آیتالله شاهآبادی؛ معمار نظریه اقتصاد اسلامی بر پایه اخلاق و سیاست
حجتالاسلام رضی با بیان اینکه اندیشه اقتصادی در نظر آیتالله شاهآبادی نه تنها فراتر از نقد مکاتب غربی، بلکه طرحی تأسیسی بر پایه حکمت، فلسفه، عرفان و فقه اسلامی است؛ گفت رجوع به آثار ایشان میتواند فقر نظری جهان مدرن را جبران کند.
به گزارش ایکنا، مراسم بزرگداشت فقیه مجاهد آیتالله شاه آبادی، با حضور جمعی از عالمان و مردم، یکشنبه ۹ آذرماه در مسجد امام خمینی(ره) تهران برگزار شد.
در بخش پایانی این نکوداشت حجتالاسلام سید رضی با اشاره به اندیشه اقتصادی آیتالله شاهآبادی، ضمن تبیین نسبت شخصی خود با اندیشههای این استاد بزرگ، گفت: توفیق شد تحصیل در رشته اقتصاد سیاسی داشته باشم و از آن سال تا امروز که حدود ۲۵ سال از زندگیام را در دانشگاه و پژوهش با اندیشههای ایشان سپری کردهام، هنوز حقیقتاً نگرانم که قلمم شایسته معرفی اندیشههای اقتصادی ایشان نباشد.
وی افزود: همین نگرانی عمدتاً باعث شده که چاپ کتاب صورت نگیرد؛ شاید هم انتظار میرفت شخص دیگری این کار را انجام دهد.
حجتالاسلام رضی با اشاره به اهمیت جایگاه آیتالله شاهآبادی در اقتصاد اسلامی اظهار داشت: در بین علمایی که دارای اندیشه اقتصادی هستند حتی قله اقتصاد اسلامی که شهید صدر است، دیدگاههای آیتالله شاهآبادی دارای کمال و بسط بیشتری است. شهید صدر در سلبیات اقتصاد اسلامی سخن گفتهاند؛ در نقد مارکسیسم، در نقد سرمایهداری و در ایجاب کمتر وارد شدهاند، اما آیتالله شاهآبادی، بنیاد اندیشهشان در اقتصاد، یک بنیاد تأسیسی بر اساس حکمت، فلسفه، عرفان و فقه اسلامی است.
وی ادامه داد: اگر شما الگوی شرکت مخمس — الگوی مطلوب نظام مالی-اقتصادی برآمده از آموزههای اسلامی — را ملاحظه کنید، با یک معمار بزرگ و یک مهندس معرفتی روبهرو خواهید شد که هر آنچه برای اقتصاد اسلامی لازم است، ارائه میکنند. این در حالی است که بسیاری از علما و فضلایی که وارد این عرصه شدهاند، نهایتاً تنها به موضوع بانکداری رسیدهاند: اینکه بانک چگونه است و بانک اسلامی چیست؟ در مقابل، ایشان از صفر تا صد، یک سازمان اقتصادی کامل به نام مخمس، که مبتنی بر اخوت است، ارائه میدهند. این نکته، اهمیت ویژهای دارد.
وی با بیان اینکه اندیشه اقتصادی جهان اسلام پس از فارابی، ابن سینا و در رأس آنها خواجه نصیر، مسیر مشخصی دارد، افزود: وقتی آثار این بزرگان را مطالعه و رصد میکنیم، بحثی که آیتالله شاهآبادی در اقتصاد دارند، در امتداد این بزرگواران است و در پرواز چند هزار متری بر فراز همه فلاسفه، حکما و فقهای بزرگ این سرزمین است. این امر زمانی خود را نشان میدهد که شما شذرات المعارف ایشان را بخوانید.
وی با اشاره به اندیشه اقتصادی آیتالله شاهآبادی گفت: ما با یک گردابی در بیان معانی مواجه هستیم. در اندیشه اقتصادی ایشان، جمله تعاون بین مؤمنین تفاوت دارد با تعاون در جامعه مدنی. اگر تعاون مدنی باشد یعنی شرکت تعاونیهای متعارف که هزاران نمونهاش وجود دارد و البته فواید زیادی هم دارد ـ یک معنا دارد، تعاون در فارابی و خواجه نصیرالدین هم یک معنا دارد اما تعاونی که آیت الله شاه آبادی مطرح میکند بر پایه اخوتمحوری است و این یک نظریه کاملا جدید است.
حجت الاسلام رضی سپس به نقد مکاتب اقتصادی غرب پرداخت و اظهار داشت: بیشتر نظریهپردازان غربی مانند آدام اسمیت و دیوید ریکاردو نظریه مبتنی بر «نفعپرستی شخصی» ارائه کردهاند و انسان را یک موجود نفعپرستِ شخصی میدانند، یعنی شخصمحوری؛ به تعبیر آیتالله شاهآبادی انفرادی. در این نوع نگاه فردگرایی سببمیشود هرکس دنبال نفع شخصی خود برود و جایی به هم پیوند بخورند، بیآنکه رفاقتی باشد، آنجا که رقابت ندارند، مثل مسئله امنیت.
وی افزود: آیت الله شاه آبادی دقیقا از انفراد، دعوا، تنازع بر سر بقا، جنگ بر سر اقتصاد درمیآید، از درون همه اینها، تعاون را استخراج میکنند و بالاتر از آن به اخوت در اقتصاد میرسند؛ که بحث مفصلی دارد و باید به زمان و مکان خودش واگذار کنیم.
او در توضیح دیگر بخشهای اندیشه اقتصادی آیتالله شاهآبادی تصریح کرد: نکته بعدی این است که ایشان اقتصاد را ذیل سیاست میدانند. در عصر ما، در نظریههای اقتصادی، اقتصاد را یک رشته مستقل در کنار روانشناسی، جامعهشناسی و دیگر شاخههای علوم انسانی در نظر میگیرند. اما در نظریه آیتالله شاهآبادی، اقتصاد ذیل سیاست است؛ یکی از شاخههای سیاست؛ یعنی علم سیاست، که از درونش علم اقتصاد و سیاستِ مُدن بیرون میآید.
وی ادامه داد: نهایت تلاشی که در اقتصاد محض انجام شده این است که اقتصاد را از سیاست و فرهنگ جدا کردهاند. کسانی که خیلی تلاش کردهاند، نهایتاً به مفهوم اقتصاد سیاسی رسیدهاند. این، نهایت تلاش بلوک اندیشهای غرب با دویست، سیصد سال سابقه است. اما وقتی در اندیشه آیت الله شاه آبادی نگاه میکنیم، اقتصاد را قسیم سیاست میدانند و آن را ذیل سیاست نمیدیدند. اینجاست که قوت نظریه پردازی ایشان آشکار میشود.
حجتالاسلام سید رضی با اشاره به دشمن شناسی در اندیشه آیت الله شاهآبادی به لایههای پنهان نظام سرمایهداری اشاره کرد و گفت: پشتپردههای سرمایهداری جدید که یهودیت منحرف است برای اداره جهان طراحی دقیق کرده است. این جریان برای صدها سال بعد از خود برنامهریزی کرده است.
وی در پایان با تأکید بر خواندن و تشریح «شذرات المعارف» اظهار امیدواری کرد و گفت: امید است که با وجود اندیشههای ایشان بتوانیم فقر نظری جهان مدرن را جبران کنیم، چرا که ما میراثدار آیتالله شاهآبادی هستیم و باید این میراث را دوباره به جهانیان معرفی کنیم.
انتهای پیام
