فروعى و اخلاقى) اسلام بر اين اساس پی‌ریزی شده است.

برای اطمینان قلبی بیشتر از پیروان خود خواسته‌اند تا با تأکید پس از هر بار خواندن این سوره بگویند همانا این خدای من است (کذلک الله ربی). شیعیان از اینکه پروردگار را شی بنامند تردید داشتند. حضرت برای رفع چنین تردیدی به پیروی از این آیه «قُلْ أَيُّ شَيْءٍ أَكْبَرُ شَهادَةً قُلِ اللّهُ شَهِيدٌ بَيْنِي وَ بَيْنَكُمْ» (بگو گواهى و شهادت چه چيزى بزرگتر و مهتر است؟ بگو خدا بين من و شما گواه است. انعام:19) فرمودند او موجودی است كه هيچ چيز مثل او نيست.

موضوع حدوث و قدم عالم یکی دیگر از شبهه‌های جدی شیعیان بود. چراکه مذاهب دیگر مدعی‌اند عالم بود و ایجاد نشده است. حضرت بر مبنای این نکته که فقط خدا بود و هیچ موجود دیگری نبود، پیروان خود را دعوت به نگاه علمی به این موضع دینی نموده‌اند تا بفهمند: انسان نبوده است و سپس به وجود آمده و بداند که كه نه خود،خويش را ايجاد كرده و نه انسان دیگری او را به وجود آورده است.