از کوچه بازار کربلا تا تکیه بر جایگاه استادی قرآن + فیلم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، با «عبدالرسول عبایی» پیشکسوت، استاد قرآنی و داور مسابقات بین‌المللی قرآن کریم، همکلام شدیم تا از ورود این استاد به عرصه فعالیت‌های قرآنی و استمرار این فعالیت‌ها بشنویم. استادی که علاوه بر سال‌ها تجربه داوری در مسابقات بین‌المللی قرآن، چندسالی است مسئولیت هیئت داوران مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران را نیز عهده‌دار است.
زادگاهش کربلای معلی(مهرماه 1324 ه. ش) است، پدر و مادرش از ایرانی‌هایی بودند که با عشق به اباعبدالله الحسین(ع) شهر کربلا را برای زندگی انتخاب کردند و سال‌های سال از عمر خود را در جوار حرم مطهر اباعبدالله حسین(ع) بودند. در یکی از روزهای ماه مبارک رمضان، پدر عبدالرسول، دست او را گرفت و با خود به جلسه قرآن، برد. استاد جلسه قرآن که «حاج محمدحسین کاتب» نام داشت نیز با اهدای یک جلد کلام الله مجید به این کودک 9 ساله او را از همان سنین نونهالی با قرآن مأنوس کرد و از همان زمان بود که به تلاوت قرآن و شرکت در جلسات قرآن مشغول شد.

استادان مصری مرحوم شحات محمد انور و محمد بسیونی

به دلیل تلاوت‌های مکرری که در جلسات و محافل قرآنی داشت و همواره مورد تشویق حاضران قرار می‌گرفت روز ‌به روز به قرآن علاقه‌مند‌تر شد؛ در آن سال‌ها خبری از وسایل ارتباط جمعی و رادیو نبود، هرآنچه که یاد گرفته بود از جلساتی بود که به همراه پدرش در آن جلسات حاضر می‌شد، تا اینکه به دبیرستان رسید.
زمانی که در مقطع دبیرستان تحصیل می‌کرد دیگر رادیو نیز رواج پیدا کرده بود و نسبت به گذشته بیشتر در دسترس بود. تلاوت اساتید قرآنی را از رادیو گوش می‌کرد و اشکالات خود در تجوید و تلاوت را نیز در جلسه قرآن رفع می‌کرد تا اینکه به دانشگاه رسید؛ همزمان با تحصیل در دانشگاه، جلسات قرآنی را نیز رها نکرد و به صورت مداوم در جلسه قرآنی که در شهر بغداد و زیر نظر «احمد امین» و «داود عطار» از اساتید قرآنی بغداد برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد.

استاد عبایی درباره حال و هوای قرآنی در کربلا و سایر شهرهای عراق در آن روزها می‌گوید: به هر حال قرآن در وجود مسلمانان و به خصوص پیروان اهل بیت(ع) خیلی پررنگ بود. صبح‌ها به هر مغازه‌ای در بازار که سر می‌زدی، صدای قرائت قرآن می‌آمد. مردم تا مغازه‌های خود را باز می‌کردند شروع به خواندن قرآن می‌کردند.
وی ادامه می‌دهد: الرحمن، واقعه، نباء، یس و... از جمله سوره‌هایی بودند که بیشتر در کوچه و بازار شهر کربلا خوانده می‌شد. پدران ما با قرآن انس داشتند، اینطور نبود که قرائت قرآن را به صورت تخصصی دنبال کنند اما قرآن را به صورت عملی در زندگی خود اجرا می‌کردند.
اواخر دهه 40 و پس از دریافت مدرک کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث از دانشگاه بغداد به همراه خانواده برای زندگی به ایران بازگشت و از همان روزهای نخست به دنبال جلسه قرآنی در شهر تهران بود که با جلسه قرآن مسجد امام تهران آشنا شد؛ علاوه بر حضور مرتب در جلسات قرآنی مسجد امام در مسابقات قرآن که از سوی سازمان اوقاف و ... برگزار می‌شد نیز به صورت نه چندان جدی شرکت می‌کرد.
پس از گذراندن خدمت سربازی در ایران، دی‌ماه سال 50 بود که وارد آموزش و پرورش شد و از همان ابتدا به تدریس زبان عربی در مقطع دبیرستان و مراکز تربیت معلم پرداخت؛ از سال 53 نیز به عنوان مدرس ادبیات عرب در دانشگاه‌ها تدریس می‌کرد. هرچند که دی‌ماه سال 80 و پس از 30 سال خدمت در آموزش و پرورش فارغ‌التحصیل شد اما فعالیت‌های آموزشی این استاد قرآنی در آن سال‌ها متوقف نشد و از سال 78 تا به امروز نیز در دانشکده قرآن و حدیث شهرری مشغول به تدریس است.
استاد عبایی که پس از آغاز خدمت خود در آموزش و پرورش، در سال 51 ازدواج می‌کند؛ می‌گوید: در آن سال‌ها اصولا پدر و مادرها بررسی کرده و زمانی که یقین پیدا می‌کردند دختری از نظر اصالت خانوادگی، متانت و ... مناسب است زمینه وصلت دو خانواده را فراهم می‌کردند؛ پس از اینکه خانواده‌ام دختری را برای همسری من انتخاب کردند و به یقین رسیدند که می‌توانیم با خانواده آنها وصلت کنیم وارد زندگی شدیم و حاصل ازدواج ما نیز چهار فرزند است که یکی از دخترانم حافظ کل قرآن است و سایر فرزندانم نیز علاوه بر اینکه اجزائی از قرآن را حفظ هستند با قرآن نیز به خوبی مأنوس‌اند.

 تهران - بهمن 1378

شرکت در جلسات قرآن و تدریس ادبیات عرب در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها ادامه داشت تا اینکه استاد عبایی در سال 64 از سوی سازمان اوقاف برای نخستین بار به داوری مسابقات قرآن دعوت شد؛ وی درباره ورود خود به عرصه داوری مسابقات قرآن می‌گوید: از سال 64 با دعوت سازمان اوقاف، وارد جرگه داوری مسابقات قرآن شدم؛ در آن سال‌ها مدیرکل امور دینی سازمان اوقاف از بنده خواست تا کتابی را در زمینه تجوید و به زبان عربی برای حوزه بنویسم و من نیز این کتاب را به نگارش در آوردم.
وی ادامه می‌دهد: مسئولان سازمان اوقاف، کتابی که در حوزه تجوید به نگارش درآورده بودم، دیدند و از همان سال‌ها بنده را برای داوری مسابقات قرآن دعوت کردند و خداوند توفیق داد که در خدمت قرآن باشم. در ابتدا داوری مسابقات قرآن استان تهران و بعد داوری مسابقات سراسری قرآن که آن سال در بندرعباس برگزار می‌شد، برعهده گرفتم؛ از دوره چهارم مسابقات بین‌المللی قرآن نیز داوری در عرصه مسابقات بین‌المللی را تجربه کردم.

استاد عبایی در ادامه می‌گوید: سال 65 که برای نخستین‌بار به داوری مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران دعوت شدم با پایان یافتن مسابقات به همراه کاروان قرآنی نور برای نخستین‌بار به خانه خدا رفتم؛ در سفری که با قاریان و حافظان قرآن به سرزمین وحی داشتیم مجری برنامه تلاوت قاریان ایرانی در مسجدالنبی(ص) و مسجد‌الحرام بودم و به این دلیل که به زبان عربی صحبت می‌کردم همه کسانی که در اطراف مسجدالنبی(ص) و مسجدالحرام حضور داشتند دور ما جمع می‌شدند تا تلاوت قاریان ایرانی را ببینند و بشنوند.
وی یادآور می‌شود؛ سال 66 برای دومین بار همراه با کاروان قرآنی نور به سرزمین وحی رفتیم؛ در آن سفر زمانی که در مسجدالنبی(ص) حضور داشتیم به ذهنم رسید که علاوه بر قاریان که در برنامه‌های مختلف تلاوت دارند، حافظان ایرانی را هم معرفی کنیم، زمانی که این پیشنهاد را مطرح کردم حافظانی که همراه ما بودند جا خوردند؛ به استاد شهریار پرهیزکار که آن سال 18 ساله بود گفتم ما می‌خواهیم شما را به عنوان حافظ ایرانی به مسلمانان حاضر در اینجا معرفی کنیم که استاد پرهیزکار نگران شد و گفت من مرور نکردم که بالاخره بلند شد دو رکعت نماز خواند و آمد، گفت: حاضرم؛ در آن لحظه رو به حاضران در مسجدالنبی(ص) کردم و گفتم که ما در ایران فقط قاری نداریم و حافظ هم داریم و امروز می‌خواهم جوان حافظ ایرانی را به شما معرفی کنیم که هر سوالی از او بپرسید پاسخ خواهد داد. هرکس در آن مجلس هر سوالی پرسید استاد پرهیزکار به زیبایی پاسخ داد.

استاد عبایی و کریم منصوری در مسابقات بین‌المللی قرآن مالزی 1368

این پیشکسوت قرآنی ادامه می‌دهد: در همان زمانی که استاد پرهیزکار به زیبایی پاسخ پرسش‌های حاضران در مسجدالنبی(ص) را می‌داد یکی از علمای یمن از وسط جمعیت برخاست و گفت: «ایها المسلمون» و شروع کرد به سخنرانی مبنی بر اینکه؛ تهمت‌هایی که به ایرانیان زده می‌شود مبنی بر اینکه قرآن آنها با قرآن ما فرق دارد دروغ است و نباید این دروغ‌ها را باور کنیم زیرا گواه این ادعا همین حافظان ایرانی هستند که به زیبایی قرآن را از حفظ می‌خوانند. از همان زمان بود که اجرای برنامه توسط حافظان ایرانی در سرزمین وحی نیز باب شد.
در سال 68 بود که به عنوان استاد راهنما به همراه کریم منصوری به مسابقات قرآن مالزی اعزام شد؛ وی درباره بازگشت خود از مسابقات قرآن مالزی در سال 68 می‌گوید: پس از اینکه از مسابقات قرآن مالزی بازگشتیم یک روز حجت‌الاسلام نظام‌زاده، نماینده ولی فقیه و رئیس سازمان اوقاف آن زمان به بنده گفت: باید چه کار کنیم که قاریان ما در مسابقات بین‌المللی قرآن سایر کشورها موفق باشند و رتبه بیاورند که من پاسخ دادم؛ قاریان ما از نظر تجوید و وقف و ابتدا مشکلی ندارند، بلکه مشکلی که در قاریان ما وجود دارد از نظر نغمات و صوت و لحن است و نیازمند آن هستیم که از تجارب اساتید مصری برای رشد قاریان ایرانی در زمینه صوت و لحن و نغمات استفاده کنیم.
وی ادامه می‌دهد: پیشنهادم برای بهره‌گیری از تجارب اساتید مصری به منظور ارتقای صوت و لحن قاریان ایرانی موجب شد تا از آن پس پای اساتید مصری به ایران باز شود. از آن سال به بعد وقتی اساتید ما دیدند که سازمان اوقاف با دعوت از اساتید مصری تلاش دارد سطح تلاوت‌ها و صوت و لحن قاریان ایرانی را ارتقا دهد استقبال خوبی کرده و از این فرصت به خوبی استفاده کردند تا جایی که از سال 69 به صورت مرتب در مسابقات قرآن مالزی رتبه اول از آن قاریان ایرانی می‌شد.

داور مسابقات بین‌المللی قرآن با بیان اینکه در حال حاضر اساتید و قاریان ایرانی از بهترین‌های جهان هستند و طی دهه‌های گذشته پیشرفت‌های زیادی در زمینه صوت و لحن داشته‌ایم، می‌گوید: اما برخی از قاریان کم‌تجربه کشورمان نیز باید بدانند که اگر قرآن تلاوت‌ می‌کنیم برای این است که وارد فهم قرآن شویم؛ گاهی اوقات می‌بینیم بعضی از قاریان صرفا به دنبال هنرنمایی و ابداعات جدید در تلاوت قرآن می‌روند غافل از اینکه کسی که آیات قرآن را تلاوت می‌کند در محضر الله است و هیچ دلیلی ندارد که قاری قرآن در حین تلاوت آیات قرآن سر و صورت خود را تکان دهد تا به خیال خود مردم را هیجان‌زده کند.
وی با عنوان این مطلب که قاریان قرآن باید در حین تلاوت آیات کلام‌الله مجید خضوع و خشوع داشته باشند، ادامه می‌دهد: البته اساتید ما نیز باید در جلسات قرآنی که برگزار می‌کنند باید این نکته را مدام به جوانترها متذکر شوند که تلاوت قرآن آداب مخصوص به خود را دارد و اگر کسی در حین تلاوت قرآن دست و سر و گردن خود را خیلی تکان می‌دهد قاری خوبی نیست و یک قاری خوب باید آداب تلاوت قرآن و جلسه قرآن را به خوبی بداند و رعایت کند؛ هرچند که به هر حال هنرنمایی هم لازم است و قاریان قرآن باید بر روی صوت و نغمه زیبای خود کار کنند اما قاریان قرآن باید این را بدانند که اگر می‌خواهند آوای زیبایی داشته باشند باید سعی کنند قرآن را با صدای زیبا تلاوت کنند در این میان اشکالی هم ندارد که دستگاه‌های موسیقی را یاد بگیرند.

استاد احمد الرزیقی، قاری مصری

از سال 71 داوری در مسابقات بین‌المللی قرآن سال کشورها را نیز تجربه کرد؛ در سال 71 برای نخستین بار به داوری مسابقات قرآن مالزی دعوت شد که در آن سال «منصور قصری‌زاده» اول شد و در سال 72 که برای دومین بار به این مسابقات دعوت شد «احمد ابوالقاسمی» اول شد. در سال 72 نیز در مسابقات قرآن سوریه که رایزنی فرهنگی ایران در دمشق برگزار می‌کرد حضور یافت تا در کنار داوران سوریه و سایر کشورها به داوری مسابقات قرآن دمشق بپردازد. چهارمین بار که به داوری مسابقات قرآن دعوت شد در سال 83 بود که در مسابقات قرآن اندونزی حضور یافت؛ در آن سال نیز حسین رستمی، قاری بین‌المللی کشورمان اول شد.
وی درباره توقف دعوت از اساتید ایرانی برای داوری مسابقات قرآن سایر کشورها می‌گوید: متأسفانه ما دست روی دست گذاشته‌ایم و انتظار داریم که دنیا به طرف ما بیاید. سال 68 که سازمان اوقاف از بنده خواست به عنوان استاد راهنما با کریم منصوری به مسابقات قرآن مالزی بروم اینطور نبود که اگر به عنوان استاد راهنما رفته‌ام فقط در کنار قاری ایرانی باشم و آرام بنشینم بلکه از همان سال اول اعزام به مالزی سعی کردم ارتباطات خوبی با مسئولان مسابقات قرآن مالزی و اساتید قرآنی سایر کشورها داشته باشم.
استاد عبایی یادآور می‌شود؛ در جلسه مشترکی که با حضور مسئولان مسابقات مالزی و اساتید و داوران سایر کشورها برگزار شد نیز حضور پیدا کرده و طی سخنانی در این جلسه از عدم دعوت اساتید ایرانی برای داوری مسابقات قرآن مالزی انتقاد کردم و همین انتقاد موجب شد که سال 69 از ایران نیز برای داوری مسابقات قرآن مالزی دعوت کردند و طی هماهنگی‌هایی که انجام شد استاد علی‌اکبر حنیفی در آن سال برای داوری مسابقات قرآن مالزی اعزام شد؛ در همان سال «عباس امام جمعه» نفر اول مسابقات قرآن مالزی شد.

وی ادامه می‌دهد: سال 70 نیز بنده به عنوان داور به مسابقات قرآن مالزی اعزام شدم اما زمانی که به آنجا رسیدیم، دیدیم به دلیل حمله صدام به کویت، از کشورهای حاشیه خلیج فارس برای مسابقات قرآن مالزی دعوت نشده بود تا اینکه در سال 71 برای داوری مسابقات قرآن مالزی اعزام شدم و همان سال هشت پیشنهاد و انتقاد از نحوه برگزاری مسابقات قرآن مالزی مطرح کردم که تمامی پیشنهادات مورد تأیید مسئولان و دست‌اندرکاران مسابقات قرار گرفت و موجب شد تا ارتباط ما با ستاد برگزاری مسابقات قرآن مالزی بیشتر شود؛ از آن سال به بعد مرتب با آنها در ارتباط بودیم تا جایی که برای مسابقات سراسری مالزی نیز از داوران ایرانی دعوت می‌کردند.

استاد عبایی عنوان می‌کند: از سال 73 که می‌خواستم هماهنگی‌های بعدی را با مسئولان مسابقات قرآن مالزی داشته باشم دوستانمان در اوقاف گفتند من دیگر نروم که از آن سال به بعد، اعزام داور به مسابقات قرآن مالزی به مدت دو سال ادامه داشت و پس از دو سال به کلی ارتباط قطع شد و از ایران نیز برای داوری مسابقات قرآن مالزی دعوت نشد. اگر اجازه می‌دادند این ارتباطات با مسئولان مسابقات قرآن مالزی ادامه پیدا کند هم‌اکنون نیز اعزام داور داشتیم و ارتباط خوبی بین ما و دست‌اندرکاران مسابقات قرآن مالزی برقرار بود.
این پیشکسوت قرآنی با یادآوری اینکه ما باید بتوانیم ارتباط خوبی با اساتید قرآنی و مسئولان مسابقات بین‌المللی قرآن سایر کشورها داشته باشیم، ادامه می‌دهد: خیلی‌ها طی سال‌ها و دهه‌های گذشته سعی کرده‌اند، بگویند قرآن شیعیان و قرآن ما با قرآن واقعی فرق دارد و ایرانی‌ها مصحفی به غیر از قرآن کریم دارند که باید با ایجاد ارتباط خوب با سایر کشورها بتوانیم این تهمت‌ها را پاسخ دهیم.

استاد عبایی در حین اینکه از لزوم ارتباط ایرانیان با اساتید قرآنی و مسئولان مسابقات بین‌المللی قرآن سایر کشورها می‌گوید به یاد خاطره‌ای که با یکی از اساتید مصری داشته است، می‌افتد و عنوان می‌کند: خاطره‌ای که از استاد الهلباوی دارم مربوط به سال‌ها قبل است؛ استاد الهلباوی در ایران حضور داشت که او را به حسینیه انصارالحسین(ع) دعوت کرده بودند، در میزگردی که چند نفر از اساتید مصری حضور داشتند پس از اینکه مطالب مختلف در حوزه‌های مختلف رد و بدل شد من از استاد الهلباوی پرسیدم؛ استاد شما در ایران حضور دارید و فعالیت‌های قرآنی ایران را از نزدیک می‌بینید آیا ما قرآنی غیر از قرآن مسلمانان داریم؟ شما چیزی دیده‌اید؟ که استاد الهلباوی گفت: «من برای خدا می‌گویم من جز قرآن‌‌مان چیز دیگری در ایران ندیدم.» گفتم: پس چرا می‌گویند شیعیان مصحف فاطمه دارند و قرآن شیعیان با بقیه قرآن‌ها فرق دارد که استاد پاسخ داد: «چون شما بر حق هستید؛ درختی که پربار است مورد تهاجم قرار می‌گیرد و درختی که پربار نباشد کسی کاری به کارش ندارد، شما نگران نباشید.»
این استاد و پیشکسوت قرآنی که پس از گذشت بیش از 13 سال از بازنشستگی خود در آموزش و پرورش هنوز در دانشکده علوم قرآن و حدیث تدریس می‌کند و در کنار آن سال‌ها است مسئولیت هیئت داوران مسابقات بین‌المللی قرآن جمهوری اسلامی ایران را برعهده دارد در پایان می‌گوید: قرآن خیلی اثر دارد؛ هر چه برای قرآن زحمت کشیده شود باز هم کم است. پیشرفت‌هایی که طی دهه‌های گذشته در حوزه قرآن و برگزاری مسابقات قرآن داشته‌ایم، مدیون خون شهدا و نفس گرم ولی امر مسلمین و نظر امام زمان(عج) هستیم.

گزارش لیلا محمدی

گزارش تصویری مصاحبه اختصاصی ایکنا با استاد عبدالرسول عبایی