از مشکلات پیش روی اقتصاد مقاومتی تا استحاله فکری نخبگان/ روحانیون پیش‌قدم شوند

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، موسی نجفی، رئیس این همایش، سخنران اول همایش بود که در سخنان خود اظهار کرد: بعد از اینکه مقام معظم رهبری، امسال را با عنوان «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نامگذاری کردند، به این نتیجه رسیدیم که همه مسئولان از اول سال از این مسئله اعلام حمایت می کنند اما بعد به دست فراموشی سپرده می شود. بنابراین نباید اجازه فراموشی مسئله اقتصاد مقاومتی را بدهیم و به همین دلیل با همکاری نهادهای علمی و پژوهشی گرد هم آمدیم تا این همایش را برگزار کنیم.
وی ادامه داد: واقعیت این است که اقتصاد مقاومتی، ما را به اندیشه تحریم رهنمون کرد و می توانیم ریشه ای تاریخی و بُعد اثباتی برای آن قائل شویم. اقتصاد مقاومتی با دو مشکل روبرو است که یکی اندیشه چپ و سوسیالیستی و دیگری قرائت لیبرالی از اقتصاد مقاومتی است اما ما به دور از این افراط و تفریط سعی می کنیم از بُعد تاریخی و تمدنی به این قضیه نگاه کنیم چون به ما عمق، اعتدال و انصاف می دهد و باعث می شود ما طرح مسئله خوبی داشته باشیم.


نجفی ادامه داد: باید رشته های مختلف علوم انسانی به این مسئله بپردازند و روشن کنند که مسئله اقتصاد مقاومتی، همان «ما می توانیم» است؛ چون تا استقلال فرهنگی محقق نشود، استقلال اقتصادی هم محقق نخواهد شد.
موسی حقانی، دبیر علمی همایش «اقتصاد مقاومتی؛ پبوند فرهنگ، سیاست و اقتصاد» با بیان اینکه موضوع اقتصاد مقاومتی، بحثی صرفا اقتصادی نیست، عنوان کرد: شاید نقطه ضعف اجرای اقتصاد مقاومتی در ایران این باشد که آن را صرفا اقتصادی بدانیم اما هدف ما این بود که نشان دهیم اگر در رابطه با اقتصاد مقاومتی، فرهنگ سازی صورت نگیرد، این مسئله در حد شعار و برگزاری چند همایش باقی می ماند.
وی ادامه داد: اقتصاد مقاومتی، تقاضایی دویست ساله است که ملت ما دارند و از ابتدای مواجه شدن با مدرنیته، این سؤال وجود داشت که چگونه باید با آن برخورد کنیم و از سوی دیگر تلاش دشمنان برای نابودی ظرفیت های داخلی، عکس‌العمل‌هایی را در جامعه ایران در پی داشت.
حقانی عنوان کرد: با توجه به یکسال تلاش برای برگزاری این همایش، با همکاری‌هایی که با دفتر نشر مقام معظم رهبری، مؤسسه علوم انسانی اسلامی صدرا، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، خانه بیداری اسلامی، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران و صدا و سیما صورت گرفت، موفق به برگزاری این همایش شدیم و لازم است از همه آنها تشکر کنیم.
وی در پایان گفت: ما پنج جلد کتاب را که دو جلد آن، مقالات برگزیده رسیده به همایش است، منتشر کردیم و امیدواریم در این همایش از دیدگاه های اساتید محترم، بهره کافی را ببریم.

عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)  سخنرانی بعدی این همایش بود که نقطه محوری و اصلی همه آنچه را در انقلاب اسلامی، نهضت‌ها و بیداری‌ها وجود دارد، کلمه هویت دانست و گفت: آنچه در اقتصاد اسلامی بسیار اهمیت دارد، مقوله هویت است و اگر هویت ما قرآنی نشود و با بزرگان اندیشه و تاریخ و با اشتباهات تاریخی گره نخوریم، بی هویتیم و تحقق اقتصاد مقاومتی با چالش مواجه می شود. آنچه بنده برای دانشجویانم عرض حال می کنم، مسئله بی هویتی است و حتی در حوزه کلیدواژه‌ها هم بی‌هویت هستیم.
پیغامی اظهار کرد: مثلا وقتی از مصرف گرایی صحبت می شود، معنای آن را به خوبی نمی دانیم. هسته سخت و اصلی اقتصاد مقاومتی، چیزی غیر از هویت ما نیست و آنچه منجر به شکنندگی و آسیب پذیری اقتصاد مقاومتی می شود، بی روح بودن ساختارهای اقتصادی ماست.
پیغامی تأکید کرد: واژه مقاومت را امام موسی صدر وارد کلیدواژه های فرهنگ شیعه کردند و امروز با گفتن اقتصاد مقاومتی، می‌گوییم آنچه جان و روح انقلاب اسلامی بود، در لایه سیاست یافت شده است اما هنوز لایه اقتصادی را فتح نکرده‌ایم.
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در پایان عنوان کرد: امیدوارم همه دانشجویان اقتصاد، پژوهشگران و فعالان اقتصادی، هویت تاریخی خود را فراموش نکنند؛ چراکه دانشجویان ما هنوز تمایزات مسیر شهید مدرس و سید جمال‌الدین اسدآبادی در حوزه بانک را نمی دانند و اگر این تمایز را می دانستند مسیر شهید مدرس در حوزه بانکی را طی می کردند.
مجید تفرشی، تاریخدان، در ادامه به بیان مطالبی درباره ابعاد بین‌المللی قیام تنباکو پرداخت و گفت: بنده اسناد قیام تنباکو را مطالعه کرده‌ام ولی اکثر این اسناد داخلی هستند و توجه چندانی به اسناد بین‌المللی صورت نگرفته است.

وی ادامه داد:‌ حدود 25 تا 30 هزار سند منتشر نشده در این رابطه یافت شده است که این اسناد، اهمیت قیام تنباکو در داخل حکومت قاجار و همچنین در مناطق مرکزی کشور را نشان می‌دهد.
تفرشی افزود: ما در یک چارچوب ملی در زمینه نهضت تنباکو، خوب عمل کردیم اما در مورد بررسی ابعاد بین‌المللی قیام تنباکو  اطلاعات زیادی نداریم و کار جدی هم صورت نگرفته است. مسئله مهم در این رابطه، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری این نهضت از قیام مسلمانان هند و مقابله آنان با استعمار است.
وی ادامه داد: باید در این زمینه به مذاکرات پارلمان بریتانیا توجه کرد که نشان می‌دهد خسارت‌های بسیاری به ایران تحمیل شده و دولت آمیخته به فساد و ناکارآمدی، لطمات بسیاری به این کشور زد.
مسعود درخشان، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی، سخنران بعدی این همایش بود که با اشاره به همبستگی متقابل نظام‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اظهار کرد: در صورت هماهنگی این سه عنصر، نظام اقتصادی کشور از کارایی لازم برای مقابله با تهدیدات برخوردا خواهد بود.
وی ادامه داد: چون نظام‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، با هم مرتبط و همبسته هستند، اتخاذ هر سیاست برای مدیریت این نظام‌ها قطعا آثار مطلوب و نامطلوب خود را بر دیگر نظام‌ها نشان می‌دهد؛ بنابراین تحقق اقتصاد مقاومتی، مستلزم بررسی ارتباط آن با نظام‌های سیاسی، فرهنگی و حتی سبک زندگی است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: اگر سرمایه‌گذاری خارجی را صرفا در چارچوب انتقال فناوری به داخل تحلیل کنیم، و به این نکته توجه نکنیم که اولویت‌بندی این سرمایه باید چگونه باشد و چه نقشی بر سبک زندگی و مدیریت جهادی دارد قطعا از موازین اقتصاد مقاومتی دور افتاده‌ایم.
درخشان عنوان کرد: اگر عملیات بانکی و معاملات بورس‌ها را به ظاهر اسلامی کنیم اما به مبانی تکثیر سرمایه بی‌توجه باشیم، آنگاه عملکرد بانک‌ها در راستای تکثیر سرمایه شکل می‌گیرد و در اینصورت نیروهای سیاسی برای تقویت خود نیازمند حمایت نیروهای سیاسی هستند و لذا آرام آرام نظام ارزشی جامعه را تغییر می‌دهند.

محمدحسن رجبی، استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ معاصر، سخنران بعدی این همایش بود که با اشاره به اینکه، افول اقتصاد ایران، به دوران بعد از شاه عباس اول باز می‌گردد، اظهار کرد: باستانی پاریزی معتقد است، عواید صدور ابریشم به عنوان مهم‌ترین کالای صادراتی ایران در این دوران، نصف شد و لذا این شکست، آثار مخرب بسیاری بر اقتصاد ایران برجای گذاشت.
وی ادامه داد: به گفته سیاحان و جهانگردان خارجی، بین سال‌های ۱۱۷۰و ۱۱۹۲ اقتصاد ایران در شرایط بسیار وخیمی قرار داشت. در این دوران، شاهان و درباریان به دنبال کالاهای خارجی بودند و تجار و بازرگانان ایران امکان رقابت نداشتند و این امر از صفحات تاریک اقتصاد ایران است.
دلایل عدم موفقیت کشورهای اسلامی در مقابل هجوم اقتصادی غربی‌
این استاد دانشگاه تأکید کرد: بعد از تصرف کامل هند به دست انگلستان و همچنین الحاق کریمه به دست روسیه، دولت‌های اسلامی منطقه همانند دولت عثمانی هم در سراشیبی سقوط قرار گرفتند و در نتیجه کالاهای اروپایی و غربی به منطقه و ایران سرازیر شد.
رجبی ادامه داد: دلایل عدم موفقیت کشورهای اسلامی در مقابل هجوم اقتصادی غربی‌ شامل چند مورد از جمله کیفیت خوب و قیمت مناسب کالاهای غربی، عدم وجود قوانین لازم برای حمایت از تولید ملی و همچنین نبود تعامل مناسب بین دولت و مجلس درباره برخورد با این پدیده است. همچنین یکی دیگر از این دلایل، تغییر سبک زندگی ایرانیان به دلیل افزایش مراودات با غربی‌ها عنوان شده است.
این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود گفت: علمای شیعه در مقابله با تهاجمات اقتصادی بیگانگان نقش تعیین کننده‌ای داشته‌اند و اگر همین روندها را مورد توجه قرار دهیم، خواهیم توانست فعل خواستن را صرف کرده و کشور را از وضعیت بد اقتصادی خارج کنیم.
قاسم پورحسن، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه به بیان مطالبی درباره رابطه اقتصاد مقاومتی و عقلانیت پرداخت و گفت: اقتصاد مقاومتی، یک بنیان، یعنی عرضه و یک تفکر جدید است. وضع ما در ایران کنونی، خوب نیست و ما همچنان در ذیل تفکر غرب می‌اندیشیم.
وی افزود: برخی متفکران ما معتقدند که ما راهی غیر از اندیشه غربی نداریم و این اشتباه است که با تاریخ و اندیشه خود، حتی تعامل انتقادی هم نداریم. در رابطه با اقتصاد مقاومتی، تأمین بنیادی صورت نگرفته است و به همین دلیل، عده‌ای آن را قطع ارتباط با دنیا و تمدن مغرب‌زمین می‌دانند.
پورحسن با بیان اینکه پرسش تازه، نیازمند گسست بنیادین معرفتی است، اظهار کرد: وقتی از اقتصاد مقاومتی سخن می‌گوییم، هدف ما در درجه اول این است، که پرسش‌های دقیقی را در این رابطه مطرح کنیم. چون جامعه‌ای که اهل پرسش نباشد، آینده‌ای نخواهد داشت و بازخوانی گذشته هم برای آینده است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد:‌ بنده به هیچ عنوان معتقد نیستم که اقتصاد مقاومتی به معنای گسست از مظاهر تمدنی است. اما هنوز آگاهی پیدا نکرده‌ایم که این نوع تفکر می‌تواند زمینه شکل‌گیری اندیشه متفاوت را به وجود آورد.
پورحسن تأکید کرد: متفکران ایرانی باید دریابند که چگونه فهم درستی از خطر داشته باشند و این خطرات را تبدیل به فرصت کنند؛ چراکه بنده معتقدم که ما می‌توانیم خطرات را تبدیل به فرصت کنیم.
محمدمهدی اسماعیلی استاد دانشگاه تهران در ادامه این همایش اظهار کرد: بنده معضل اصلی که در حوزه مدیریت اقتصادی کشور وجود دارد، در این مسئله می‌دانم که نگاهی در رویکرد حاکم وجود دارد که اولویت را به تأمین مسائل اقتصادی کشور با رویکرد نگاه به بیرون دارد.

وی ادامه داد: ما در محافل مختلف دانشگاهی حضور پیدا می‌کنیم و یکی از پرسش‌های اولیه که در مقابل ما مطرح می‌شود این است که چرا تاکنون اقتصاد مقاومتی محقق نشده و اقتصادی در شأن جمهوری اسلامی ایران شکل نگرفته است و بنده معتقدم دلیل این امر این است که مغز ما در حوزه اقتصاد، معیوب و دارای نگاه بیرونی است.
اسماعیلی در ادامه به بیان عواقب اجرایی شدن اصل چهارم ترومن در کشور ما پرداخت و گفت:  براساس اصل چهار ترومن، این برنامه برای امنیت آمریکا نوشته شده است که مبتنی بر مکتب نوسازی است که رشد خطی و آمریکایی را پیگیری می‌کند.
این استاد دانشگاه افزود: اجرای اصل چهار ترومن، دو نتیجه روشن را در جامعه ایرانی بر جای گذاشته است. نتیجه اول این است که که به ضرر اقتصاد ایران عمل کرد و ضربه نهایی را به طور کامل به اقتصاد بومی ایران وارد کرد و آمارها نشان می‌دهد در چند سال اول اجرای اصل چهار ترومن، میزان صادرات آمریکا به ایران 20 برابر شده است.
اسماعیلی یادآور شد: گام دومی که هنوز چوب آن را می‌خوریم، استحاله فکری نخبگان و تربیت کادر تکنوکراتی است که برای اداره امور کشور ایجاد شده است. البته متأسفانه بعد از حدود 65 سال از آغاز نظام برنامه‌ریزی در ایران هنوز در بر همان پاشنه می‌چرخد و اگر بپرسید چرا هنوز اقتصاد مقاومتی محقق نشده است، یکی از دلایل این امر این است که نگاه به بیرون، در اولویت‌گذاری همیشه دچار اشتباه استراتژیک است.
مبانی قرآنی اقتصاد مقاومتی
حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی ابوطالبی، عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه این همایش به بیان مؤلفه‌ها و الزامات اقتصاد مقاومتی در اندیشه و سیره علمای شیعه در دوران معاصر پرداخت و گفت: در زمینه مبانی قرآنی اقتصاد مقاومتی در میان علمای شیعه، چهار مؤلفه مهم شامل عدم پذیرش سلطه استکبار، عزت مسلمانان، حرمت دوستی و مودت با کفار و حرمت تشبه با کفار مطرح شده است.
وی ادامه داد: بسیاری از مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی که توسط رهبر معظم انقلاب بیان شده، قبلا هم در توسط علمای شیعه در عصر قاجار و پهلوی مطرح شده که از جمله این مسائل لزوم اصلاح الگوی مصرف است.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) یادآور شد: نکته مهمی که طلاب و روحانیون باید به آن توجه داشته باشند این است که خودشان، پیش‌قدم استفاده از کالاهای ایرانی شوند تا روحانیون هم بتوانند در مردمی کردن اقتصاد و تحقق اقتصاد مقاومتی نقش‌آفرینی کنند.

بهجت قاسمی، همسر شهید مجید شهریاری، سخنران پایانی این همایش بود که با اشاره به اقدامات علمی شهید شهریاری در راستای اعتلای علمی کشور اظهار کرد: شاید مفهوم اقتصاد مقاومتی بدین معناست که هرکسی در هر تخصصی که دارد، بتواند نقش خود را در بهبود وضعیت اقتصادی کشور ایفا کند و شهید شهریاری همه تلاش خود را به کار گرفت تا نقش خود را به خوبی ایفا کند.
وی افزود: تعداد کسانی‌که در کشور ما بر محاسبات هسته‌ای مسلط هستند، بسیار اندک هستند و شهید شهریاری از جمله افرادی بودند که در اوج تحریم‌‌ها علیه ایران و زمانی‌که هیچ امکاناتی را در اختیار ما قرار نمی‌دادند، توانستند اقداماتی را انجام دهند که برگ برنده ما در مذاکرات هسته‌ای باشد.
یادآور می‌شود، در حاشیه برگزاری این همایش، از پنج کتاب نوشته شده در زمینه اقتصاد مقاومتی رونمایی به عمل آمد و از نویسندگان مقالات برتر در زمینه اقتصاد مقاومتی تقدیر شد.