جمعه بازاری به نام بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران
۹۵ ناشر عربی و ۴۵ ناشر لاتین بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب سی‌ام را تشکیل دادند، ناشرانی که به گفته اهل علم، اغلب آثار دست چندم و کم سطح علمی را ارائه کردند.
جعفریان : چیزی که اهمیت ندارد، علم است
حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان محقق تاریخ اسلام از جمله کسانی است که هر ساله برای خرید کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام به نمایشگاه کتاب تهران سر می‌زند، او که عمدتاً از بخش عربی بازدید می‌کند، در یادداشتی نوشته است: «در حوزه کتاب‌های عربی، باید بگویم، اولاً و همچنان، بیش از شصت درصد نمایشگاه در بخش عربی، آثار موسسات و ناشران ایرانی یا وابسته به دولت ایران است که کارهای عربی منتشر می‌کنند. این بخش ضمناً شامل چندین ناشر شیعی عمومی لبنانی هم می‌شود که آثار عامه پسند شیعی را منتشر می کنند و شاید دو درصد آثارشان هم تازه و قابل ارزیابی علمی نیست. باقی ناشران از کشورهای عربی مختلف، و غالباً سوریه و لبنان هستند که شمار زیادی از آنان هر ساله و بیش از بیست سال است به تکرار می آیند و چیزی که برای آنان اهمیت ندارد، علم است، در مقابل، با چند عنوان کتاب تازه اما از نظر موضوع تکراری، چشمشان غالباً به جیب طلاب اهل سنت است که از نقاط مختلف ایران می‌آیند و همچنان دنبال صحیح بخاری و شروح آن و آثار فقهی هستند.»
وی در ادامه می‌نویسد: «می‌ماند اندکی از ناشران لبنانی یا سوری و احیاناً اردنی و کسانی که نمایندگی از شماری از ناشران عرب دارند. آنها اندکی آثار به درد بخور و قابل تامل دارند. این آثار هم، حاکی از تغییر کلی که در مسیر نوشته‌های نویسندگان و ناشران عرب است و آن وارد شدن نویسندگان و ناشران عرب به بررسی و تحلیل مسائلی است که جهان عرب با آن درگیر است. این که این آثار چه قدر عالمانه است مهم نیست و غالباً هم نیست، اما در عوض، می‌توان گفت این ناشران از نشر آثار تراثی فاصله گرفته‌اند و از حوزه حتی تاریخ اسلام هم بیرون رفته است. بیشترین فروش کتاب‌های عربی، مربوط به آثار فکری و سیاسی و احیاناً ادبی مربوط به حوزه تاریخ اندیشه و تحولات سیاسی معاصر است. اینها هم به قدری تکراری شده که گاهی تهوع آور به نظر می‌آید. از آنچه در این آثار به نظر می‌رسد، هیچ تحول علمی و پژوهشی را نمی توان سراغ گرفت، مگر آن که گفته شود آثار مهم و اصلی، به ایران نمی‌آید. بگذریم که به طور کلی وضع نمایشگاه‌های کشورهای همجوار هم تقریباً بسان کتابفروشی و مرکز شماری از ناشران بازاری است.»
مهدوی راد: رشد 15 درصدی کیفی و کمی بخش عربی
اما محمدعلی مهدوی‌راد دبیر هیئت نظارت بر ضوابط نشر نیز که بنا به گفته خود به عمر نمایشگاه کتاب از آن دیدن کرده است، نظر متفاوتی دارد، او می‌گوید: امسال حدود 15 درصد به لحاظ کیفی و کمی بخش عربی تحول داشته است. بعضی از ناشرها مستقیماً خودشان حضور داشته‌اند، مثل اردن. امسال ناشرانی که به صورت مستقیم در نمایشگاه شرکت کرده‌اند، تعدادشان بیشتر است. یک ناشر لبنانی بخشی از کتاب‌های الجزایر را آورده است. دو ناشر لبنان و سوریه کتاب‌هایی از کشورهای منطقه مثل دبی، کویت را آوردند که هیچ وقت در نمایشگاه کتاب تهران شرکت نمی‌کردند.
مهدوی‌راد ادامه می‌دهد: در میان اردنی‌ها، ناشر دارالورد، بسیار بسیار
علاقمند به ایران است.در مجموع حجم کارهای روشنفکرانه امروزی نیز در
نمایشگاه خوب است. من قبلا هم گفتم که داعش برای جهان اسلام مسئله مهمی شده
است. امسال هم کتاب های بسیار خوبی در نقد داعش عرضه شده است.
فریدونی: سطح علمی مورد انتظار از نشر بین الملل فراتر از چیزی است که در بخش لاتین و عربی وجود دارد
نظر علی فریدونی رئیس کارگروه نظارت محتوایی ناشران خارجی و عضو شورای نظارت و ارزیابی نمایشگاه کتاب تهران اما به نظر جعفریان نزدیک‌تر است، فریدونی می‌گوید: بخش نشر بین‌الملل باید به یک سطح کیفی در تعاملات برون ناشری برسد، سطح علمی مورد انتظار از نشر بین الملل فراتر از چیزی است که الان در بخش لاتین و عربی وجود دارد، به ویژه در بخش عربی باید نیاز علمی جامعه ایران بیشتر از این دیده شود. من به عنوان کسی که نظارت کیفی و محتوایی کتاب‌ها را بر عهده داشته است، می‌گویم که سطح نمایشگاه ما باید ارتقا یابد.
وی ادامه داد: در بخش لاتین وضع اندکی بهتر شده است، چند غرفه در بخش لاتین امسال به سمت این رفتند که نمایندگی ناشران فعال‌تر بین‌الملل را بگیرند و کتاب‌های بهتری را وارد کنند. امسال مشهود بود که علاقه‌مندی برای حضور در نمایشگاه کتاب در خارج از ایران وجود دارد، و زمینه آن نیز فراهم است. اگر ما تعاملات نشر بین‌الملل را بهتر و کیفی‌تر انجام دهیم، این علاقه‌مندی برای ورود به بازار ایران وجود دارد. به هر حال نشر بین‌الملل بخشی از نیاز علمی جامعه ایران را باید تامین کند.
فریدونی تصریح کرد: در مجموع در بخش عربی ضعف ما بیشتر است، نگاهی به آثار ناشران این بخش حکایت از یکنواختی متون عرضه شده دارد، متاسفانه در طول سالیان گذشته روال سابقی وجود داشته که گویی مخاطبان یکسان فرض شده‌اند، این عیب است جامعه علمی در حال تغییر و تحول است و نشر بین الملل ما اعم از لاتین و عربی باید این توجه داشته باشند و تازه‌های نشر جهان را در نمایشگاه عرضه کنند.
فریدونی: در حوزه کشورهای عربی تعامل بخش علمی ما ضعیف است
رئیس کارگروه نظارت محتوایی ناشران خارجی علت عدم حضور ناشران مطرح و برجسته در نمایشگاه به ویژه در حوزه عربی را غیرمرتبط با اتفاقات کشورهای عربی منطقه ندانست و گفت: شاید شرایط جدیدی که در کشورهای منطقه وجود دارد، موجب شده باشد تا ناشران کمتر در ایران حضور پیدا کنند.حرکتی باید در دانشگاه‌ها ایجاد شود و ضرورت انتقال علمی از کشورهای جهان اسلام به یکدیگر تبیین شود، متاسفانه در حوزه کشورهای عربی تعامل بخش علمی ما ضعیف است.
به نظر می‌رسد در طول سالیان گذشته که دلخوش آمارهای حضور ناشران خارجی در نمایشگاه بودیم و نمایشگاه کتاب تهران عنوان بین‌المللی را با خود یدک می‌کشید، ناشران دست چندم و حتی پخشی‌ها و نمایندگان ایرانی در بخش بین‌الملل حاضر شده و به فروش آثار دست چندم نشر بین‌الملل پرداخته‌اند.
موسایی: 60 درصد حاضران بخش عربی کتابفروش یا انباردار هستند، نه ناشر
داوود موسایی که مسئولیت کمیته ناشران خارجی سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را برعهده داشته است، این گفته را تایید می‌کند، وی می‌گوید: من سال‌ها در بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران دقت نمی‌کردم، اما امسال بنا به مسئولیتی که داشتم با دقت نگاه کردم، اولا تعداد ناشران در بخش عربی بسیار اندک بود، عمده حاضران شاید قریب به 60 درصد کتابفروش هستند، من این را در جلسه‌ای که در آخرین روز نمایشگاه برگزار شد، به خودشان هم گفتم،که هیچ اعتراضی نکردند. حتی می‌توان گفت که شاید برخی از این کتابفروش‌ها در کشورهای خود حتی کتابفروشی هم ندارند، بلکه انبار کتاب هستند. این موضوع جای بررسی بسیار دارد.
موسایی: سال آینده فقط به ناشران جا خواهیم داد
وی ادامه می‌دهد: من در جلسه‌ای که گذاشتم گفتم اگر قرار باشد سال آینده من مدیر بخش خارجی باشم، فقط به ناشران جا خواهیم داد، ناشرانی که مشخص شده باشند، سایتی داشته باشند، آدرسی داشته باشند و به نوعی مشخص باشد که ناشر هستند. البته باید بگ.ییم برخی غرفه‌ها که ما به مناسبت خاصی در اختیار قرار می‌دهیم سر جای خود می‌مانند، اما نباید اینگونه باشد که پخشی‌ها به جای ناشران در نمایشگاه شرکت کنند. امیدوارم بشود، بخش خارجی نمایشگاه کتاب را سامانی داد.
موسایی با اشاره به بخش لاتین نیز گفت: برخی غرفه‌های لاتین تجربه بهتری داشتند، اما آنجا نیز به مانند عربی بیشتر کتابفروش بودند، تنها غرفه انتشارات پارسیان بود کمه وجه نمایشگاهی را حفظ کرده بود.
سی دوره از نمایشگاه کتاب تهران نمایشگاهی که از همان سال‌های نخست وجه بین‌المللی را به خود دیده است، می‌گذرد، اما هنوز نتوانسته‌ایم شاهد حضور ناشران مطرح و آثار درخور علمی از سراسر جهان در ایران باشیم، به عوامل و موانع مختلفی در این عدم قطعیت دخیل هستند، به نظر می‌رسد؛ قبلا از هر چیز و قبل از دلخوش کردن به آمارها باید آسیب‌شناسی کرد، موانع را شناخت و در جهت بهبود آنها گام برداشت، حتی اگر قرار باشد، در یک دوره نمایشگاه را داخلی برگزار کنیم.
