ضعف سامانه‌های مشابه‌یاب در سرقت ایده و روش/ سارقان علمی مسلح‌تر شده‌اند

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست خبری «همايش بررسی راهكارهای پيشگيری از سرقت علمی» با حضور حبيب‌اله اصغری، رئيس پژوهشكده فناوری اطلاعات و ارتباطات جهاد دانشگاهی و علیرضا یاری، رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از ظهر امروز يكشنبه 3 بهمن‌ماه، در محل پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد.

در این نشست خبری، اصغری با اشاره به محورهای اصلی این همایش گفت: در این همایش دو محور اصلی مدنظر خواهد بود؛ محور اول اخلاق در نگارش و محور دوم سیاست‌گذاری صحیح از سوی مسئولین مربوطه در دولت و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است.

وی ادامه داد: وقتی چیزی ارزشمند می‌شود تقلب در آن نیز گسترش می‌یابد. دلیل اینکه تقلب می‌شود چیست؟ غیر از آنکه به اساتید می‌گوییم این تعداد مقاله در سال ارائه دهید تا به ارتقای رتبه دست یابید. آن فرد برای ارتقای مرتبه مجبور به سرقت علمی می‌شود. سیاست‌ها باید به شکلی باشد که افراد به سوی سرقت علمی رو نیاورند.

ضعف سامانه‌های مشابه‌یاب در سرقت ایده و روش

اصغری درباره سرقت ادبی در مقاله‌ها نیز گفت: تشخیص سرقت علمی و آنچه که خود فرد نگاشته، کار دشواری است. سیستم‌های تشخیص تقلب، مشابه‌یاب هستند. اگر بنا باشد به دنبال سرقت علمی باشیم، باید دید آیا سرقت ادبی نیز سرقت به حساب می‌آید یا خیر؟ برخی افراد از بازآرایی کلمات استفاده می‌کنند. سرقت علمی جایی است که از ایده فرد سرقت می‌شود. گاهی از روش درست و خوب یک فرد استفاده می‌شود که این را اکثرا سرقت به حساب نمی‌آورند. فضای رقابتی بالا سرقت را افزایش می‌دهد.

وی از اهداف این همایش گفت: هدف این همایش آگاهی‌سازی در جهاد دانشگاهی و پرداختن به این موضوع در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID) است تا بتوان ابزاری در اختیار اساتید دانشگاهی قرار داد تا در تشخیص سرقت علمی استفاده کنند. ضمن آنکه به این امر در راستای پیشگیری از سرقت علمی در این همایش پرداخته می‌شود.

اصغری افزود: در این همایش دو مهمان خارجی نیز شرکت دارند، یک استاد از دانشگاه پلیتکنیک والنسیا اسپانیا و دیگر آنکه به‌صورت ویدئو کنفرانس با یکی از اساتید دانشگاه آلمان ارتباط تصویری خواهیم داشت.

الگوریتم‌های تشخیص سرقت علمی

علیرضا یاری در ادامه از برگزاری مسابقه الگوریتم‌های تشخیص سرقت علمی در حاشیه این همایش خبر داد و گفت: در این همایش هم‌چنین مسابقه‌ الگوریتم‌های سرقت علمی برگزار می‌شود. در این مسابقه الگوریتم‌هایی شرکت داده می‌شود که هرکدام دقت تشخیص شباهت حداکثری داشته باشند، به عنوان الگوریتم برگزیده معرفی می‌شوند.

وی ادامه داد: معمولا در تشخیص سرقت در مقاله‌ها، سرقت در بخش نوآوری مهم است. کسی که در بخش مقدمه یک مقاله و کارهای مشابه که انجام‌شده، سرقت انجام می‌دهد، اهمیت چندانی ندارد، اما در بحث نوآوری پژوهش سرقت دارای اهمیت است.

یاری گفت: اکنون در ایران 4 سامانه مشابه‌یاب وجود دارد؛ سامانه SID، سامانه مهتاب در دانشگاه شهیدبهشتی، صمیم نور تولیدشده در پایگاه نور و سامانه همانندجو در ایران‌داک که همگی در همایش روز سه‌شنبه حضور خواهند داشت.

سارقان علمی مسلح‌تر شده‌اند

رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در خصوص دانش «زمینه» گفت: یکی از مباحث این همایش، بحث دانش زمینه است که هر چیزی را سرقت به حساب نمی‌آورند. یک سری چیزها مشخص و واضح است و از پیش وجود داشته و منبع مشخصی دارد، مثل آیات کریمه قرآن که اگر فرد منبع آن را هم در پژوهش خود نیاورد، سرقت به حساب نمی‌آید. یا وقتی در مقاله‌ای آمده نقطه جوش آب در 100 درجه است و این عدد را به اشکال مختلف می‌نویسند و از روی این مقاله کپی می‌کنند، این چیزی است که از قبل اثبات شده و سرقت به حساب نمی‌آید.

وی افزود: گاهی با منفی و معکوس کردن فعل، جمله را تغییر می‌دهند، در حالی که همان معنی را می‌دهد اما سیستم‌های تشخیص سرقت علمی صرفا مشابهت‌یاب هستند و تشخیص این نوع سرقت‌ها کار دشواری است. در دنیا ابزارهایی تولید شده که بر سر این سیستم‌های تشخیص سرقت علمی نیز کلاه می‌گذارند، این به آن معنی است که سارقات علمی مسلح‌تر شده‌اند.

قانون‌گذاری مانع سرقت علمی

یاری ادامه داد: ابزارهای متعددی برای پیشگیری از سرقت علمی وجود دارد، از جمله آن‌ها بحث قانون‌گذاری است؛ اینکه در قانون چه تمهیداتی اندیشیده برای جلوگیری از سرقت علمی اندیشیده می‌شود، یکی از این موارد تدوین و تدریس واحد روش تحقیق در تمامی رشته‌ها و مقاطع است. دیگری ارائه مرام‌نامه‌های اخلاقی در راستای پیشگیری از سرقت علمی است و اینکه افراد و دانشگاهیان ملزم به رعایت این مرام‌نامه‌ها باشند. از دیگر راهکارها قرار دادن ابزارهایی در اختیار اساتید دانشگاه است که در این زمینه حدود 40 سامانه به زبان انگلیسی وجود دارد و در ایران 4 سامانه تشخیص سرقت علمی وجود دارد.

وی افزود: در این خصوص نیز ما باید به دنبال بومی‌سازی ابزارها و سیستم‌های تشخیص سرقت علمی باشیم تا اساسنامه‌ای برای آنها تعریف شود که مطابق شرایط کشورمان باشد. در این همایش قرار است از سامانه همتاجو که به همت جهاد دانشگاهی و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تولید شده، رونمایی شود و تمرکز آن بر تشخیص سرقت علمی در پایان‌نامه‌های دانشگاهی است.

یاری در پایان گفت: تمام این‌ ابزارها صرفا شباهت‌یاب است و سامانه‌های موجود در کشور نیز تشخیص شباهت متن را با نوشته و پژوهش دیگر تشخیص می‌دهند، که این کافی نیست و نمی‌توان به‌طور صددرصد سرقت علمی را تشخیص داد. تشخیص داور در مرحله بعد از استفاده از این سامانه‌ها قرار می‌گیرد که خبره بودن داور در این امر اهمیت دارد.