صکوک؛ ابزاری مناسب برای اصلاح نظام بانکی

محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره تأثیر استفاده از «صکوک» بر توسعه اقتصادی و وضعیت استفاده از آن در ایران پرداخت و اظهار کرد: استفاده از صکوک، موضوعی است که به تازگی در کشور ما مطرح شده و در حال عملیاتی شدن است اما یکی از مشکلات صکوک در حال حاضر بازار ثانوی و نقل و انتقالات آن است.

صکوک به سرمایه‌گذاری ثبات می‌دهد

وی افزود: هنوز نه ساختارهای پشتیبان صکوک در ایران ایجاد شده و نه فرهنگ‌سازی لازم انجام شده است، با این حال صکوک به ابزاری بسیار قوی تبدیل شده که مشکلات سپرده را از جمله عدم برنامه‌ریزی برای مشکل نوسانات توسط بانک‌ها را ندارد؛ چراکه در صکوک، سرمایه مالک در پروژه سرمایه‌گذاری باقی می‌ماند و اگر کسی بخواهد سرمایه‌اش را نقد کند این صکوک به شخص دیگری منتقل می‌شود.

توکلی ادامه داد: این در حالی است که در سپرده، اینگونه نیست و شخص سرمایه خود را از بانک دریافت کرده و حسابش را می‌بندد اما قابلیت صکوک این است که به سرمایه‌گذاری ثبات می‌دهد و این  موضوع برای اقتصاد ایران بسیار مفید است؛ موضوع مهم این است که فرهنگ‌سازی کرده و دقیقاً برای مردم توضیح دهیم صکوک چیست و برای اقبال مردم نسبت به آن باید موضوعات مربوط به ربا و شرعی بودن صکوک را برای مردم تبیین کنیم.

لوازم گسترش استفاده از صکوک

عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره)، اظهار کرد: به نظر می‌رسد با صکوک بسیار بهتر می‌توان در ساختار بانکداری اسلامی و مشارکت در سود و زیان پیش رفت، چراکه صکوک می‌تواند پروژه‌محور باشد و مردم دقیقاً می‌دانند سرمایه آنها در فلان پروژه سرمایه‌گذاری شده و عواید آن به چه میزانی بوده است؛ در این صورت مردم به سود حقیقی خود و عدم مشکل شرعی آن پی خواهند برد.

توکلی به لوازم گسترش استفاده از صکوک اشاره کرد و گفت: هم ساختار محاسباتی و اجرایی این موضوع باید انجام شود و هم اطلاع‌رسانی صورت گیرد و در صورت انجام این موضوع و تسهیل نقل و انتقالات صکوک از طریق ساختارهای بانک یا بازار بورس ابزار بسیار مناسبی است و اکنون بسیاری از کشورهای اسلامی هم از این موضوع استفاده می‌کنند.

لزوم تبیین تمایزات صکوک از اوراق قرضه

وی ادامه داد: به نظرم باید در این زمینه بسیار کار شود تا این ذهنیت از بین برود که صکوک از اوراق قرضه‌ای که در بانکداری متعارف وجود دارد متمایز است و سیستم بانکی نیز باید با سیستم نظارتی و اطلاع‌رسانی خود این کار را انجام دهد که اقبال عمومی به این موضوع زیاد شود.

عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تأکید کرد: استفاده از صکوک می‌تواند حتی برای اصلاح نظام بانکی نیز مفید باشد؛ بدین معنی که اگر الگوی مطلوبی در صکوک اجراء شود که روش مشارکت در سود و زیان به خوبی در آن عمل کند، می‌توانیم همان را مدل‌سازی کرده و در زمینه سپرده‌ها به‌کار گیریم.

دلایل گسترش استفاده از صکوک در کشورهای غربی

توکلی در پاسخ به این پرسش که دلیل اقبال کشورهای غربی از جمله انگلیس در استفاده از صکوک را چه می‌دانید و این اوراق بهادار اسلامی چگونه می‌تواند مورد اعتماد خریداران واقع شود، اظهار کرد: البته درباره اینکه چرا لندن به مرکز صکوک اسلامی تبدیل شده، عده‌ای معتقدند که هدف آنان از این اقدام کسب سود است اما یک موضوع در این ماجرا، در رابطه با قابلیت‌های صکوک است؛ بدین معنی که چون صکوک برای تأمین مالی دارای ثبات است، هم برای کشورهای اسلامی و هم غیراسلامی این جاذبه و کشش را دارد.

توکلی در پاسخ به این پرسش که آیا کشورهای اسلامی باید خودشان مرکزیتی در زمینه صکوک داشته باشند، تأکید کرد: به نظر می‌رسد همین‌گونه است و کم کاری کشورهای اسلامی در ایجاد چنین ساختاری باعث شده است که کشورهایی همانند انگلیس به عنوان پیشرو در زمینه بانکداری اسلامی تبدیل شوند.

ضرورت اصلاح ساختار استفاده از صکوک

عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: بر همین اساس معتقدم در زمینه استفاده غربی‌ها از صکوک، نگاه منفعتی غلبه دارد اما خود این موضوع می‌تواند نشانگر این ظرفیت باشد که این اتفاق می‌تواند در کشورهای اسلامی و حتی در ایران رخ دهد همانطور که امروز مالزی در این زمینه پیشگام شده است.

مدیر مسئول دوفصل‌نامه «معرفت اقتصاد اسلامی» در پایان عنوان کرد: هرچند در مالزی نیز با این مشکل مواجه هستند که خیلی بر روی تقیدات مربوط حذف ربا و مشکلات شرعی توجه چندانی نکردند و به همین دلیل رونق زیادی پیدا کرده است، اما چون ما می‌خواهیم از آفاتی که صکوک به ویژه در ایجاد بحران می‌توانند داشته باشند در امان بمانیم باید مقداری بر روی ساختارهای آن کار کرده و بتوانیم از منافع آن بهره‌مند شویم.