تقوا مهم‌ترین معیار اخلاق اجتماعی قرآن است

عباس تقویان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در خصوص ابعاد اخلاق اجتماعی در قرآن، گفت: در قرآن آیات متعددی حول مفاهیم اجتماعی وجود دارد ولی فکر می کنم محوری‌ترین آیه قرآن در این خصوص آیه «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ: اى مردم ما شما را از مرد و زنى آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایى متقابل حاصل کنید در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست بى‏تردید خداوند داناى آگاه است باشد» (حجرات،13).

تقوا؛ مهم‌ترین معیار اخلاق اجتماعی قرآن است
وی ادامه داد: محوری‌ترین بودن این آیه در قرآن به این خاطر است که خطاب قرآن در این آیه با همه انسان‌هاست و تنها مسلمانان خطاب نشده‌اند.

تقویان با بیان اینکه در این آیه انسان‌ها به قبایل و ملل تقسیم شده‌اند افزود: این مساله در قرآن به رسمیت شناخته شده است. نکته مهمی که در این آیه وجود دارد مساله تقواست که مهم‌ترین معیارهای اخلاق اجتماعی قرآن است.
وی در پاسخ به این پرسش که جامعه تقوامحور چه خصوصیاتی دارد، گفت: جواب این سوال در تحلیل لغوی مفهوم تقوا نهفته است، باید مفرده تقوا و معنای قرآنی این لغت روشن شود. تقوا در بخش‌های مختلف زندگی فردی و اجتماعی دارای تاثیرات فراوانی است.
تقویات افزود: تقوا در قرآن و روایات عبارت است ملکه نفسانی که در انسان متدین به وجود می آید که بر اساس این ملکه انسان از مخالفت با خداوند پرهیز می کند و احکام الهی به صورتی در انسان نهادینه می‍شود که هر کاری و تعاملی تحت تاثیر اواملی الهی صورت می‌گیرد.
وی ادامه داد: عمل اجتماعی باید با توجه به اوامر اجتماعی انجام شود و در این صورت آنچه خداوند از نظر حقوق اجتماعی برای انسان و آحاد اجتماعی در نظر گرفته است تحقق خواهد یافت. در صورتی‌که تقوا رعایت شود اوامر اجتماع اجتماعی  قرآن وقتی می‌گوید، کرامت انسان را در نظر بگیرید، به آزادی دیگران احترام بگذارید، احسان کنید و ... تحقق پیدا خواهد کرد.
وی در پاسخ به اینکه آیا قرآن در پی برپایی جامعه‌ای آرمانی است، گفت: قرآن با طرح اخلاقی ایمانی و اجتماعی به دنبال تشکیل جامعه ایدئالی است که اخلاق‌محور نیز هست.
تقویان در پاسخ به‌ اینکه نقش فرد در اخلاق اجتماعی چیست، گفت: اگر چه اخلاق اجتماعی اولویت دارد و هدف از احکام نیز همین مساله است، اما این اخلاق اجتماعی مبتنی بر اخلاق فردی نیز هست و باید باصلاتی به اخلاق فردی نیز قائل باشیم. از این منظر اخلاق فردی نیز دارای اولویت است.
وی تصریح کرد: اگر یک بنا از مجموع آجرها و اجزای خودش تشکیل شده باشد و ساختمان مبتنی بر این اجزا باشد، جامعه آرمانی قرآنی هم بر اساس تهذیب و تزکیه فردی تشکیل می‌شود.

اخلاق اجتماعی قرآنی نهاد ندارد
تقویان در پاسخ به این‌ پرسش که آیا اخلاق اجتماعی قرآن برای تحقق خود نهادی را نیز پیش‌بینی کرده است، گفت: اجرای اخلاق در قرآن نهادی پیش‌بینی نشده است و اجرای آن در حیطه تک تک متدینین است. با توجه به اینکه در جامعه نهادهای متفاوتی مانند خانواده و ... وجود دارد و فرد باید در همه این عرصه‌ها باید به مبانی و مبادی اخلاقی توجه کند در این صورت اخلاق در همه ساحات اجتماعی رعایت خواند شد و نیازی به نهادی جداگانه برای اجرای آن نیست.
وی در پایان گفت: اخلاق در تعامل با سایرین تبلور می یابد و فرد با رعایت قوانین شرع و اخلاق قرآنی و اسلامی و از طریق تهذیب و تزکیه می تواند اخلاق را در جامعه محقق سازد.