امام محمد باقر(ع)؛ از بنیانگذاری تفکرات ناب شیعی تا مبارزه با تهاجمات به عرصه دین

حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری، مدرس حوزه و دانشگاه و مدیر موسسه معارف وحی و خرد، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بیان نکاتی درباره تاثیر امام محمد باقر(ع) در ترویج و شناساندن مکتب تشیع پرداخت و اظهار کرد: بر اساس آنچه که میان مورخان و محدثان، مشهور است، امام محمد باقر(ع) در اول رجب سال 57 هجری متولد شدند و در هفتم ذی‌الحجه سال 114 پس از هجرت به شهادت رسیدند. ایشان هنگام شهادت 57 سال داشتند و دوران امامت‌شان، 19 سال بوده است.

بنیانگذاری تفکرات ناب شیعی توسط امام محمد باقر(ع)

وی افزود: شعاع وجودی امام محمد باقر(ع) را باید از این جهت نگاه کنیم که ایشان حوادث بسیار تاثیرگذاری را شاهد بوده‌اند؛ اولا ایشان از میان اهل بیت(ع)، تنها کسی هستند که در چهار سالگی در کربلا حضور داشتند و وقایع را از نزدیک دیده‌اند. دوماً، دوره حیات ایشان با تحولات سیاسی بسیار بزرگی همانند قیام ابومسلم خراسانی با شعار «یالثارات الحسین» و جایگزینی بنی‌عباس به‌ جای حکومت بنی‌امیه در سطح جهان اسلام هم‌زمان است. البته ایشان بنابر دلایلی صلاح ندیدند از این تحولات حمایت کنند.
نصیری ادامه داد: فضای تحولات عظیم سیاسی، این مجال را فراهم کرد که امام محمد باقر(ع) و سپس فرزندشان، امام صادق(ع) تفکرات ناب شیعی را پایه‌گذاری کنند و اگر امروز با حجم عظیمی از روایات این دو بزرگوار مواجه هستیم که هم در زمینه‌ اعتقادات و هم تاریخ، فقه و تفسیر، فوق‌العاده تاثیرگذار است به برکت این 19 سالی است که ایشان از این فضای چالش سیاسی میان دو حکومت استفاده کردند و برجسته‌ترین شاگردان در زمینه‌های مختلف همانند جابر ابن حیان را تربیت کردند که جزء مفاخر برجسته تاریخ بشر هستند.

مبارزه با تهاجمات برون و درون دینی توسط امام محمد باقر(ع)
وی در پاسخ به پرسشی درباره خصوصیات فرهنگی زمانه امام محمد باقر(ع) اظهار کرد: دوره ایشان از بعد فرهنگی، از چند جهت مورد توجه است که یکی، آغازگری عصر ترجمه، یعنی وارد شدن تفکرات و اندیشه‌های یونانیان است که دستگاه خلافت با هدف تضعیف جایگاه اهل بیت(ع) انجام می‌دادند. ظهور فرقه‌های مختلف کلامی در درون جامعه اسلامی و ظهور مدعیان دین‌شناسی همانند مالک، ابوحنیفه و ابن ابی‌لیلا که در واقع این آگاهی را نداشتند و مکتب‌سازی کرده بودند از دیگر ویژگی‌های این عصر است و از سوی دیگر شاهد حمله یهودیان و مسیحیان به عرصه دین هستیم که می‌خواستند اسرائیلیات و مسیحیات را وارد عرصه فرهنگ دینی اسلامی کنند.
این مدرس حوزه و دانشگاه تاکید کرد: بنابراین ایشان باید هم با تهاجمات برون‌دینی و هم دین‌تراشی‌ای که مدعیان دین‌داری انجام می‌دادند مقابله کرده و از توسعه تفکرات انحرافی جلوگیری می‌کردند و از سوی دیگر باید مواظب می‌بودند که فرهنگ و تفکر یونانی، جایگزین قرآن، حدیث، سنت اهل بیت و فرهنگ اسلامی و شیعی نشود. همچنین ایشان باید نظام تفکر صحیحِ اسلامی و شیعی را سامان داده و پایه‌گذاری می‌کردند.

درایت و زمان‌شناسی امام باقر(ع) در دفاع از دین و ترویج آن
نصیری تصریح کرد: همانگونه که می‌دانیم بعد از حضرت علی (ع)، به دلیل بایکوت سیاسی و خفقانی که مخصوصاً پس از واقعه کربلا درست کرده بودند، هیچ مجالی برای امام حسن مجتبی(ع)، امام حسین(ع) و امام سجاد(ع) پیدا نشد که تفکر شیعی را به کسی معرفی و ابلاغ کنند؛ بنابراین امام محمد باقر(ع) با درایت و زمان‌شناسی کامل، این بار سنگین دفاع از دین و ترویج آن را برعهده گرفتند و تاریخ، گواه است که لقب باقرالعلوم (شکافنده دانش‌ها) زیبنده و شایسته ایشان است.
مدیر موسسه معارف وحی و خرد ادامه داد: ابی جعفر می‌‌گوید: اگر ما روایات امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را از مجموعه میراث روایی خود کم کنیم، آنچه باقی می‌ماند بسیار محدود و اندک خواهد بود. وی می‌گوید سهم این دو بزرگوار و مخصوصا امام باقر(ع)، چه در ارائه آموزه‌های دینی، چه تربیت شاگردان و چه پاسبانی از مرزهای عقیدتی، بسیار قابل توجه است.

ضرب اولین سکه در جهان اسلام با راهنمایی امام محمد باقر(ع)
وی تاکید کرد: البته ایشان خدمات دیگری نیز ارائه داده‌ا‌ند و در زمینه‌های دیگر هم تاثیرگذار بوده‌اند؛ نظیر آنچه که نقل شده است هنگامیکه رابطه جهان اسلام و روم ضعیف شد و هشام اعلام کرد: دیگر نمی‌توانیم و صلاح نیست که از سکه‌های رومی استفاده کنیم با اشاره و راهنمایی امام باقر(ع) اولین بار پدیده ضرب سکه در جهان اسلام صورت گرفت و این نشان می‌دهد اهل بیت(ع) در زمینه‌های مختلف صاحب رای بوده‌اند.

نکاتی درباره «رساله تفسیر قرآن» منسوب به امام باقر (ع)
وی در پاسخ به پرسشی درباره «رساله تفسیر قرآن» منسوب به ‌امام محمد باقر(ع) اظهارکرد: آنچه که ما می‌توانیم مطرح کنیم این است که نقل شده است تفسیر قرآنی منسوب به ایشان وجود دارد. نکته‌ قابل ذکر، این است که خود اهل بیت(ع) بنا نداشتند دست به قلم ببرند و کتابی در زمینه‌های دینی را در اختیار مردم قرار دهند و علتش هم این بود که اهل بیت(ع) می‌دانستند که دست‌های ناپاکی وجود دارند که اگر به گوش آن‌ها برسد، ائمه دارای کتاب هستند، چنان در آن کتاب جرح و تعدیل می‌کنند که اساسا از مسیر دین خارج شود.
حجت‌الاسلام نصیری ادامه داد: بنابراین بعید نیست که شاگردان حضرت امام باقر(ع) در جلسات درس ایشان شرکت کرده و مجموعه آرای تفسیری امام را نظیر آنچه ما در مورد تفسیر امام حسن عسکری(ع) شاهد هستیم که دو تن از شاگردان امام این کار را کردند، ثبت کرده باشند. بنابراین ممکن است شاگردان امام باقر(ع) آرای تفسیری وی را نوشته و این کتاب به ایشان منسوب شده باشد.
مدیر موسسه معرف وحی و خرد در پایان عنوان کرد: هرچند که این رساله به طور جامع و کامل در اختیار ما نیست اما اگر مجموعه روایات تفسیری امام باقر(ع) را که برخی از فرهیختگان به صورت پراکنده کار کرده‌اند، به صورت جامع گردآوری شود؛ تبدیل به تفسیر بزگی خواهد شد که می‌تواند بسیار راهگشا باشد.