آیینه‌داری پیامبر(ص) در آیینه زمانه

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمدکاظم طباطبایی؛ دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث، شامگاه 25 شهریورماه در نشست علمی «قواعد حاکم بر سیره نبوی و روزآمدسازی آن» که از سوی اداره هم‌اندیشی اساتید و دبیرخانه جشنواره امامت و مهدویت دانشگاه آزاد اسلامی واحد پردیس برگزار شد با بیان اینکه شایسته است نسبت به پیامبر(ص) بیش از وضعیت کنونی فعالیت داشته باشیم، گفت: سیره اسم مصدر از ماده «سیر» است. ابن فارس در معنای سیره، گفته است اصل این واژه دلالت بر گذشتن و جاری‌شدن دارد و به تعبیر دیگر  سبکی است که در زندگی فرد و گروه و یا سیستمی به صورت مستمر جاری است و در روایات هم سیره به این معنا به کار رفته است. 

 

وی افزود: حضرت علی(ع) هم فرمودند هر کسی که راهبری گروهی را برعهده دارد مانند رهبر و رئیس جمهور و مدیر اداره و ... اول باید خودش ساخته شده و آموخته باشد یعنی ناآگاهانه وارد کار نشود. حضرت ادامه دادند آن چه در مخاطب و شاگرد و زیردست شما اثر می‌گذارد آن است که ببینند من و شما چه مقدار به گفته‌هایمان عمل می‌کنیم. بنده مدت‌ها همراه با آیت‌الله ری‌شهری نماز را خدمت آیت‌الله مشکینی بودیم و پشت سر ایشان می‌خواندیم و بعد از مدتی بدون استثناء کسانی که پشت سر ایشان نماز می‌خواندند نافله‌خوان شدند حتی پاسدارهای ایشان هم نافله‌خوان شدند زیرا خود ایشان این کار را دائما در زندگی جاری کرده بود بدون اینکه حتی به فرزندشان هم بگویند نافله بخوانند. 

 

طباطبایی با بیان اینکه اگر دانشجو ببیند استادش بدون مطالعه سر کلاس نمی‌رود او هم با انضباط بیشتری در کلاس حاضر می‌شود به سیره‌پژوهی اشاره و اظهار کرد: سیره‌پژوهی تلاش علمی و منضبط برای فهم دقیق و جامع و همه جانبه از رفتار معصومین(ع) به خصوص پیامبر اکرم(ص) است و هدف این کار هم قاعده‌سازی و الگوگرفتن برای زندگی امروز ما هست. ما وقتی بخواهیم رفتار پیامبر(ص) را تحلیل کنیم باید ببینیم آیا تحت شرایط زمان و مکان است یا خیر؟ نظام حکمرانی در زمان پیامبر(ص) خیلی ساده بوده است در حالی که امروز سیستم حکمرانی خیلی پیچیده است.

طباطبایی به وفات ابراهیم، فرزند پیامبر(ص) اشاره کرد و افزود: پیامبر(ص) وقتی نحوه کندن قبر کودک را دیدند فرمودند وقتی این کودک دفن شد کسی حق نبش قبر هم ندارد ولی خداوند دوست دارد بنده وقتی کاری انجام می‌دهد محکم و درست و استوار انجام دهد؛ ایشان اینجا قاعده را برای مردم فرمودند که خداوند کار محکم و درست را دوست دارد. الان متاسفانه صنعت خودروسازی ما و بسیاری از تولیدات ما واجد این ویژگی نیست زیرا بنای ما بر ساخت مستحکم نبوده است. 

 

دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه گاهی یک رفتار معصوم(ع) مانند حادثه کربلا یکبار اتفاق افتاده است ولی قابل تولید قاعده از آن هست با بیان اینکه رفتارهای پیامبر(ص) چند دسته است، افزود: یک دسته مانند ادب و حسن خلق و مدارا فرازمانی و فرامکانی هستند و همیشه در طول تاریخ خوب هستند؛ یکسری رفتارها زمان‌مند و تابع مکان هستند مانند سبک لباس و مدیریت جامعه و فرماندهی نظامی و مرکب و ...؛ لباس‌پوشیدن حضرت متناسب با فرهنگ زمانه خود بوده است حال آیا باید ما مانند ایشان لباس بپوشیم یا اینکه ملاک و معیار برای نوع پوشش استخراج کنیم. 

 

وی ادامه داد:  رفتارهای گروه سوم، اختصاصی ایشان بوده است مانند ذوق و سلیقه مانند علاقه به آب گوشت سردست گوسفند. این‌ها ذوقی است لذا نمی‌توان آن را قاعده دانست ولی آداب غذاخوردن و با بسم‌الله شروع کردن و با الحمدلله ختم کردن جزء سننن نبوی است.

 

طباطبایی به یک سری ملاک در سیره اشاره کرد و با تاکید بر اینکه رفتاری قابل الگوست که با عقل و فطرت هماهنگ باشد، بیان کرد: یکی از ملاک‌ها در انکار و یا پذیرش حدیث هم این است که با عقل و فطرت انسانی سازگار باشد لذا چیزی که عقل‌ستیز و فطرت‌ستیز باشد در سیره وجود ندارد. مسئله دیگر هماهنگی با حق است زیرا انسان با فطرت الهی خود را حق و باطل را تشخیص می‌دهد لذا هر حدیثی که با حق مطابقت دارد باید پذیرفت. 

 

دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث، تصریح کرد: حضرت علی(ع) در جنگ وقتی از ایشان پرسیدند که از کجا بفهمم حق با شماست یا طرف مقابل شما فرمودند افراد را با حق بسنج نه اینکه افراد را ملاک حق قرار بدهی بنابراین حق‌مداری به جای شخص‌مداری باید قرار بگیرد. 

طباطبایی با بیان اینکه ملاک دیگر که در خیلی از آیات و روایات مطرح است عدل و داد و قیام به قسط است، گفت: قرآن کریم فرموده است: لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ. قیام به قسط یعنی همه افراد از آبدارچی یک اداره گرفته تا بالاترین فرد باید طبق عدل و قسط عمل کند. حضرت علی(ع) فرمودند اگر همه افلاک را به من بدهند و در برابر آن از من بخواهند یک پوست جو را از دهان یک مورچه بگیرم این کار را نخواهم کرد. 

 

وی با اشاره به قاعده دیگر یعنی احسان و نیکی، بیان کرد: حضرت فرمودند در کنش و واکنش و رفتار با دیگران باید محسنانه و خیرخواهانه رفتار کنید. در روایت داریم که اگر گرگی به گله شما زد می‌توانی آن را بکشی ولی حق نداری او را در جایی نگه داری تا از تشنگی بمیرد. یعنی حتی در برخورد با حیوانات هم باید ملاک احسان رعایت شود. 

طباطبایی با اشاره به قاعده هنجارگرایی که در برابر افراط و تفریط است، ادامه داد: مثلا عثمان بن مظعون که از صحابه خوب پیامبر(ص) هم بودند از فرط عبادت ژولیده شده بود؛ پیامبر(ص) در باره این مسئله فرمودند روزه بگیرید ولی  نه در همه سال و نماز شب بخوانید ولی طوری نباشد که فرصت استراحت شما از دست برود؛ من مطابق با هنجارهای زندگی عمل می‌کنم و افراط  و تفریط ندارم؛ گاهی در زندگی صوفیانه می‌بینیم که خودشان را منزوی می‌کنند ولی سیره پیامبر(ص) حضور در جمع است و ایشان روند متعارفی در زندگی داشتند. 

 

دانشیار دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه یکی از سیره معصومین(ع) غذاخوردن با فقرا بود، گفت: این مسئله در آن زمان عرف نبود ولی پیامبر(ص) و معصومین(ع) آن را انجام دادند تا عرف شود آن هم در شرایطی که آن زمان ظرف غذا برای هر نفر به تنهایی وجود نداشت و همه با هم بر سر یک ظرف، غذا می‌خوردند در حالی که حکام از این کار تنفر داشتند. همچنین سوار الاغ بی پالان شدن از دیگر کارهایی بود که پیامبر(ص) انجام می‌دادند. 

 

طباطبایی با بیان اینکه در صدر اسلام یکی از معیارهای تشخص، لباس بلند بود، اظهار کرد: برخی آنقدر لباس بلند می‌پوشیدند که خادم می‌گرفتند تا لباس بر روی زمین کشیده نشود؛ پیامبر(ص) لباس کوتاه می‌پوشیدند و می‌فرمودند این لباس نشانه فروتنی است  تا تکبر انسان را نگیرد. مسئله دیگر هم سمحه و سهله است یعنی نباید کارهای خود را با حرج انجام دهید که در حقیقت روندی در برابر افراط و تفریط است.