توجیه‌پذیری تحریم عمره با عینک سود و زیان اقتصادی؟!

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در روزهای گذشته و پس از هتک حرمت دو زائر نوجوان ایرانی در فرودگاه جده، موضوعی که از جانب بسیاری از مسئولان و مردم بر آن تأکید شد، لغو انجام عمره مفرده بود که روز دوشنبه به حالت تعلیق درآمد و به نظر می‌رسد با توجه به جریحه‌دار شدن احساسات قاطبه هموطنان، تصمیمی منطقی اتخاذ شده و در راستای حفظ عزت ملی ما ایرانیان است.

اما فارغ از جنبه‌های سیاسی، مذهبی و فرهنگی این اقدام، یکی از جنبه‌های مهم تعلیق عمره مفرده که بررسی آن ضروری به نظر می‌رسد، جنبه اقتصادی آن است؛ چرا که در هیاهوی حوادث اخیر، به ویژه در فضای مجازی، بحث‌های زیادی درباره درآمدهای اقتصادی عمره برای آل سعود ذکر می‌شود.
بسیاری از افرادی که از رفتار توهین‌آمیز دولت سعودی با زائران ایرانی آزرده شده‌اند بر این باورند که باید از طریق تحریم عمره، به عربستان از نظر اقتصادی فشار وارد کنیم تا رفتارهای خود نسبت به ما ایرانیان و شیعیان را تغییر دهد. همچنین عده‌ای بر این باورند که اقدام برخی هموطنان برای انجام امر مستحبی عمره مفرده موجب خروج ارز از کشور خواهد شد؛ درآمدی که می‌توانیم آن را در راستای توسعه اقتصادی کشور به‌کار گیریم. اما سؤال این است که آیا از نظر اقتصادی، تحریم عمره به اقتصاد رژیم آل سعود صدمات جدی وارد می‌کند یا نه؟ برای یافتن پاسخ این سؤال بررسی میزان درآمد عربستان از حجاج ایرانی، ضروری است.
براساس آمار اعلام شده توسط رئیس سازمان حج و زیارت، به صورت میانگین سالانه 500 هزار نفر ایرانی به عمره رفته و 100 هزار نفر نیز به حج واجب مشرف می‌شوند که این میزان از زائرین در سال باعث ایجاد درآمد 1500 میلیارد تومانی برای دولت عربستان می‌شود.

شاید در نگاه اول چنین به نظر برسد که کشور عربستان با از دست دادن چنین درآمدی متحمل آسیب‌های شدید اقتصادی خواهد شد اما با نگاهی به درآمد نفتی عربستان که سالانه بیش از 300 میلیارد دلار و درآمد روزانه آن نزدیک به یک میلیارد دلار است و همچنین با دانستن این نکته که عربستان سالانه ده‌ها میلیارد دلار بودجه اضافی دارد به این موضوع پی خواهیم برد که درآمد عربستان از حجاج ایرانی درمقایسه با درآمدهای نفتی‌اش و حتی رقم حدود 30 میلیارد دلاری‌اش از حجاج دیگر کشورها، رقم ناچیزی است.
موضوع دیگری که باید بر آن تأکید کرد این است که بخش مهمی از سرمایه‌هایی که توسط زائران ایرانی هزینه می‌‌شود از طرق مختلف به حساب دولت ایران برمی‌گردد؛ بنابراین اگر بخواهیم فارغ از احساسات مذهبی یا ملی در این زمینه به تحلیل بپردازیم باید بپذیریم که از لحاظ عددی، درآمد عربستان از عمره در وضعیتی نیست که با از دست دادن آن متحمل زیان‌های اقتصادی شود. اما نکته دیگری که برخی از افراد در رسانه‌های و شبکه‌های اجتماعی به عنوان توجیهی برای لزوم لغو عمره از آن استفاده می‌کنند این است که با لغو عمره، می‌توانیم این درآمد 1500 میلیارد تومانی را در راستای توسعه زیرساخت‌های اقتصادی داخلی و مسائلی از قبیل رفع بیکاری به‌کار گیریم اما سؤالی که مطرح است این است که اولا آیا همه این پول‌ها در داخل کشور خرج می‌شود و دوما آیا لزوما باعث پیشرفت اقتصادی کشور خواهد شد؟

در پاسخ به این دو پرسش می‌توان گفت که قطعا و با توجه به میل اکثر مردم به انجام مسافرت، بخشی از این سرمایه‌ها در مسافرت‌ها و موقعیت‌های دیگر خرج خواهد شد، بخشی دیگر هم در بانک‌ها بلوکه شده و اینکه این سرمایه‌های مردم کجا استفاده خواهد شد؟ سر دراز دارد و شاید بخش اندکی از این درآمد در فعالیت‌های تولیدی به‌کار گرفته شود و نکته دیگر این است که با توجه به ثبت‌نام‌ها و بلوکه‌شدن سرمایه مردم در بانک‌ها برای مدت طولانی، گردش مالی‌های دیگری ایجاد می‌شود که توضیحات مربوط به آن در این بحث نمی‌گنجد.
برای بررسی بیشتر این موضوع دیدگاه احمد توکلی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس را جویا شدیم که وی در این‌باره می‌گوید: به نظرم این سخن بی‌اساس است؛ به این دلیل که وقتی گردشگری را تبلیغ می‌کنند و هرساله کسانی در عید و تابستان به خارج از کشور می‌روند، کسی نگران خروج ارز نیست ولی  در مورد عمره که یک مستحب اسلامی است نگران خروج ارز باشیم.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس عنوان کرد: به نظر بنده از این جهت جای نگرانی وجود ندارد. البته وقتی قرار باشد دولت مسافرت‌های خارجی را محدود کند، دیگر فرقی ندارد و اتفاقا این محدودیت ابتدا باید در زمینه سفرهای تفریحی و بعد مسافرت‌های مذهبی صورت گیرد و سفرهای تفریحی نباید بر سفرهای مذهبی تقدم داشته باشد.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد رجایی‌باغسیایی، نماینده گناباد در خانه ملت در گفت‌وگو با ایکنا بر اهمیت سیاسی و نه اقتصادی تعلیق عمره تأکید کرد و گفت: به نظر بنده موضوع اقتصادی تعلیق عمره موضوعی ثانوی است؛ چراکه سالانه گردشگران بسیاری از کشور به مسافرت‌های خارجی می‌روند و همگی باعث خروج ارز از کشور خواهد شد و اتفاقا بهترین هزینه‌ای که می‌توان انجام داد این است که انسان به سفر مذهبی مستحبی همانند عمره برود بنابراین مباحث اقتصادی در زمینه عمره منطقی نیست.
وی افزود: موضوع که اکنون اتفاق افتاده است موضوع مهمی است و البته قبل از هر چیز آبروی خود آنها را می‌برد که ادعای خادمین حرمین شریفین را یدک می‌کشند اما به زائر حرمین شریفین تعرض می‌کنند.
وی اظهار کرد: در این مورد دو حالت ممکن است وجود داشته باشد که حالت اول این است که چند پلیس لاابالی اینکار را انجام داده‌اند که ما باید تقاضای مجازات آنها را داشته باشیم و اگر مجازات نشوند قطعا باید تعلیق ادامه داشته باشد. حالت دیگر این است که مسئولان رژیم عربستان به خاطر خباثت‌های خود برای چنین اقدامی برنامه‌ریزی کرده‌اند و اینکار تصمیمی فردی نبوده است که در این حالت دولت باید برخورد بسیار قاطعی علیه رژیم عربستان اتخاذ کند اما موضوعات اقتصادی و ضربه وارد کردن به اقتصاد عربستان از این طریق محلی از اعراب ندارد.
آنچه که نگارنده این سطور بر آن اعتقاد دارد این است که نباید در قضیه تحریم یا تعلیق عمره تحت تأثیر فضای هیجانی، گرفتار تحلیل‌های اقتصادی اشتباه شده و بر این نکته پافشاری کنیم که تحریم یا تعلیق عمره و ادامه چنین روندی موجب تأمین آمال اقتصادی ما خواهد شد؟ چراکه در زمینه اقدامی که روز دوشنبه مبنی بر تعلیق عمره اتفاق افتاد، موضوعات سیاسی بر اقتصادی ارجحیت دارد. اتفاقی که در فرودگاه جده رخ داد موضوعی است که موجب جریحه‌دار شدن احساسات مردم ما شد و قطعا باید دستگاه دیپلماسی و مسئولان مربوطه در سازمان حج و زیارت پیگیر این موضوع بوده تا خاطیان مجازات شوند اما نباید در این زمینه رویکرد احساسی در پیش گرفته و بر ادامه اختلافات تأکید کرد و با این توجیه که علاوه بر حفظ غرور ملی خود می‌توانیم زیان‌های اقتصادی هم به عربستان وارد کنیم، امر مستحبی حج عمره را برای همیشه تعطیل کنیم؛ چراکه ادامه چنین روندی ممکن است تبعات سیاسی ناخوشایندی برای هردو کشور داشته باشد.

اکبر ابراهیمی