«بانوان بهشت»؛ تجلی نقش زنان در استمرار فرهنگ هیئت و ستایشگری

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست خبری چهارمین دوره رویداد ملی «بانوان بهشت» و رونمایی از نشان فضه امروز، ۲۶ آذرماه با حضور مهدی خداجویان، مدیرعامل بنیاد دعبل خزاعی در محل سالن طاهره صفارزاده حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام خداجویان، مدیرعامل بنیاد دعبل خزاعی طی سخنانی بیان کرد: مجموعه بنیاد دعبل خزاعی در سال جاری بیستمین سال تأسیس خود را پشت سر می‌گذارد. این بنیاد بیست سال پیش به دستور مقام معظم رهبری و با هدف ارائه خدمات به جامعه ستایشگری به‌ویژه مداحان و جریان پیشکسوتان عرصه ستایش و مداحی، راه‌اندازی شد. طی این سال‌ها بنیاد با توجه به شرایط زمانی، اقتضائات اجتماعی و میزان تجربه و تخصص مدیران و مسئولانی که در دوره‌های مختلف عهده‌دار هدایت آن بوده‌اند، فعالیت‌ها و برنامه‌های متنوع و متعددی را به انجام رسانده است که بخش قابل توجهی از آن برای فعالان این حوزه شناخته‌شده و ملموس بوده است.

وی افزود: مهمترین رویکرد و اتفاق بنیاد در طول این سال‌ها تمرکز بر خدمت‌رسانی به جریان پیشکسوتان ستایشگری و توسعه نگاه حمایتی از این قشر بوده است؛ به‌گونه‌ای که خدمات بنیاد صرفا به ارائه خدمات متداولی نظیر بیمه و ... محدود نمانده و تلاش شده است دامنه فعالیت‌ها گسترش یابد و مواجهه بنیاد با جامعه ستایشگری به‌ویژه پیشکسوتان و پیرغلامان این عرصه مبتنی بر درک صحیح جایگاه، شأن و منزلت آنان باشد. این نگاه بر آن استوار است که پیشکسوتان عرصه ستایش، هیئت، شعر آیینی و فعالیت‌های دینی افرادی هستند که دهه‌ها از عمر خود را در مسیر تعظیم شعائر الهی، ترویج معارف حسینی و خدمت به اهل‌بیت(ع) صرف کرده‌اند و به واسطه اخلاص، تجربه، نفوذ اجتماعی و سرمایه معنوی، از جایگاهی متمایز برخوردارند.

خداجویان گفت: در این رویکرد پیشکسوتان عرصه ستایشگری صرفاً به‌عنوان اعضای یک صنف تلقی نمی‌شوند، بلکه به‌عنوان مرشدان، بزرگان و صاحبان نفس در این میدان شناخته می‌شوند. افرادی که گاه ۴۰، ۵۰ و حتی ۶۰ سال سابقه فعالیت مستمر در تبلیغ، مداحی، برگزاری مجالس دینی و انتقال مفاهیم اعتقادی دارند. نمونه بارز این امر حضور بانوی پیشکسوتی است که با ۶۰ سال سابقه تبلیغ دینی همچنان در هیئات حضور فعال داشته و به تبلیغ و منبر مشغول است. تفاوت این جایگاه با پیشکسوتی در سایر اصناف در همین نسبت معنوی و خادمانه نهفته است، نسبتی که آن را «پیرغلامی» می‌نامیم و در آن پیشکسوت نه صرفاً یک فرد باتجربه، بلکه پیر طریق، مرشد و بزرگ این عرصه به‌شمار می‌آید.

وی ادامه داد: بر همین اساس نوع مواجهه بنیاد با این بزرگان مواجهه‌ای تکریمی و تجلیلی است و خدمات ارائه‌شده نه از جنس حمایت صرف، بلکه از جنس بزرگداشت و احترام عمیق به مقام خدمت آنان است، همانند نگاهی که فرزند نسبت به پدر و مادر خود دارد و در تکریم آنان نهایت احترام، محبت و خضوع را به‌کار می‌گیرد. این رویکرد، بنیاد را از مجموعه‌های صرفاً حمایتی و خدماتی متمایز می‌سازد و بر شأن فاخر پیشکسوتان عرصه هیئت، ادبیات آیینی، ستایشگری، مداحی و تبلیغ دینی تأکید دارد.

همایش «رویداد مجنون»

خداجویان بیان کرد: یکی از جلوه‌های بارز این نگاه، برگزاری برنامه‌ها، نشست‌ها و همایش‌های تکریمی و تجلیلی است که در طول سال‌های گذشته در دستور کار بنیاد قرار داشته و اکنون نیز ادامه دارد. چند ماه پیش چهارمین دوره همایش رویداد مجنون برگزار شد که طی آن از ۲۰۰ پیشکسوت و پیرغلام عرصه هیئات در سراسر کشور تجلیل شد. همچنین، در تهران از ۲۰ نفر از پیشکسوتان این عرصه تقدیر شد. در ادامه این مسیر، نشست خبری رسانه‌ای چهارمین دوره همایش «بانوان بهشت» نیز در حال برگزاری است که طی آن در سراسر کشور از ۱۳۵ بانوی پیشکسوت تجلیل خواهد شد.

مدیرعامل بنیاد دعبل خزاعی گفت: پس از برگزاری رویداد تهران این برنامه به‌عنوان افتتاحیه‌ای برای آغاز فعالیت دفاتر نمایندگی بنیاد در استان‌ها تلقی می‌شود و دفاتر استانی متناسب با شرایط بومی، فرهنگی و اجتماعی هر استان این رویداد را به شیوه‌های متفاوت اجرا خواهند کرد. در استان‌ها دفاتر نمایندگی بنیاد در طول سال با حضور در منازل پیشکسوتان، احوال‌پرسی و تکریم عملی آنان ارتباط مستمر خود را حفظ می‌کنند و در قالب رویداد‌هایی همچون «مقام مجنون» و «بانوان بهشت»، نشان‌های ویژه‌ای نظیر نشان «حبیب» برای آقایان و نشان «فضه» برای بانوان به این بزرگان اهدا می‌شود.

خداجویان اظهار کرد: در مورد نشان‌ها باید اشاره کرد که این رویداد برای چهارمین سال متوالی برگزار می‌شود. در دوره‌های پیشین نشان «فاطمه» به بانوان پیشکسوت اهدا می‌شد، اما پس از بررسی‌ها و مشورت‌های کارشناسی، با توجه به تأکید بر مفهوم خادمی، نام نشان بانوان به «فضه» تغییر یافت؛ چراکه فضه، خادمه آستان اهل بیت(ع) نماد خادمی در این عرصه است. همزمان با این تغییر، طراحی و شکل نشان نیز با بهره‌گیری از نظر کارشناسان حوزه طراحی و گرافیک به‌روزرسانی شده است و رونمایی رسمی آن نیز در حضور شخصیت‌های مرتبط انجام خواهد شد.

وی افزود: نگاه بنیاد به بانوان پیشکسوت عرصه ستایشگری، هیئت‌داری، تبلیغ دینی و مدیریت مجالس بانوان نگاهی مکمل فعالیت‌های انجام‌شده برای آقایان نیست. همان‌گونه که پیرغلامان در عرصه آقایان مورد توجه قرار گرفته‌اند، خادمان و پیشکسوتان مجالس بانوان نیز شایسته تکریم و بزرگداشت هستند با این تفاوت که بنیاد بر این باور است که بخش قابل توجهی از شکل‌گیری هویت هیئتی جامعه، به‌ویژه در کودکی مرهون تلاش بانوانی است که در مجالس خانگی، روضه‌ها و هیئات بانوان، مفاهیم دینی و محبت اهل بیت(ع) را در ناخودآگاه نسل‌ها نهادینه کرده‌اند. این بانوان که گاه از آنان با عنوان «خانم جلسه‌ای» یاد می‌شود، در حقیقت مادران معنوی و دینی جامعه هیئتی هستند و نقش بنیادین آنان در تداوم و تقویت فرهنگ هیئت، انکارناپذیر است.

رویداد «بانوان بهشت»

وی در پایان تصریح کرد: بر این اساس رویداد «بانوان بهشت» با هدف تعظیم و تکریم این جایگاه والا برگزار می‌شود و تلاش دارد شأن واقعی بانوان پیشکسوت عرصه خدمت به اهل بیت(ع) را به‌درستی معرفی و پاس بدارد.

در ادامه، اسما سرایی، دبیر چهارمین رویداد ملی بانوان بهشت نیز طی سخنانی اظهار کرد: پیش از هر چیز بر این نکته واقف و متفق‌القول هستیم و لازم است به‌صورت مکرر درباره آن گفت‌و‌گو شود که در مقاطع و پیچ‌های مهم تاریخی این زنان بوده‌اند که از آغاز تاریخ نقش تعیین‌کننده‌ای در تغییر مسیر وقایع ایفا کرده و رخداد‌های بزرگ را رقم زده‌اند. با نگاهی به تاریخ صدر اسلام مشاهده می‌شود که در مقاطعی که شرایط به‌گونه‌ای بوده است که ائمه معصومین(ع) امکان انجام کامل رسالت خود را نداشته‌اند، نقش‌آفرینی زنان موجب تغییر مسیر تاریخ شده است.

وی افزود: در زمان امیرالمؤمنین علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) حضرت سیدالشهدا امام حسین(ع) و امام علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) سه بانوی بزرگ یعنی حضرت فاطمه زهرا(س)، حضرت زینب کبری(س) و حضرت معصومه(س) مسیر تاریخ را دگرگون کردند. این امر تصادفی نیست، بلکه بیانگر حقیقتی عمیق است و آن اینکه در مقاطعی که حتی زمینه انجام رسالت برای امامان محدود شده، این زنان بوده‌اند که پرچم رسالت را بر دوش گرفته و آن را در جامعه به انجام رسانده‌اند.

وی افزود: اگر به نخستین روضه‌خوانان و برگزارکنندگان مجالس سوگواری در تاریخ بنگریم، بار دیگر به نقش زنان بازمی‌گردیم. حضرت فاطمه زهرا(س) را می‌توان از نخستین چهره‌های این عرصه دانست. آن زمان که برای حمزه سیدالشهدا(ع) عزاداری کرده و برای او مرثیه و گریه برپا می‌داشتند. در واقعه کربلا نیز همین الگو تکرار شد و جایی که امام حسین(ع) با دو جبهه مواجه بودند، جبهه‌ای متشکل از مردان که به شهادت رسیدند و جبهه‌ای متشکل از زنان که قیام زنانه کربلا را رقم زدند. این نقش صرفاً مکمل نقش مردان نبود، بلکه هویتی مستقل، اصیل و جدی داشت. قیام زنانه کربلا بخش دوم و تکمیل‌کننده قیام عاشورا بود که به واسطه بانوان شکل گرفت.

بانوان کاروان اسرا؛ راویان واقعه کربلا

سرایی گفت: در این چارچوب بانوان حاضر در کاروان اسرا را می‌توان به‌عنوان راویان و خبرنگاران واقعی واقعه کربلا دانست، کسانی که حقیقت عاشورا را به تاریخ منتقل کردند. همچنین، پس از واقعه عاشورا آغاز برپایی مجالس عزاداری و هیئت‌ها از مسیر اسارت و به همت همین بانوان صورت گرفت و آنان بودند که این مسیر را به نسل‌های بعد آموزش دادند. تمامی بانوانی که امروز در رویداد‌های مختلف مورد تجلیل قرار می‌گیرند، در حقیقت پرورش‌یافته، شاگرد و ادامه دهنده مسیر همان بانوان بزرگ تاریخ اسلام هستند.

وی ادامه داد: با توجه به این جایگاه و اهمیت بانوان در عرصه هیئت و مجالس روضه تأکید شده است که روضه‌ها صرفا به‌عنوان مجالس خانگی ساده تلقی نشوند و هیئت‌های بانوان به‌عنوان مراسمی درجه‌دو در نظر گرفته نشوند. بسیاری از تحولات مهم اجتماعی، تغییرات اثرگذار فرهنگی و تربیت افراد مؤثر در جامعه از دل همین جلسات زنانه و هیئت‌های بانوان شکل گرفته است. بخش قابل توجهی از تربیت دینی و اجتماعی جامعه محصول همین مجالس است که کمتر به چشم آمده‌اند.

سرایی بیان کرد: بر همین اساس رویداد «بانوان بهشت» با محوریت معرفی و تکریم بانوان پیشکسوت، اثرگذار و جریان‌ساز در عرصه هیئت‌های بانوان طراحی شده است، بانوانی که در طول سالیان متمادی در جایگاه‌های مختلفی همچون مسئولان هیئت‌ها، مداحان، شاعران آیینی، سخنرانان و کنشگران فرهنگی در سراسر کشور ایفای نقش کرده‌اند و در این رویداد از آنان تقدیر خواهد شد. از منظر گروه هدف، تمرکز اصلی این تجلیل‌ها بر بانوان پیشکسوتی است که نقش مؤثری در شکل‌گیری، رشد و پویایی هیئت‌های بانوان و انتقال معارف اهل بیت(ع) به نسل‌های بعدی داشته‌اند، نقشی که غالباً کمتر دیده شده و همان نقش پنهان، اما بنیادین زنان در جامعه است.

اهدای نشان «فضه»

دبیر چهارمین رویداد ملی بانوان بهشت اظهار کرد: اهدای نشان «فضه» به ۱۴ نفر از بانوان منتخب نمادی از تکریم وفاداری، بصیرت، مجاهدت، صبر و سال‌ها خدمت خالصانه این بانوان خواهد بود. پس از برگزاری رویداد دی‌ماه، این برنامه در سایر استان‌ها و شهرستان‌ها نیز ادامه خواهد یافت و رویداد «بانوان بهشت» به‌صورت سراسری دنبال می‌شود. در مورد شاخص‌های انتخاب این بانوان باید اشاره کرد که فرآیند گزینش پس از بررسی دقیق سوابق، بهره‌گیری از مشورت‌های تخصصی صاحب‌نظران عرصه هیئت و شناخت میدانی انجام شده است. معیار‌های اصلی انتخاب علاوه بر سابقه فعالیت و جایگاه سنی، شامل میزان خدمات ارائه‌شده در هیئت‌ها، نوآوری و ابتکار عمل، شاگردپروری، بصیرت، روحیه جهادی، توان ایجاد پیوند نسلی، آموزش نیرو‌های جوان، پاسخ‌گویی به مسائل روز و تطبیق فعالیت‌های هیئتی با نیاز‌های زمانه بوده است.

وی در پایان سخنان خود گفت: بر همین اساس، هیئت‌ها و افرادی که از پویایی، اثرگذاری و حیات اجتماعی بیشتری برخوردار بوده‌اند، در شاخص‌های انتخاب جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. توضیحات تکمیلی در این زمینه، در پاسخ به پرسش‌ها و در ادامه برنامه ارائه خواهد شد.

در ادامه، حجت‌الاسلام مجید باباخانی، رئیس سازمان هیئت و تشکل‌های دینی نیز طی سخنانی اظهار کرد: حفظ و تقویت منزلت اجتماعی بزرگان هر عرصه به‌ویژه در حوزه فرهنگ نقش بنیادینی در شکل‌گیری و پایداری زیست‌بوم فرهنگی جامعه ایفا می‌کند. هر اندازه به صاحبان کسوت به‌ویژه در عرصه فرهنگی که مبتنی بر تعاملات معنوی و گاه آسمانی است، توجه و تکریم بیشتری صورت گیرد، به‌صورت طبیعی آن محتوا، هدف و مسیری که زیست اجتماعی بر پایه آن شکل گرفته است، در جامعه تقویت خواهد شد. در جامعه هیئت و جریان ستایشگری حفظ و ارتقای منزلت اجتماعی پیشکسوتان از دیرباز به‌صورت سنتی و خودجوش وجود داشته و یکی از ارکان اصلی این جریان محسوب می‌شود.

جریان هیئت آمیخته با آداب و مناسک است

وی افزود: جریان هیئت، آمیخته با آداب و مناسک است و بخش مهمی از این آداب ناظر بر حفظ منزلت اجتماعی فعالان و بزرگان این عرصه است. افرادی که وارد این مسیر می‌شوند، از همان ابتدا صاحب عناوین و جایگاه‌های معنوی خاصی هستند و این جایگاه‌ها در بستر یک جامعه آیینی و اخلاق‌محور تعریف می‌شود. با این حال ابزار‌های نوین، توسعه رسانه‌ها و شتاب فناوری در سال‌های اخیر، گاه موجب فراموشی نقش کسانی شده است که این میراث معنوی را نسل به نسل منتقل کرده‌اند. این سنت‌ها نه خاکستری کم‌جان، بلکه گدازه‌ای زنده و الهام‌بخش‌اند که می‌توانند گرما و حیات خود را به نسل‌های آینده منتقل کنند.

باباخانی ادامه داد: صیانت، ویرایش و حفظ این میراث کهن و سنت حسنه امری ضروری است و هر میزان که بزرگان این عرصه مورد تکریم قرار گیرند، بسیاری از چالش‌ها و مسائل موجود در حوزه هیئت و ستایشگری به‌صورت ایجابی و از طریق الگوسازی برطرف خواهد شد. تکریم پیشکسوتان به‌جای رویکرد‌های صرفاً سلبی موجب تقویت جریان فرهنگی و نهادینه شدن ارزش‌ها در جامعه می‌شود. از همین منظر حفظ منزلت اجتماعی به‌عنوان یکی از اولویت‌ها و راهبرد‌های اصلی در مجموعه‌های فرهنگی و تبلیغی، به‌ویژه در حوزه بانوان، مورد توجه قرار گرفته است.

وی افزود: در سال‌های متمادی در عرصه فرهنگی نسبت به جایگاه بانوان آن‌گونه که شایسته بوده است اقدام نشده، هرچند انقلاب اسلامی توانست زن را از نگاه ابزاری و کالایی خارج کرده و به منزلت اصیل او به‌عنوان زن، مادر و عنصر محوری تربیت جامعه بازگرداند. با این حال چگونگی تحقق عملی این منزلت نیازمند دقت، برنامه‌ریزی و اهتمام بیشتری بوده است. بخشی از محدودیت‌ها در بروز و ظهور نقش بانوان ریشه‌های طبیعی دارد، اما بخشی دیگر ناشی از کوتاهی‌ها و نگاه‌های نادرست مدیریتی و اجتماعی بوده است. این در حالی است که بانوان نه‌تنها از آقایان عقب‌تر نیستند، بلکه بخش عمده‌ای از توان بالفعل و بالقوه جامعه، به‌ویژه در تربیت نسل آینده، در اختیار آنان قرار دارد.

باباخانی گفت: در سال‌های اخیر با درک اهمیت این موضوع توجه به نقش بانوان در عرصه‌های مختلف تبلیغی افزایش یافته و گام‌های مثبتی برداشته شده است، هرچند تا رسیدن به نقطه مطلوب همچنان فاصله وجود دارد. از همین رو موضوع منزلت اجتماعی بانوان به‌ویژه در عرصه هیئت و ستایشگری اهمیتی مضاعف می‌یابد. این اهمیت در شرایطی برجسته‌تر می‌شود که به‌دلیل اقتضائات خاص هیئت‌های بانوان پوشش رسانه‌ای این فعالیت‌ها محدود بوده و بسیاری از جلسات پرشمار، اثرگذار و فعال بانوان کمتر دیده و شناخته شده‌اند، در حالی که این جلسات به‌ویژه در محلات از نظر کمی و کیفی گاه از هیئت‌های مردانه نیز گسترده‌تر و تأثیرگذارتر هستند.

رئیس سازمان هیئت و تشکل‌های دینی بیان کرد: تقویت محتوایی این جلسات و حمایت جدی از استمرار و پویایی آنها ضرورتی انکارناپذیر است. در این مسیر از تلاش‌های مسئولان و دست‌اندرکاران این حوزه به ویژه مسئولان بنیاد دعبل خزاعی قدردانی می‌شود. امید است برگزاری این رویداد با شکوهی بیش از برنامه‌های مشابه در حوزه آقایان بتواند گامی مؤثر در تقویت جایگاه بانوان مداح و فعالان هیئتی باشد و جلوه‌ای هرچند محدود، اما معنادار از ظرفیت عظیم این عرصه را به نمایش بگذارد. امید آن می‌رود که با استمرار این مسیر بستر هیئت‌های بانوان به جایگاه اصیل و شایسته خود در نگاه رسانه‌ها، مسئولان و برنامه‌ریزان فرهنگی دست یابد و توجه لازم و درخور به این حوزه مهم و اثرگذار صورت پذیرد.

یادآور می‌شود، در پایان برگزاری این‌ نشست خبری و با حضور حجت‌الاسلام مجید باباخانی، رئیس سازمان هیئت و تشکل‌های دینی و حجت‌الاسلام مهدی خداجویان، مدیرعامل بنیاد دعبل خزاعی از نشان فضه رونمایی شد.