راهکارهای قرآن برای تأمین امنیت پایدار

به گزارش ایکنا، سیدسجاد آل سیدغفور، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 11 آبان ماه در کرسی ترویجی «مرجعیت علمی قرآن و پارادایم امنیت کل‌نگر (واکاوی تفسیری انسان‌شناختی» با بیان اینکه امنیت، ابعاد گسترده‌ و وسیعی به خود گرفته است و شامل ابعاد امنیت اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و ... است، گفت: مطالعات امنیت در جهان امروز تحت سلطه رئالیسم و لیبرالیسم است که بر مبنای انسان‌شناسی سکولار استوار است؛ در نگاه انسان‌شناسی این دو رویه هم انسان ذاتاً یا شرور و یا انسانی ابزاری ـ عقلانی و دنبال کسب سود حداکثری است.

آل غفور اظهار کرد: جنگ‌های نیابتی و نابرابری اقتصادی و ... نشان می‌‌دهند مدل‌های مادی ناکارآمد هسنند زیرا از درک ریشه اصلی ناامنی عاجزند. 

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با طرح این سؤال که مبانی انسان‌شناسی قرآن برای امنیت چیست، افزود: امنیت از منظر قرآن بر فطرت توحیدی استوار است.

آل غفور با بیان اینکه پاسخ قرآن به اینکه «انسان چیست» در 5 محور کلیدی خلاصه می‌شود، گفت: اول اینکه فطرت توحیدی انسان با سرشتی خداگرا و عدالت‌خواه آفریده شده است و امنیت پایدار در گرو احیای این فطرت است. دوم اینکه انسان میدان گرایش بعد غرائز و عقل و اخلاق است و منشأ خیلی از تهدیدات هم غلبه بعد حیوانی و نفسانی بر بعد معنوی است.

وی اظهار کرد: بحث دیگر، کرامت ذاتی و حقوق غیر قابل سلب و در برابر آن مسئولیت خلافت الهی و آبادانی زمین و امنیت یعنی ایجاد بستری برای تأمین کرامت انسان و تحقق اهداف آفرینش است. موضوع دیگر هم اختیار و آزمون است، یعنی جهان، دار آزمایش است و جنگ و ناامنی هم صرفاً محصول ساختارها نیست. بلکه تجلی انتخاب انسان بین حق و باطل است و بحث دیگر هم مدنی‌الطبع بودن انسان است. 

آل غفور با بیان اینکه از منظر قرآن امنیت صرفاً نبود تهدید فیزیکی در معنای سلبی نیست بلکه امنیت حقیقی سکونت و آرامش و کسب توانمندی برای انجام مأموریت او هست، تصریح کرد: این نعمت، الهی و بستری برای عبادت و آبادانی زمین است.

وی با بیان اینکه ارجاع امنیت هم ابعاد چند لایه دارد، تصریح کرد: یکی فرد مؤمن است و دیگری خانواده به عنوان کانون مودت و دیگری امت اسلامی که برکات الهی نصیب آن می‌شود، یکی نظم سیاسی حق است و امنیت، ابزاری برای اقامه عدل و قسط است.

آل غفور با بیان اینکه تهدیدات هم از منظر قرآن در سه سطح وجود دارد، اظهار کرد: یکی از تهدیدات وجودی درونی به عنوان دشمن ذاتی و درونی است؛ دیگری نفس اماره است که انسان را به سمت شر می‌خواند، یکی هم شیطان که وسوسه‌گر است و دیگری هم تهدیدات اجتماعی فرهنگی در اقتصاد و مسائل زیست محیطی و اخلاقی و ... است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه تفرقه هم در مسائل قومی و سیاسی قابل مشاهده است، اضافه کرد: موضوع دیگر تهدیدات سیاسی و ساختاری مانند نظام طاغوتی است و طغیان هم می‌تواند سیستمی باشد مانند استبداد فرعون و کفر و َشرک و استکبار که امنیت جهان را تهدید می‌کنند. 

آل غفور با اشاره به راهکارهای کلان قرآن برای الگوی امنیت توحیدی، تصریح کرد: الگوی قرآن یکپارچه و پیشگیرانه است و 5 محور دارد؛ پایه آن تزکیه نفس است و اینکه امنیت بیرونی بدون درونی مانند تقوا، ذکر خدا و ... ممکن نیست و عدالت و نظارت هم ستون این امنیت است.

وی افزود: بحث دیگر اینکه وحدت مبتنی بر حبل‌الله، راهکار قرآن برای تقویت امنیت است. امر به معروف و نهی از منکر هم به عنوان سیستم نظارت همگانی محسوب می‌شود و پوشش دفاعی هم که بحث سخت‌افزاری و بسیار لازم است و قرآن در چارچوب دفاع مشروع مجوز به آن داده است. 

نقد ساختاری و محتوایی

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی فیروزمهر به عنوان ناقد با بیان اینکه این مقاله نقاط قابل توجه و قوت دارد که نشان می‌دهد نویسنده وقت خوبی برای این موضوع گذاشته است، گفت: یکی از نقاط قوت مقاله، روش‌شناختی و نوآوری در نگاه مستقل به قرآن است زیرا در روش‌های تطبیقی اغلب انسان به صورت ناخواسته گرفتار مسائلی شود که مطلوب او نیست. 

وی افزود: نقطه قوت دیگر هم استفاده از تفسیر موضوعی نظام‌مند است، یعنی بیش از 200 آیه را در یک نظام مورد توجه قرار داده‌اند.

فیرزومهر بیان کرد: نکته مهم دیگر این که تلاش کردند تا پارادایم بدیل در حوزه مطالعات بین‌الملل ارائه دهند که نشان از جرأت علمی ایشان است. همچنین ارائه مبانی مهم حوزه انسان‌شناسی از نگاه قرآن از دیگر نقاط قوت این مقاله است و از این مبانی پلی برای هدف خود زدند. 

وی اضافه کرد: بحث تهدیدشناسی هم بحثی نظام‌مند و قابل توجه است. اینکه دقیقاً منشأ امنیت را در درون انسان معرفی کردند هم نتیجه خوبی است، ولی اگر گریزی به اندیشه‌های غربی هم داشتند ارزش کار بیشتر بود. 

این ناقد گفت: ارائه راهکارهای معنوی تأمین امنیت با استفاده از قرآن مانند اقتصاد مقاومتی و ... هم از نکات مهم بحث است؛ بیش از 200 آیه قرآن و استناد به تفاسیر معتبر بر قوت و جذابیت مقاله افزوده است. 

فیروزمهر با اشاره به برخی کاستی‌ها در ارائه، اظهار کرد: برخی اشکالات، ساختاری است، از جمله اشکال در ارجاعات، یعنی یکجا مطلب از المیزان نقل شده و نهایتاً تاریخ نشر آن آمده است ولی صفحه و آدرس دقیق وجود ندارد و اغلب ارجاعات هم ناقص است. 

وی افزود: بخش‌های مقاله متوازن نیست و جای جدول و نمودار به شدت در آن خالی است. آیات راهکارها و تهدیدات مطرح شده اگر در یک جدول تنظیم شده بود، مفیدتر جلوه می‌کرد. 

ناقد جلسه بیان کرد: نکته دیگر ارجاعاتی است که به سازمان ملل و ... داده شده است، ولی منبع معتبری برای آن ذکر نشده است همچنین یافته‌های مقاله با تحلیل‌ها خلط شده، به خصوص در جایی که تفسیر آیات بیان شده است. 

وی افزود: موضوع دیگر اینکه مفهوم‌شناسی به خوبی بیان نشده است، مثلاً مفهوم مرجعیت علمی قرآن به خوبی تعریف نشده است، همچنین یکسری مفاهیم دیگر مانند امنیت کل‌نگر یا توحیدی. 

وی ادامه داد: در جایی گفته‌اید که 24 میلیون کاربر فیس بوک وجود دارد ولی استناد آن مشخص نیست. تعمیم‌های غیر دقیق و بدون مستند و تحلیل از دیگر معایب مقاله است، مثلاً ارتباط میان شیطان و الگوریتم‌های اجتماعی شبیه شده است ولی تحلیل علمی برای چرایی این قیاس وجود ندارد. 

فیروزمهر تصریح کرد: تکرار مکرر برخی از مفاهیم مانند فطرت، تزکیه، امنیت درونی و ... هم خسته‌کننده است. 

وی افزود: در برخی موارد هم برداشت‌هایی از آیات انجام شده است که مستند نیست و مشخص نیست از کجا گرفته شده است لذا لازم بود مستند به کتب تفسیری می‌شد.

فیروزمهر بیان کرد: نکته دیگر اینکه شما به مبانی امنیت توحیدمحور توجه کرده‌اید ولی در برخی موارد مانند بحث فطرت، آن را تحلیل نکرده‌اید. در موارد زیادی از مبانی فوراً سراغ نتیجه رفته‌اید، بدون اینکه این رابطه به درستی تحلیل شود، همچین برداشت نادرست از برخی آیات از نقاط ضعف است.