یادداشت مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی/
نگاهی به آثار قرآنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی
گروه اندیشه: نجفی‌قدسی می‌نویسد: آیت‌الله هاشمی تفسیر راهنما را با استفاده از تفاسیر المیزان علامه طباطبایی(رض) و مجمع البیان طبرسی نگاشته و سپس محققان در تکمیل آن از تفاسیر نورالثقلین، روح البیان، الكشاف، مفاتیح الغیب، كشف الاسرار، البرهان، روح المعانی و فی ظلال القرآن استفاده کرده‌اند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، مرتضی نجفی‌قدسی، مدیر دارالقرآن علامه طباطبایی در یادداشتی نگاهی به آثار قرآنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی داشته است. وی معتقد است: آیت‌الله هاشمی تفسیر راهنما را با استفاده از تفاسیر المیزان علامه طباطبایی(رض) و مجمع البیان طبرسی نگاشته و سپس محققان در تکمیل آن از تفاسیر نورالثقلین، روح البیان، الكشاف، مفاتیح الغیب، كشف‌الاسرار، البرهان، روح‌المعانی و فی ظلال‌القرآن استفاده کرده‌اند. مشروح این یادداشت را در پی می‌خوانید:
«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی كُنْتُمْ تُوعَدُونَ: براستی كسانی كه گفتند خدای ما الله است (بندگی هیچ طاغوتی را نپذیرفتند) و سپس استقامت ورزیدند و پایداری كردند، فرشتگان بر آنها نازل می‌شوند كه نترسید و غمگین مباشید و مژده باد شما را به همان بهشتی كه به شما وعده می‌دادند.» (فصلت، 30)
* * *
در پیرامون شخصیت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی(رض) تاكنون سخنان بسیاری گفته شده است، كه بیشتر جنبه سیاسی و اجتماعی داشته و به حق هم لازم است ولیكن به ابعاد شخصیت قرآنی ایشان كمتر پرداخته شده است.
انتخاب آیه فوق برای این بحث از آن جهت هست كه خاطره بسیار جالب و درس‌آموزی از ایشان در این رابطه دارم و به اختصار عرض می‌كنم. روزی در معیت جمعی از اصحاب قرآنی خدمت معظم له مشرف بودیم و ایشان چون جمع را قرآنی دیدند، به ذكر خاطره‌ای از دوران زندان رژیم ستمشاهی پرداخته و فرمودند: بنده در زندان، بیشترین انس را با قرآن كریم داشتم، بطوری كه موفق به حفظ 18 جزء از قرآن شدم و در حقیقت همین ارتباط و انس با قرآن، یار و یاور من در زندان بود و در مقابل رنج‌ها و مرارت‌هایی كه بود می‌توانستم استقامت كنم.
ایشان فرمودند: روزی مرا شكنجه سختی دادند بطوری كه دیگر نیروی راه رفتن هم نداشتم و مأموران مرا كشاندند و به سلول خودم انداختند و من حتی مرگ را در پیش خود می‌دیدم، در همان حالی كه رمقی در بدن نداشتم خود را كشاندم و دستم را به قرآنی كه در سلول زندان داشتم رساندم و صفحه‌ای از آن را باز كردم و با چشمانی كه به سختی قدرت دیدن داشت نگاه كردم به آیه‌ای كه آمده بود و می‌گفت: «ان الذین قالوا ربناالله ثم استقاموا...» با دیدن این آیه كه دعوت به استقامت كرده بود و مرا دلداری می‌داد كه نترسم و ناراحت و غمگین نباشم و به عاقبت شیرین این مبارزه اشاره داشت، جان تازه‌ای در من پدید آمد و دوباره امید به زندگی یافتم و به ادامه راه دشواری كه داشتم، مصمم شدم و در حقیقت باید بگویم كه در آن شرایط این آیه قرآن بود كه مرا نجات داد.
توضیح بیان حجت الاسلام و المسلمین ناطق نوری در حرم امام خمینی(رض)
جناب حجت‌الاسلام والمسلمین ناطق‌نوری در مراسم هفتمین روز ارتحال آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در حرم امام خمینی(رض) سخنی بدین مضمون داشتند كه برای سخنرانی این مجلس بزرگداشت فكر می‌كردم كه چه آیه‌ای را در وصف آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بگویم كه به قرآن مراجعه كردم و دیدم ایشان مصداق بسیاری از آیات قرآن است ولی چون زمان صحبت محدود است و باید به مباحث دیگر هم بپردازیم، به ذكر چند آیه بسنده می‌كنم و سپس پنج یا شش آیه را قرائت كردند و وجه مصداق آن با آقای هاشمی رفسنجانی(ره) را هم بیان كردند.
بنده در فضای مجازی دیدم كه برخی به این نحوه گفتار ایشان انتقاد كرده و گفتند سخنان ایشان غلوآمیز است و آقای هاشمی را در حد حضرت علی(ع) كه قرآن ناطق است بالا برده‌اند و گفته‌اند آقای هاشمی رفسنجانی مصداق تمام آیات قرآن است!
اولاً بنده خود در آن جلسه مستمع سخنان جناب ناطق نوری بودم و ایشان هرگز چنین سخنی نگفتند، بلكه همانطور كه اشاره شد، تصریح كردند كه با مراجعه به قرآن دیدم كه آقای هاشمی رفسنجانی می‌تواند مصداق بسیاری از آیات قرآن باشد و به این سخن هم هیچ اشكالی وارد نیست.
ثانیاً توضیح بیشتر اینكه تمام آیاتی كه در قرآن راجع به مؤمنان، مجاهدان، صابران، انفاق كنندگان، ایثارگران، موحدان و خداپرستان آمده است، اگر كسی به این آیات عمل كند، از مصادیق آن آیات خواهد بود و اصلاً فلسفه نزول قرآن همین است كه همه را قرآنی كند و در پرتو عمل به قرآن به مراتب والای انسانیت و معرفت حق تعالی برساند، در اینكه ائمه اطهار علیهم السلام قرآن مجسم هستند و قرآن نیز صورت مكتوب وجود شریف آنان است، هیچ شكی نیست ولیكن باید توجه داشته باشیم كه این قرآن برای انسان سازی بشر آمده است و همه ما باید سعی كنیم با عمل به آیات قرآن، از مصادیق آیات قرار بگیریم و قرآن را خطاب به خود فرض كنیم و آنگاه كه می‌گوید «یا ایها الذین آمنوا» بگوئیم با ماست و سعی كنیم جزء مؤمنان قرار بگیریم تا قرآن با ما سخن بگوید و انشاءالله از مصادیق آیات شویم. البته آنچه كه مسلم است برای استفاده از قرآن كریم «طهارت» لازم است و قرآن هم می‌فرماید: «لایمسه الا المطهرون» یعنی این قرآن را مس نمی‌كنند مگر پاكیزگان، و لذا اگر كسی بخواهد به آیات قرآن دست بگذارد باید با وضو باشد، پس بنابر این ارتباط با ظاهر آیات نیازمند طهارت جسمی است ولیكن ارتباط با بواطن قرآن و دریافت عمق اسرار آیات آن نیازمند طهارت روحی و تزكیه نفس است و لذا عالمان ربانی در دریای قرآن غواصی می‌كنند و هر كس به اندازه ظرفیت وجودی‌اش از معارف آن بهره‌مند می‌شود.
یكی از وجوه شخصیتی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، بعد قرآنی ایشان است كه در پیام گرانسنگ حضرت آیت‌الله جوادی آملی (دامت بركاته) نیز چنین آمده كه فرموده اند: «امید آنكه رنج مدبرانه و كوشش خالصانه بیش از نیم قرن آن عزیز جهت احیای مآثر قرآن كریم و آثار دوده طه و یاسین(علیهم افضل صلوات المصلین) ره توشه خوبی برای لقای خدای سبحان باشد.»
تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن، دو اثر ماندگار
از آثار قرآنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی علاوه بر سخنرانی‌ها و خطبه‌هایی كه در موضوعات قرآنی و تبیین معارف اسلامی است، دو اثر ماندگار و علمی ارزشمند باقی است كه برای پژوهشگران علوم قرآنی و حوزوی بسیار قابل استفاده و منشأ اثر است كه عبارتند از دوره بیست و یك جلدی تفسیر راهنما و دوره 33 جلدی «فرهنگ قرآن».
تفسیر راهنما ماحصل یادداشت‌های زندان اوین است كه از دی ماه سال 1354 آغاز می‌شود و تا پیروزی انقلاب ادامه می‌یابد و مجموع یادداشت‌های ایشان در 22 دفتر دویست برگی نوشته شده بود و برای حفظ و نگهداری آنها از دستبرد ساواك و یا مأموران زندان، هر بار كه عیال آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به ملاقات ایشان می‌رفت، دفترهای نوشته شده را می‌گرفت و دفتر جدید تحویل می‌داد و بهترین دلمشغولی آقای هاشمی رفسنجانی در زندان همین تدوین و فیش‌برداری تفسیر راهنما بود كه در مجموع 32 هزار برداشت با 8 هزار عنوان، پایه‌های اولیه و اصلی تفسیر راهنما را تشكیل می‌داد.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی درخصوص شیوه كار تفسیرشان می‌گویند: «آیات قرآن را از آغاز یكایك مطالعه می‌كردم و نكته‌های قابل استفاده را در فیش‌های كوتاه و گویا یادداشت می‌كردم و در كنار همان جمله‌های كوتاه نمایه سازی هم می‌كردم تا بعدها تفكیك اطلاعات بدست آمده به سرعت و راحتی انجام گیرد و هر موضوعی جایگاه خود را در تدوین نهایی پیدا كند.»
در سال 1366 مجموع فیش‌ها و یادداشت‌های تفسیری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در 22 دفتر دویست برگی تحویل دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم می‌شود و مجموعه‌ای از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن مشغول مطالعه فیش‌ها و یادداشت‌ها شده و تحت اشراف و مشاوره پیوسته با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی اهتمام به تدوین و نگارش تفسیر راهنما و مجموعه «فرهنگ قرآن» می‌نمایند.
دوره 33 جلدی «فرهنگ قرآن» نیز كه در حقیقت كلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن كریم است، متأثر از همین فیش برداری‌های موضوعی تفاسیر قرآن می‌باشد كه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با مطالعه تفسیر المیزان علامه طباطبایی(رض) و تفسیر مجمع البیان طبرسی كه در زندان در اختیار داشتند، یادداشت‌برداری می‌كردند و سپس در گروه فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی، محققان این یادداشت‌ها را با در نظر داشتن دیگر تفاسیر قرآن از قبیل: نورالثقلین، روح البیان، الكشاف، مفاتیح الغیب، كشف الاسرار، البرهان، روح المعانی و فی ظلال القرآن تدوین نهایی كردند.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از كار تحقیقی و علمی محققان حوزه در تكمیل و تدوین نهایی «تفسیر راهنما» و همچنین «فرهنگ قرآن» كه تحت اشراف ایشان انجام می‌شد، ابراز رضایت داشتندو مرقوم داشته اند: مهم‌ترین هدف و مقصد من تهیه فرهنگ موضوعی قرآن بود كه پس از انتشار چند مجلد از تفسیر راهنما و دریافت نظرات محققان و مفسران و علاقمندان به معارف قرآن و غنی‌تر شدن تجربه و منابع و ذخایر كار، باید جامه عمل می‌پوشید و اینك با دلی آكنده از سرور، نظاره گر تولد و انتشار آن هستم.»
ایشان سپس می‌افزایند: « با انتشار اولین مجلد از فرهنگ قرآن، اینك زورق كوچك خود را نزدیك كرانه اقیانوسی عظیم می‌بینم و در افق بسیار خیره كننده‌ای هستم كه روزی از دور كورسویی می‌نمود. چه منظره زیبایی! و چه كرانه امیدبخش و نشاط آفرینی! اینك با تحقق آرزوی دیرینه‌ام، در من شعفی وصف ناپذیر پدید آمده است. «فرهنگ قرآن» اسم محبوب و عزیزی است كه سال‌های سال وجودم را تسخیر كرده و اندیشه‌ام را نوازش داده است.»
از این نوشتار عشق و علاقه زایدالوصف آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نسبت به دریافت معارف الهی و قرآنی بخوبی پدیدار است و بحمدالله این آثار گرانقدر قرآنی از ایشان به یادگار مانده است و امیدواریم در نگرش به اینگونه شخصیت‌ها كه كم نظیر و یا در جهاتی بی‌نظیر هستند، به همه ابعاد وجودی آنان توجه شود، و شخصیت علمی و معنوی آنان تحت الشعاع شخصیت سیاسی آنها واقع نشود. «عاش سعیداً و مات سعیداً»
«إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی كُنْتُمْ تُوعَدُونَ: براستی كسانی كه گفتند خدای ما الله است (بندگی هیچ طاغوتی را نپذیرفتند) و سپس استقامت ورزیدند و پایداری كردند، فرشتگان بر آنها نازل می‌شوند كه نترسید و غمگین مباشید و مژده باد شما را به همان بهشتی كه به شما وعده می‌دادند.» (فصلت، 30)
* * *
در پیرامون شخصیت آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی(رض) تاكنون سخنان بسیاری گفته شده است، كه بیشتر جنبه سیاسی و اجتماعی داشته و به حق هم لازم است ولیكن به ابعاد شخصیت قرآنی ایشان كمتر پرداخته شده است.
انتخاب آیه فوق برای این بحث از آن جهت هست كه خاطره بسیار جالب و درس‌آموزی از ایشان در این رابطه دارم و به اختصار عرض می‌كنم. روزی در معیت جمعی از اصحاب قرآنی خدمت معظم له مشرف بودیم و ایشان چون جمع را قرآنی دیدند، به ذكر خاطره‌ای از دوران زندان رژیم ستمشاهی پرداخته و فرمودند: بنده در زندان، بیشترین انس را با قرآن كریم داشتم، بطوری كه موفق به حفظ 18 جزء از قرآن شدم و در حقیقت همین ارتباط و انس با قرآن، یار و یاور من در زندان بود و در مقابل رنج‌ها و مرارت‌هایی كه بود می‌توانستم استقامت كنم.
ایشان فرمودند: روزی مرا شكنجه سختی دادند بطوری كه دیگر نیروی راه رفتن هم نداشتم و مأموران مرا كشاندند و به سلول خودم انداختند و من حتی مرگ را در پیش خود می‌دیدم، در همان حالی كه رمقی در بدن نداشتم خود را كشاندم و دستم را به قرآنی كه در سلول زندان داشتم رساندم و صفحه‌ای از آن را باز كردم و با چشمانی كه به سختی قدرت دیدن داشت نگاه كردم به آیه‌ای كه آمده بود و می‌گفت: «ان الذین قالوا ربناالله ثم استقاموا...» با دیدن این آیه كه دعوت به استقامت كرده بود و مرا دلداری می‌داد كه نترسم و ناراحت و غمگین نباشم و به عاقبت شیرین این مبارزه اشاره داشت، جان تازه‌ای در من پدید آمد و دوباره امید به زندگی یافتم و به ادامه راه دشواری كه داشتم، مصمم شدم و در حقیقت باید بگویم كه در آن شرایط این آیه قرآن بود كه مرا نجات داد.
توضیح بیان حجت الاسلام و المسلمین ناطق نوری در حرم امام خمینی(رض)
جناب حجت‌الاسلام والمسلمین ناطق‌نوری در مراسم هفتمین روز ارتحال آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در حرم امام خمینی(رض) سخنی بدین مضمون داشتند كه برای سخنرانی این مجلس بزرگداشت فكر می‌كردم كه چه آیه‌ای را در وصف آیت‌الله هاشمی رفسنجانی بگویم كه به قرآن مراجعه كردم و دیدم ایشان مصداق بسیاری از آیات قرآن است ولی چون زمان صحبت محدود است و باید به مباحث دیگر هم بپردازیم، به ذكر چند آیه بسنده می‌كنم و سپس پنج یا شش آیه را قرائت كردند و وجه مصداق آن با آقای هاشمی رفسنجانی(ره) را هم بیان كردند.
بنده در فضای مجازی دیدم كه برخی به این نحوه گفتار ایشان انتقاد كرده و گفتند سخنان ایشان غلوآمیز است و آقای هاشمی را در حد حضرت علی(ع) كه قرآن ناطق است بالا برده‌اند و گفته‌اند آقای هاشمی رفسنجانی مصداق تمام آیات قرآن است!
اولاً بنده خود در آن جلسه مستمع سخنان جناب ناطق نوری بودم و ایشان هرگز چنین سخنی نگفتند، بلكه همانطور كه اشاره شد، تصریح كردند كه با مراجعه به قرآن دیدم كه آقای هاشمی رفسنجانی می‌تواند مصداق بسیاری از آیات قرآن باشد و به این سخن هم هیچ اشكالی وارد نیست.
ثانیاً توضیح بیشتر اینكه تمام آیاتی كه در قرآن راجع به مؤمنان، مجاهدان، صابران، انفاق كنندگان، ایثارگران، موحدان و خداپرستان آمده است، اگر كسی به این آیات عمل كند، از مصادیق آن آیات خواهد بود و اصلاً فلسفه نزول قرآن همین است كه همه را قرآنی كند و در پرتو عمل به قرآن به مراتب والای انسانیت و معرفت حق تعالی برساند، در اینكه ائمه اطهار علیهم السلام قرآن مجسم هستند و قرآن نیز صورت مكتوب وجود شریف آنان است، هیچ شكی نیست ولیكن باید توجه داشته باشیم كه این قرآن برای انسان سازی بشر آمده است و همه ما باید سعی كنیم با عمل به آیات قرآن، از مصادیق آیات قرار بگیریم و قرآن را خطاب به خود فرض كنیم و آنگاه كه می‌گوید «یا ایها الذین آمنوا» بگوئیم با ماست و سعی كنیم جزء مؤمنان قرار بگیریم تا قرآن با ما سخن بگوید و انشاءالله از مصادیق آیات شویم. البته آنچه كه مسلم است برای استفاده از قرآن كریم «طهارت» لازم است و قرآن هم می‌فرماید: «لایمسه الا المطهرون» یعنی این قرآن را مس نمی‌كنند مگر پاكیزگان، و لذا اگر كسی بخواهد به آیات قرآن دست بگذارد باید با وضو باشد، پس بنابر این ارتباط با ظاهر آیات نیازمند طهارت جسمی است ولیكن ارتباط با بواطن قرآن و دریافت عمق اسرار آیات آن نیازمند طهارت روحی و تزكیه نفس است و لذا عالمان ربانی در دریای قرآن غواصی می‌كنند و هر كس به اندازه ظرفیت وجودی‌اش از معارف آن بهره‌مند می‌شود.
یكی از وجوه شخصیتی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، بعد قرآنی ایشان است كه در پیام گرانسنگ حضرت آیت‌الله جوادی آملی (دامت بركاته) نیز چنین آمده كه فرموده اند: «امید آنكه رنج مدبرانه و كوشش خالصانه بیش از نیم قرن آن عزیز جهت احیای مآثر قرآن كریم و آثار دوده طه و یاسین(علیهم افضل صلوات المصلین) ره توشه خوبی برای لقای خدای سبحان باشد.»
تفسیر راهنما و فرهنگ قرآن، دو اثر ماندگار
از آثار قرآنی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی علاوه بر سخنرانی‌ها و خطبه‌هایی كه در موضوعات قرآنی و تبیین معارف اسلامی است، دو اثر ماندگار و علمی ارزشمند باقی است كه برای پژوهشگران علوم قرآنی و حوزوی بسیار قابل استفاده و منشأ اثر است كه عبارتند از دوره بیست و یك جلدی تفسیر راهنما و دوره 33 جلدی «فرهنگ قرآن».
تفسیر راهنما ماحصل یادداشت‌های زندان اوین است كه از دی ماه سال 1354 آغاز می‌شود و تا پیروزی انقلاب ادامه می‌یابد و مجموع یادداشت‌های ایشان در 22 دفتر دویست برگی نوشته شده بود و برای حفظ و نگهداری آنها از دستبرد ساواك و یا مأموران زندان، هر بار كه عیال آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به ملاقات ایشان می‌رفت، دفترهای نوشته شده را می‌گرفت و دفتر جدید تحویل می‌داد و بهترین دلمشغولی آقای هاشمی رفسنجانی در زندان همین تدوین و فیش‌برداری تفسیر راهنما بود كه در مجموع 32 هزار برداشت با 8 هزار عنوان، پایه‌های اولیه و اصلی تفسیر راهنما را تشكیل می‌داد.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی درخصوص شیوه كار تفسیرشان می‌گویند: «آیات قرآن را از آغاز یكایك مطالعه می‌كردم و نكته‌های قابل استفاده را در فیش‌های كوتاه و گویا یادداشت می‌كردم و در كنار همان جمله‌های كوتاه نمایه سازی هم می‌كردم تا بعدها تفكیك اطلاعات بدست آمده به سرعت و راحتی انجام گیرد و هر موضوعی جایگاه خود را در تدوین نهایی پیدا كند.»
در سال 1366 مجموع فیش‌ها و یادداشت‌های تفسیری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در 22 دفتر دویست برگی تحویل دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم می‌شود و مجموعه‌ای از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن مشغول مطالعه فیش‌ها و یادداشت‌ها شده و تحت اشراف و مشاوره پیوسته با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی اهتمام به تدوین و نگارش تفسیر راهنما و مجموعه «فرهنگ قرآن» می‌نمایند.
دوره 33 جلدی «فرهنگ قرآن» نیز كه در حقیقت كلید راهیابی به موضوعات و مفاهیم قرآن كریم است، متأثر از همین فیش برداری‌های موضوعی تفاسیر قرآن می‌باشد كه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با مطالعه تفسیر المیزان علامه طباطبایی(رض) و تفسیر مجمع البیان طبرسی كه در زندان در اختیار داشتند، یادداشت‌برداری می‌كردند و سپس در گروه فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی، محققان این یادداشت‌ها را با در نظر داشتن دیگر تفاسیر قرآن از قبیل: نورالثقلین، روح البیان، الكشاف، مفاتیح الغیب، كشف الاسرار، البرهان، روح المعانی و فی ظلال القرآن تدوین نهایی كردند.
آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از كار تحقیقی و علمی محققان حوزه در تكمیل و تدوین نهایی «تفسیر راهنما» و همچنین «فرهنگ قرآن» كه تحت اشراف ایشان انجام می‌شد، ابراز رضایت داشتندو مرقوم داشته اند: مهم‌ترین هدف و مقصد من تهیه فرهنگ موضوعی قرآن بود كه پس از انتشار چند مجلد از تفسیر راهنما و دریافت نظرات محققان و مفسران و علاقمندان به معارف قرآن و غنی‌تر شدن تجربه و منابع و ذخایر كار، باید جامه عمل می‌پوشید و اینك با دلی آكنده از سرور، نظاره گر تولد و انتشار آن هستم.»
ایشان سپس می‌افزایند: « با انتشار اولین مجلد از فرهنگ قرآن، اینك زورق كوچك خود را نزدیك كرانه اقیانوسی عظیم می‌بینم و در افق بسیار خیره كننده‌ای هستم كه روزی از دور كورسویی می‌نمود. چه منظره زیبایی! و چه كرانه امیدبخش و نشاط آفرینی! اینك با تحقق آرزوی دیرینه‌ام، در من شعفی وصف ناپذیر پدید آمده است. «فرهنگ قرآن» اسم محبوب و عزیزی است كه سال‌های سال وجودم را تسخیر كرده و اندیشه‌ام را نوازش داده است.»
از این نوشتار عشق و علاقه زایدالوصف آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نسبت به دریافت معارف الهی و قرآنی بخوبی پدیدار است و بحمدالله این آثار گرانقدر قرآنی از ایشان به یادگار مانده است و امیدواریم در نگرش به اینگونه شخصیت‌ها كه كم نظیر و یا در جهاتی بی‌نظیر هستند، به همه ابعاد وجودی آنان توجه شود، و شخصیت علمی و معنوی آنان تحت الشعاع شخصیت سیاسی آنها واقع نشود. «عاش سعیداً و مات سعیداً»
مرتضی نجفی قدسی
مدير دارالقرآن علامه طباطبايی
