امروزه استفاده از رسانهها، به عنوان منابعی برای دسترسی به تازهترين اطلاعات موجب افزايش و تسريع ارتباطات جمعی شده است.
رسانه، نه تنها به عنوان ابزاری پويا در برقراری ارتباطات افراد بلكه همزمان به عنوان فرآيندی تأثيرگذار در گسترش و تسهيل آموزش نقش دارد.
مطالعات نشان ميدهد، نيازهای جامعه امروز برای به دست آوردن اطلاعات درباره مسائل مذهبی و آموزش قرآن رو به افزايش است.
جايگاه رسانههای دينی در پاسخگوئی به نيازهای مردم در هر قشر و طبقه و همچنين اهميت اين ابزار فرهنگسازدر برآورده كردن انتظارات افراد جامعه، ما را بر آن داشت تا در اين مورد گفتگوئی با افراد ـ در سطوح مختلف اجتماعی ـ داشته باشيم و به ويژه انتظار آنان را از شبكه سيمای قرآن كه به طور اختصاصی در زمينه قرآن كار ميكند، جويا شويم.
شبكه قرآن سيما به عنوان نخستين شبكه تلويزيونی تخصصی قرآن در كشور، از سال 1378 (رمضان 1420) كار خود را با پخش 1 ساعت برنامه در شبانه روز آغاز كرد. يك سال بعد اين شبكه به طور رسمی افتتاح شد و سال 1384 برنامههای اين شبكه با راه اندازی شبكه مستقل سيمای قرآن به صورت 24 ساعته به كار خود ادامه داد.
«حسين اكبری»، دانشجوی سال آخر علوم ارتباطات، در پاسخ به اين سؤال كه آيا از بينندگان شبكه قرآن هستيد يا خير ميگويد:«چند بار برنامههای اين شبكه را دنبال كردم اما متأسفانه بايد بگويم كه هيچگونه جاذبهای در اين برنامه ها وجود ندارد؛ يعنی جذابيت اين شبكه در حدی نيست كه ما راجذب ديدن برنامه ها كند.»
وی دليل جذاب نبودن برنامههای شبكه سيمای قرآن را چنين بيان ميكند:« به نظر من تهيهكنندگان اين برنامهها با حس و حال مخاطب شناسی كمترآشنا هستند و نميتوانند به نحو شايستهای با مخاطبان ارتباط لازم را برقرار كند.
اين موضوع نيز از چند جنبه قابل بررسی است، از يك طرف ميتوان چنين تحليل كرد كه ممكن است كمبود منابع مالی، نيروی انسانی و...باعث شده كه اين رسانه در جذب مخاطب موفقيت لازم را كسب نكرده باشد؛
از طرف ديگر هم ميتوان اين امكان را داد كه دست اندركاران شبكه مذكور عليرغم در اختيار داشتن بودجه و امكانات لازم ، نميتوانند برنامههائی را توليد و خلق كنند كه در بينندگان تأثير بگذارد و آنها را جذب اين شبكه نمايد.»
اين دانشجوی علوم ارتباطات در ادامه ميگويد: «عدم توفيق در جذب مخاطب توسط سيمای قرآن به هر علتی كه داشته باشد، نهايتاً به ضعف مديريت برميگردد و اميدواريم مسئولان با اتخاذ تصميمات لازم، به رونق بيش از پيش اين شبكه بپردازند و الگوهای قرآنی و آموزههای بلند آن را به بهترين شكل در جامعه ترويج و گسترش دهند.»
«وحيده حسينی» كارشناس رشته فقه و حقوق اسلامی است. او نيز با اشاره به لزوم جذاب كردن برنامههای سيمای قرآن ميگويد: «راه اندازی شبكه مستقلی به نام سيمای قرآن، اقدام خوبی بود كه از سوی سازمان صداوسيما ا نجام شد. اما تنها راهاندازی شبكه قرآن كافی نيست، بلكه بايد برنامههای اين شبكه از لحاظ جذابيت، محتوا و تنوع برنامه قابل رقابت با شبكههای ديگر سيما باشد كه متأسفانه چنين چيزی را در برنامههای سيمای قرآن مشاهده نميكنيم.»
من اكثر برنامههای سيمای قرآن را پيگيری ميكنم، يا تلاوت قرآن پخش ميشود يا سخنرانيهای سطح بالا كه قابل فهم و استفاده برای عموم جامعه نيست.
نبود برنامههای ويژه كودكان و عدم توانايی جذب جوانان از ديگر كمبودهای شبكه قرآن سيماست.
و من اين مطلب را در خانواده خودمان ميبينم. فرزند 7 ساله من هيچگاه شبكه قرآن را برای ديدن انتخاب نميكند، چرا كه اين شبكه هيچ برنامهای ويژه كودكان ندارد. اين درحالی است كه سيمای قرآن و برنامههای قرآنی ظرفيت توليد چنين برنامههايی را دارد و ميتواند داستانهای قرآنی و زندگی پيامبران را در قالب انيميشن و كارتنهای زيبا و با كيفيت بالا ارائه داد.»
اين شبكه حتی برای جوانان نيز جذابيت چندانی ندارد. به نظر من، برنامههای سيمای قرآن بايد از اين حالت خشك بيرون بيايد و به جای اينكه دائماً سخنرانی و برنامههای مستند پخش كند، كمی با شيوه روز پيش برود و به سمت ساخت سريالهای قرآنی و انيميشنهای جذاب برود.»
به سراغ مخاطبين خاص برنامههای قرآنی ميرويم تا ببينيم اين شبكه تا چه حد توانسته رضايت مخاطبين خاص و قاريان و حافظان را جلب كند.
«دكتر قاسم رضيعی» از قاريان ممتاز بينالمللی در خصوص برنامههای سيمای قرآن ميگويد:«سيمای قرآن در جذب مخاطب عملكرد بسيار ضعيفی داشته است؛ پخش سريالهای كارشناسی نشده و ضعيف، تأمين ساعات برنامه با سخنرانيهای مكرر به نام برنامه فرهنگی، از جمله مشكلات شبكه قرآن سيما است.»
او با اشاره به لزوم ارائه برنامهها در قالب هنر گفت:«من در سيمای قرآن، هيچ رد پايی از هنر پيدا نكردم در حالی كه صداوسيما بايد نقطه تلاقی فرهنگ و هنر باشد.»
«دكتر رضيعی» در خصوص تلاوتهای پخش شده از شبكه قرآن سيما افزود:« علاوه بر پخش اندك تلاوتهای قاريان ايرانی، هيچ تفاوتی بين مدت زمان تلاوت قاريان خوب و مشهور ما با قاريان ضعيفتر در شبكه قران سيما نيست.»
«آزاده عقيقی»، رتبه اول رشته تفسير مسابقات دانشجوئی يكی ديگر از فعالان قرآنی كشورمان است كه رضايت چندانی از برنامههای قرآنی سيما ندارد.
او ميگويد: «به نظر ميرسد راه اندازی شبكه قرآن سيما بدون برنامه ريزی قبلی صورت گرفته؛ چرا كه سيمای قرآن روندی همچون شبكه راديويی قرآن را پيش گرفته است.
من تصور نميكنم پخش تلاوتهای قاريان مصری و سخنرانيهای مكرر، نيازی به يك شبكه تلويزيونی مستقل قرآنی داشته باشد.
نوار بسياری از اين تلاوتها و سخنرانيها دسترس همگان هست و نيازی ندارد كه اين همه هزينه كشور صرف اين كار شود.»
اين كارشناس ارشد علوم قرآنی استفاده از افراد غيركارشناس و غيرمتخصص در برنامههای مختلف و عدم توانايی و تسلط مجريان اين شبكه نسبت به موضوع مورد مباحث، با كارشناس برنامه را يكی ديگر از مشكلات اين شبكه عنوان ميكند و ميگويد:« ما از شبكه قرآن انتظار آن داريم كه در برنامههای كارشناسی تنها از اساتيد مجرب و متخصص استفاده كند. استاد دانشگاهی كه تحصيلاتی در زمينه علوم قرآنی دارد، روانشناس نيست و قطعاً نميتواند به عنوان يك متخصص روانشناس راه گشا و حلال مشكلات مردم باشد.»
او كمبود برنامههای ويژه آموزشهای تخصصی قرآنی در زمينههای مختلف صوت و لحن و تفسير با حضور اساتيد مجرب و متخصص را از ديگر كمبودهای اين شبكه عنوان ميكند و ميگويد: « علاوه بر كمبود برنامههای آموزشی-تخصصی ويژه مخاطبان خاص، در اين شبكه ما هيچ برنامهای برای معرفی قاريان و حافظان برتر نداريم. ما از شبكه قرآن انتظار آن داريم كه مخاطبين قرآنی خود را در جريان فعاليتهای قاريان و حافظان اعزامی به كشورهای مختلف به ويژه در مراسم حج قرار دهد.»
به ديدار «دكتر ساری»، رئيس شبكه قرآن سيما ميرويم تا انتقادات مطرح شده در مصاحبه را با او در ميان بگذاريم.
از «دكتر ساری» در مورد آمار بينندگان اين شبكه ميپرسم، ميگويد:
«طبق آماری كه از سوی مركز تحقيقات سازمان صداوسيما در سال 84 انجام شد، آمار بينندگان شبكه قرآن 18% است. اين آمار با توجه به خاص بودن شبكه قرآن و نوپا بودن آن، آمار خوبی است ولی اگر ما ادعای جهانی بودن پيام قرآن را داريم نبايد به اين مقدار اكتفا كنيم.
«دكتر ساری» درباه علت نبود برنامه ويژه كودكان و نوجوانان در سينمای قرآن ميگويد: «ما قبلاً برنامه ويژه كودكان نداشتيم، اما ساخت اينگونه برنامهها شروع شده؛ در تعطيلات نوروزی حداقل دو عنوان برنامه با مخاطب كودك و نوجوان، يكی مجموعه عروسكی با عنوان «امين و مينا» و ديگری مجموعه قصههای قرآنی حجتالاسلام راستگو پخش شد.
در حال حاضر، جمعهها برنامه غنچههای قرآنی با مخاطب نوجوان در حال پخش است و از ابتدای تابستان نيز مجموعهای به نام عقيق كه شكل كاملاً امروزی دارد، پخش ميشود.»
وی هچنين گفت: «سيمای قرآن در تقسيم بنديهای ميانمدت، درصدد است كه حجم برنامههای كودك و نوجوان را تا 10% كل فضای آنتن شبكه قرآن؛ يعنی حدود حداقل 2 ساعت افزايش دهد. طرحهائی نيز مصوب شده كه اميدواريم اين كمبود جبران شود.»
به رئيس شبكه سيمای قرآن ميگويم، بعضی از فيلمها و سريالهای پخش شده در اين شبكه از سطح كيفی پايينی برخوردار هستند.
«دكتر ساری» با تأييد اين مطلب ميگويد: « ممكن است تا حدودی سريالهای پخش شده از شبكه قرآن از سطح كيفی پايينتری برخودار باشند كه البته بعضی از اين توليدات، استاندار عمومی صدا و سيماست؛ اما تلاش ما بر اين است تا در مجموعههای جديد، از كارگردانان قويتر و حرفهايتری استفاده شود.
يكی از كارهای در حال انجام اين است كه ما استاندار برنامه سازی را از حيث فرم بالاتر بياوريم. در حال حاضر اين استاندارد در حد متوسط و پايين است. به همين منظور، كميتههايی جهت ارزيابی برنامههای توليد شده در اين شبكه با حضور متخصصان تشكيل داديم تا مجموعههای توليد شده در اين شبكه را ارزيابی كنند.
حدود 2 ماه است كه كميته ويژهای در مركز تخصصی توليد فيلم تشكيل شده كه طرحهای معارف و قرآنی در قالب فيلم و برای كارهای سينمايی و تلويزيونی را دنبال ميكند.
ما در كارهای جديد سعی كرديم كمی از لاك شبكه خارج شويم و از كارگردان و تصويربرداران و تهيه كنندگان حرفهای سازمان استفاده كنيم تا هم همكاران شبكه احساس رقابت بيشتری كنند و هم اين تجربه با سرعت بيشتری به مجموعه ما منتقل شود.»
يكی ديگر از انتقادات به شبكه قرآن، پخش حجم بالای سخنرانی و در بعضی مواقع، دروس حوزه علميه قم است.
«دكتر ساری»، با تقسيم بندی اين سخنرانيها ميگويد: «البته اين طور نيست كه ما دروس حوزه علميه قم را پخش كنيم. سخنرانيها در قالبهای مختلف پخش ميشود، بعضی از اينها جلسه پرسش و پاسخ يا تفسير است كه در شكل و ظاهر شبيه هم هستند اما قالبهای متفاوتی دارند. ضمن اينكه شبكه قرآن نياز دارد برای هم سطوح و سنين برنامههای تفسير ويژهای پخش كند.»
رشد منفی بودجه در سال 85؛ يكی ديگر از مشكلات شبكه قرآن سيما در مسير برنامه سازی است.
دكتر ساری، در اين باره ميگويد: « بودجه شبكه قرآن، متأثر از بودجه صدا و سيما، نسبت به سال گذشته هيچ رشدی نداشته و البته قولهايی داده شده كه اگر متممی به مجلس داده شد اين كمبود جبران شود.
برای سيمای قرآن و معارف كه در اواسط سال 84 به صورت يك شبكه مستقل راهاندازی شد، يك بودجه موقتی از سوی سازمان پيشبينی شد كه البته اين بودجه، واقعی نبود و بسيار فراتر از آن بايد اتفاق ميافتاد.
اميدوار بوديم كه از سال 85، به آن نقطه شروع در بودجه برسيم و از سالهای آينده اين رشد را تجربه كنيم كه متأسفانه اين رشد امسال اتفاق نيفتاد.»