کارکرد پنهان تشکل‌های دانشجویی ناشی از بازداشتن آن‌ها از کارکردهای واقعی است
گروه دانشگاه: وقتی تشکلی را از کارکرد آشکار بازداریم، به سمت کارکرد پنهان می‌رود و این میشود که یک تشکل به جای فعالیت فرهنگی، کار سیاسی میکند و نهایتا منجر به کارکردی منفی میشود. دانشجو آنتنی برای نظام سیاسی کشور است که می‌تواند مسائل پیش‌رو را زودتر بفهمد و آن را تحلیل کند. باید از این ظرفیت استفاده کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست «نگاهی آسیب‌شناسانه به کارکردهای تشکل‌های دانشجویی»، از سلسله نشست‌های علمی «مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی در دانشگاه‌ها»، عصر امروز، سه‌شنبه، 5 بهمن‌ماه 95 در محل سازمان جهاد دانشگاهی تهران، با حضور سعید پورعلی، معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی و با سخنرانی سیدرحیم ابوالحسنی برگزار شد.
در این نشست، ابوالحسنی یکی از دغدغه‌های ذهنی خود را کارکردهای تشکل‌های دانشجویی خواند و گفت: سال 89 پژوهشی در میان 10 دانشگاه تهران انجام شد که در قالب کتابی آن را به چاپ رساندم. در آن با نگاهی آسیب‌شناسانه به تشکل‌های دانشجویی طی سال‌های 88 و 89 پرداختم.
وی ادامه داد: در خصوص کارکردهای تشکل‌های دانشجویی، اول باید دید کارکرد به چه معناست؟ کارکرد به معنی پیامد و اثری است که یک ساختار دارد و ساختارها معمولا تبدیل به یک سازمان می‌شوند. پیامد این ساختارها معمولا این است که در خدمت آن سازمان باشند. برخی کارکرد را به خدمت تعبیر کرده‌اند و با این نگاه، یکی از اهداف آن ایجاد تعادل است؛ به این دلیل که عناصر یک ساختار به‌طور طبیعی رشد می‌کنند و امکان دارد بین آن‌ها عدم تعادل شکل بگیرد و اگر تعادل باشد نظم به آن ساختار برمی‌گردد.
ابوالحسنی در مورد نظام‌هایی که تشکل‌ها بر اساس آن شکل می‌گیرند یادآور شد: با این تعریف باید دید تشکل دانشجویی در درون چه ساختاری قرار می‌گیرد. تشکل‌های دانشجویی در درون سه نظام قرار می‌گیرند: فرد دانشجو (خرده سیستم)، دانشگاه (که تشکل در درون آن شکل می‌گیرد) و کشور که دانشجو و دانشگاه درون این نظام هستند. تشکل دانشجویی اگر کار میکند، یعنی در جهت خدمت‌رسانی به یکی از این سه نظام است و اگر تشکلی نتواند خدمت کند از بین می‌رود. همچنین باید دید دانشجو، دانشگاه و کشور چه کارکردهایی دارند. اساسا ساختارها و تشکل‌ها بنا به نیاز شکل می‌گیرند. بشر برای رسیدن به اهداف و تامین نیازها، ساختاری را شکل میدهد و سپس کارکردی را تعریف میکند؛ یک مثال روشن در این زمینه تشکیل خانواده است که بر اساس یک احساس نیاز و با کارکرد تربیت نسل تعریف میشود.
وی افزود: در رابطه با نیاز فرد، فارابی 6 نیاز را برای یک بشر معمولی، آن هم نه بشری که در مدینه فاضله جای می‌گیرد، بیان میکند: معیشت حداقل، ثروت، لذت، کرامت یا عزت‌طلبی، قدرت (و به دنبال آن تقلب و سلطه) و آزادی و رهایی، همچنین در این زمینه، «مازلو» 5 نیاز جسمی، ایمنی، روابط اجتماعی و محبت، تایید و احترام و خویشتن‌یابی برای انسان قائل است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: طی پژوهشی که از میان دانشجویان انجام دادم، نیازهای آن‌ها را در ارتباطات با حضور در تشکل‌ها استخراج کرده‌ام که شامل؛ نیاز به ارتباطات جدیدتر، هویت‌یابی، اثربخشی و رفتار تاثیرگذار، شهرت و تایید اجتماعی، اطفاء انرژی جوانی و تحقق روحیات آرمانی است.
کارکردهای تشکل‌های دانشجوییابوالحسنی اظهار کرد: کارکردهایی که برای تشکل‌های دانشجویی می‌توان قائل بود، شامل این موارد است: کارکرد سیاسی (افزایش آگاهی و شعور سیاسی، روشنگری و تاثیرگذاری بر میزان مشروعیت سیاسی، ایجاد فضا برای مشارکت سیاسی، فشار بر نخبگان سیاسی و میانجی‌گری میان نخبگان)، کارکرد دوم؛ هویت‌ساز بودن تشکل‌ها و پرداختن به بحث‌های ایدئولوژی است، قبل از انقلاب 3 ایدئولوژی عمده وجود داشت: مارکسیستی، سلطنت‌طلب‌ها و ایدئولوژی اسلامی که هر کدام ایدئولوژی خود را ترویج می‌دادند. کارکردهای دیگر تشکل‌ها، کارکرد اجتماعی و فرهنگی و همچنین کارکرد صنفی است.
وی ادامه داد: کارکرد دیگری که می‌توان برای تشکل‌ها قائل بود، کارکرد مثبت و یا منفی است، کارکرد مثبت به تعادل سیستم فردی و اجتماعی کمک میکند، اما کارکرد منفی تعادل فرد و جامعه را به هم می‌زند.
این دانش‌آموخته علوم سیاسی اظهار کرد: کارکردهای دیگر تشکل‌ها، کارکرد آشکار و پنهان است، در کارکرد آشکار؛ اینکه موسسان تشکل‌ها چه اهدافی را طراحی می‌کنند و با چه کارکردی آن را دنبال می‌کنند که بتواند موجب مشارکت منظم و قابل کنترل شود؛ یعنی کارکردی آشکار دارد. در کارکرد پنهان، اگر این اهداف و برنامه‌ها تعریف نشود، کارکرد تشکل به سمت پنهان می‌رود و بسیاری از تشکل‌ها این کارکرد را پیدا کردند. متاسفانه در کشور ما به این مسئله خیلی پرداخته نشده است.
وی در خصوص انواع تشکل‌ها و ویژگی‌های آن‌ها گفت: تشکل اجتماعی ـ سیاسی، از مهم‌ترین تشکل‌هاست که نقش مهم آن‌ها؛ ساماندهی و مدیریت مشارکت‌های سیاسی و اجتماعی دانشجویان است. این نوع از تشکل‌ها چند ویژگی دارند، از جمله شک‌گرا بودن، رادیکالیزه شدن و لغزیدن به سمت و سویی خاص، تمامیت‌خواهی، عدم عقل‌گرایی و احساساتی بودن، عاطفی بودن، خاص‌گرایی (فقط منافع گروه خود را خواستن) که این باعث شده عمومیت در فرهنگ این نوع تشکل‌ها اندک باشد و منافع ملی رنگ و بویی ندارد.
ابوالحسنی گفت: دومین نوع؛ تشکل‌های علمی است که انجمن‌های علمی پرچم‌دار آن است و دارای 4 نقش الگوپذیری، بزرگداشت حقایقی تحت عنوان علم، تقویت ارتباطات انسانی و آموزش‌های تکمیلی هستند.
وی ادامه داد: دیگر نوع تشکل‌ها، تشکل‌های فرهنگی است که کارکرد آن‌ها رشد دانشجو و شناخت تغییرات در رفتار و عواطف دانشجویان است. تشکل‌های صنفی نوع دیگری از تشکل‌های دانشجویی است.
انتظارات دانشجویان از تشکلهااین استاد دانشگاه افزود: انتظارات دانشجویان از تشکل‌ها شامل این موارد است: در تشکل‌های صنفی به دنبال رفاه، علم و حرفه و مهارت هستند، در تشکل‌های اجتماعی، هویت‌یابی و همزادپنداری، انسجام و همبستگی اجتماعی و گریز از تنهایی از انتظارات دانشجویان است. همچنین در تشکل‌های سیاسی عمده انتظارات دانشجویان به دست آوردن آزادی است و نیز در پی ایجاد قدرت و نفوذ در محیط دانشگاهی و تاثیرگذاری در بیرون از دانشگاه هستند و نیز در تشکل‌های فرهنگی و ایدئولوژیک به دنبال به دست آوردن شخصیت چندبعدی، رشد فکری، هویت‌یابی، مهندسی فرهنگی و شکل دادن به خود می‌باشند.
وی با اشاره به تحقیقی که در سال 89 پیرامون کارکردهایی که تشکل‌ها از خود بروز داده‌اند انجام داده، گفت: در سال 89، کارکرد تشکل‌ها در عمل سیاسی بود، در این مورد آن تشکلی که کارکرد پنهان‌تری از سایر تشکل‌ها داشت شورای صنفی بود و از همه آشکارتر بسیج بود.
ابوالحسنی در ادامه درباره کارکردهایی که هر کدام از تشکل‌ها باید داشته باشند، اظهار کرد: در تشکل‌های صنفی باید به دنبال افزایش رفاه، آموزش و علم، افزایش مهارت فردی و پر کردن خلأ بین فرد و جامعه بود. در تشکل‌های اجتماعی، تقویت هویت جمعی و همزادپنداری، همکاری و کار گروهی و از میان رفتن تضاد و اختلاف میان اعضا، از جمله کارکرهای مهم این نوع تشکل‌ها است. همچنین در تشکل‌های فرهنگی باید به دنبال کارکردهای دور کردن دانشجو از تک‌ساحتی و تحول نحوه تفکر و اندیشیدن بود.
بازداشتن تشکل‌ها از کارکرد واقعی، آن‌ها را به سمت کارکردی پنهان سوق میدهدوی ادامه داد: کارکرد واقعی تشکل‌ها، تحت نیازهای اجتماعی، سیاسی فرد دانشجو و سایر نظام‌ها است. وقتی تشکلی را از کارکرد آشکار بازداریم، به سمت کارکرد پنهان می‌رود و این میشود که یک تشکل به جای فعالیت فرهنگی، کار سیاسی میکند و دست از تأمین این نیازهای سیاسی برنمی‌دارد. همچنین اقتدار سیاسی می‌تواند مانع از آشکارشدن کارکردهای یک تشکل شود.
این استاد دانشگاه به خطرهای کارکرد پنهان تشکل‌ها گریزی زد و گفت: کارکرد پنهان، خطرهایی دارد از جمله اینکه تشکل به سمت کارکرد منفی و همچنین رادیکالیزه شدن می‌رود. وقتی کارکردی آشکار باشد در تعامل با مسائل متعادل میشود. مثل یک بچه‌ای است که وقتی جلوی شیطنت و بازی‌اش را به‌طور آشکار بگیری، این را در قالب دیگر و جایی دیگر بروز میدهد. فضای سیاسی اگر مانع از کارکرد متعارف و آشکار تشکل‌ها شود، آن سازمان بعد از مدتی دست به کارکرد پنهان می‌زند.
وی اشاره‌ای به پیشنهادات دانشجویان در خصوص رفع آسیب‌های تشکل‌ها کرد و افزود: دانشجویان برای بهبود وضعیت تشکل‌ها و رفع آسیب‌ها پیشنهاداتی را ارائه کردند، از جمله؛ پذیرش اصل تکثر و تنوع تشکل‌های دانشجویی، آموزش عمومی تشکل‌ها (که این‌ها باید در دوران مدرسه و دبیرستان فعالیت می‌کردند و آموزش می‌دیدند)، برگزای کارگاه‌های علمی برای مسئولان دانشگاهی، پیوند دادن فعالیت‌ها با دانشجویان، ارتباط تشکل‌های دانشجویی داخلی با تشکل‌های دانشجویی سایر کشورها، تبدیل‌شدن تشکل‌های دانشجویی به محلی برای هم‌اندیشی، تقویت فعالیت‌های گردشگری و بازبینی ساختارهای فرهنگی ـ اجتماعی وزارت علوم از جمله این پیشنهادات بود.
وی توجه به قشر دانشجو و جوان را مهم ارزیابی کرد و گفت: دانشجو آنتنی برای نظام سیاسی کشور است که می‌تواند مسائل پیش‌رو را زودتر بفهمد و آن را تحلیل کند. داشتن شجاعت، صداقت، انرژی از ویژگی‌های دانشجوی جوان است که باید مورد توجه مسئولین قرار گیرد.
ابوالحسنی افزود: اصل مهم در کارکردگرایی، پاسخ به نیاز است. در کشور در این زمینه دچار یک بی‌تعادلی هستیم. نیاز کشور در درجه اول ایجاد تعادل در خانواده، دانشگاه و جامعه است. تشکل‌های آشکار و پنهان در کنار کارکردهای آشکار و پنهان نیز وجود دارند، توسعه و فعالیت رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بستر مناسبی برای شکل‌گیری تشکل‌های پنهان شده است.
بومی کردن دانشگاه‌ها یک نقطه ضعف استوی در پایان با اشاره به آسیب‌هایی که می‌تواند به تشکل‌ها آسیب بزند، گفت: یکی از اشتباهات در زمینه آسیب زدن به تشکل‌های دانشجویی، بومی کردن دانشگاه‌هاست که این امر برای نداشتن دغدغه خوابگاه برای دانشجویان بوده و اینکه دانشجو بتواند در شهر و قومیت خودش رشد کند و این باعث تقویت بستر هویت قومی و تضعیف هویت ملی میشود و می‌بینیم که گروه‌های تجزیه‌طلب سر بر می‌آورند.
