کتابت قرآن تنها درگیر شدن با فرم حروف نیست/ توصیه‌هایی به معلمان فن کتابت
گروه هنر: یک هنرمند و مدرس کتابت و خطاطی قرآن گفت: کتابت قرآن تنها درگیر شدن با فرم حروف نیست، بلکه کاتب باید اشراف کامل به معانی آیات و تفاسیر قرآن نیز داشته باشد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) عبدالکاظم صادقا، هنرمند خطاط و خوشنویس قرآنی که سال‌هاست در دارالکتابه سازمان طبع و نشر قرآن کریم علاوه بر کتابت قرآن، به امر تعلیم و آموزش خوشنویسان قرآنی مشغول است و در طول سال‌های برپایی نمایشگاه قرآن کریم با برپایی کارگاه‌هایی، قواعد خوشنویسی قرآن کریم را به بازدیدکنندگان مشتاق کتابت قرآن آموزش می‌دهد. به بهانه فرا رسیدن روز گرامیداشت مقام معلم گفت‌وگویی با وی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
- مقام معلمی بسیار شریف و جایگاه آموزگار بسیار رفیع است، شما نیز به هر حال سال‌ها در امر آموزش کتابت قرآن کریم فعال بوده‌اید؛ مهمترین ویژگی که طی این سال‌ها در ارتباط استاد و شاگردی مشاهده کردید، چه بود؟
در یک کلام می‌توانم بگویم اشتیاق؛ اشتیاقی که از سوی شاگردانم نسبت به تعلیم کتابت قرآن کریم وجود داشت و موجب شد در من انگیزه‌ای مضاعف پدید آید که این مسیر را هر چه پرتوان‌تر ادامه بدهم. من تحصیل کرده دانشگاه الازهر مصر هستم و پس از مراجعت به ایران حدود بیست سال در خانه منزوی و به شکل فردی به کتابت و خوشنویسی قرآن مشغول بودم و هیچ عزمی برای اینکه تجارب خود را در زمینه کتابت قرآن از طریق آموزش آن به افراد مشتاق انتقال دهم نداشتم، اما به محض آنکه پیشنهاد شد تا در نمایشگاه قرآن کریم شرکت کرده و با برپایی کارگاه‌هایی این امر صورت گیرد، به محض مواجهه با بازدیدکنندگان احساس کردم که چه شوق و اشتیاقی در میان افراد به ویژه نسل جوان برای آموزش کتابت و خوشنویسی قرآن وجود دارد.
- چرا در ابتدای مراجعت به ایران، به شکل فردی و بدون ارتباط مؤثر با مجامع قرآنی مبادرت به کتابت قرآن کریم کردید؟
چون کتابت و خطاطی قرآن حال و هوای خاص می‌خواهد؛ یک شکل آرامش خیال و درگیر شدن با معانی، تفاسیر قرآن. کتابت قرآن تنها درگیر شدن با فرم حروف نیست و باید اشراف کامل به معانی و تفاسیر قرآن نیز داشته باشی؛ این حسی است که من همواره در کتابت قرآن داشته و دارم. شاید این حس فردی باشد چون زبان عربی را به خوبی بلد هستم در نتیجه باید ذهن کاملاً معطوف به قرآن شود و در آن ساحت وارد شده و در معانی و واژگان قرآنی سیاحت کند، به این جهت گاه مدت‌ها در زمینه کتابت قران منفعل بود و گاه متوالیاً فعال؛ بیشتر شب‌ها تا صبح قرآن را کتابت می‌کردم و ملاحظه می‌کنید چنین رویه‌ای نمی‌تواند تبعیت از نظام بکند که مطابقت با ساز و کار آموزشی داشته باشد.
- از نمایشگاه قرآن کریم و اشتیاق نسل جوان به آموزش کتابت قرآن گفتید، مقداری این حال و هوا را برایمان توضیح دهید؟
اشتیاقی که نسل جوان بازدیدکننده برای شرکت در کارگاه‌های کتابت نمایشگاه قرآن کریم داشتند، موجب شد که من دائماً در ادوار گوناگون این نمایشگاه کارگاه برپا کنم. باید بگویم که استعدادهای عجیب فطری در میان نسل جوان ایرانی برای کسب مهارت‌های قرآنی، هنر قرآنی و به ویژه کتابت و خطاطی قرآن وجود دارد، به شکلی که با وجود سختی حضور در نمایشگاه با زبان روزه و تا پاسی از شب، اما هیچ گاه از این امر خسته نشده و همواره با نشاط بیشتر ترجیح داده‌ام با شاگردانم درباره آموزش کتابت قرآن ارتباط داشته باشم.
مشکل اساسی این است که متأسفانه هیچ فرد و نهاد خاصی حمایتی به آن شکل که انتظار می‌رود از این ظرفیت به وجود آمده نمی‌کند و به جرئت می‌توانم بگویم که نیروهای زیادی در حوزه تخصصی تلف می‌شود و این موضوع درباره آنهایی که به هر حال طی سال‌ها فعالیت در این عرصه و کسب تجربه و هم در موضع شاگردان و علاقه‌مندان برای پرداختن به هنر قرآنی وقت صرف می‌کنند، صادق است.
- توصیه شما به شاگردانتان و آنهایی که علاقه‌مند فراگیری خطاطی و کتابت قرآن هستند چیست؟
از تقلید کورکورانه در زمینه به کارگیری شیوه و اسلوب خطاطی قرآن بپرهیزند. همیشه به شاگردانم می‌گویم که شیوه‌های گوناگون اساتید خط را دنبال کرده و از آنها تجربه‌اندوزی کنند، اما در نهایت راه خود را بروند و شیفته فلان استاد خط نشوند. عرصه هنر خطاطی به ویژه خوشنویسی قرآن عرصه رو به جلو و پویاست و اگر قرار باشد شیفته شیوه خاص در کتابت قرآن شوید یعنی سکون و در جا زدن.
بعد هم یک توصیه به معلمان قرآنی و اساتید فن کتابت قرآن در زمینه تعلیم خطاطی قرآن دارم و آن اینکه سعی کنند این امر را از سطوح پایه آغاز کنند یعنی به دنبال تربیت شاگردانی باشند که هیچ پیش‌زمینه‌ای در خطاطی قرآن نداشته باشند و اصطلاحاً لوح خامی باشند که به دستان شما سپرده می‌شود که در این صورت بهتر می‌توانید به قوام هنری آنها اهتمام ورزید، کاری که ما در دارالکتابه می‌کنیم و سعی داریم شاگردان را از سطوح پایه و اصطلاحاً از نقطه صفر به سطح حرفه‌ای هنر خوشنویسی قرآن برسانیم.
- چقدر قائل به نظام‌مند و هدفمند شدن آموزش کتابت قرآن هستید؟ آیا می‌شود تجارب شما و سایر اساتید خطاط قرآنی در قالب شرح درسی در آموزش و پرورش و یا در سطوح دانشگاهی آموزش داده شود؟
نظام‌مندی و هدفمندی آموزش کتابت قرآن امری بود که ما در دارالکتابه همواره آن را سرلوحه کارهای خودمان قرار داده‌ایم، بگذارید بدون تعارف سخنی را با شما در میان بگذارم؛ مشکل و آفت نظام آموزشی ما در آموزش و پرورش و سایر مراکز آموزشی حتی در سطوح عالی دانشگاهی این است که شاگردان نقدپذیر تربیت نمی‌شوند.
این شیوه آموزشی را ما در دارالکتابه دنبال کرده‌ایم، به شاگردان آموزش می‌دهیم که روحیه نقدپذیری و گوش شنوا برای هر نقطه‌نظری در زمینه کاری خود داشته باشند؛ این مسئله از دو حال خارج نیست یا نقد و نظر ارائه شده ولو از سوی کسی که سن و سال و تجربه کمتری نسبت به ما دارد مطرح می‌شود که به این واسطه بدون کمترین هزینه‌ای راه درست را برای ادامه راه دریافته‌ایم و یا با این نظر مشکل داریم که به پشتوانه مطالعه و افزایش معلومات خود سعی در توجیه کار خود داشته که در هر دو صورت سازنده است.
- ما در زمینه کتابت و خطاطی قرآن چه ضعفهایی داریم؟
مشخصاً در دو نوع خط ثلث و نسخ به نسبت کشورهای دیگر اسلامی ضعفهایی هست که باید مرتفع شود. بهترین شیوه نیز حمایت از مکاتب، کلاس‌ها و کارگاه‌هایی است که در قالب رویدادهای قرآنی سعی در آموزش مفید و بهینه کتابت قرآن به خیل عظیم مشتاقان و علاقه‌مندان دارند.
- و پرسش آخر اینکه علاوه بر حمایت نادرست مسئولان در زمینه آموزش و تعلیم کتابت و خطاطی قرآن چه عامل دیگری را موجب تضعیف شدن این هنر می‌دانید؟
خط نماینده و تجلی‌گاه روحیات آدمی است، اگر از آرامش روحی برخوردار باشیم، روند آموزش کتابت قرآن مفید خواهد بود و خطاط قرآنی با آرامش و طمأنینه سعی در فعالیت مستمر در این عرصه هنری خواهد داشت. شاید در میان اعضای خانواده افراد و فرزندانی وجود داشته باشند که زمینه و ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به یک خطاط برجسته قرآنی را داشته باشند، اما مشکلاتی از جمله مشکلات اقتصادی، فرصت را از والدین برای اینکه زمان بیشتری را به فرزندان خود اختصاص دهند تا استعدادهای آنها مثلاً در زمینه پرداختن به هنر قرآنی را درک کنند، سلب کرده است.
