یادی از استاد فولادوند؛ خادم کوچ کرده قرآن
گروه ادب: «حدود سی سال پیش(1346) بنده با احتیاط و تردید جزئی از قرآن را به نام «گل‌هایی از قرآن» بیرون دادم؛ تردیدم از این جهت بود که مطمئن نبودم بتوانم در این کار دشوار موفق باشم، اما بحمدالله از این ترجمه استقبال خوبی شد.»
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، 15 مرداد، سالروز درگذشت محمدمهدی فولادوند مترجم، ادیب، قرآن‌پژوه، استاد ادبیات و زبان فرانسه است. نوشتار حاضر در معرفی مقام علمی، ادبی و مذهبی آن مرحوم در سالروز وفات اوست.
استاد محمدمهدی فولادوند اول دی‌ماه 1299 در اراک کتولد شد. پس از طی تحصیلات اولیه در شهریور 1329 برای ادامه تحصیل به ویژه در رشته‌های شعر و ادب و هنر به پاریس رفت و چهارده سال در آن شهر اقامت و در رشته‌های دانشگاهی تلاش کرد. در آبان 1343 به تهران بازگشت و در بسیاری از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به تدریس دروس مختلف فلسفه، زیبا‌شناسی، ادبیات زبان فرانسه، تاریخ مذاهب و فرهنگ و تمدن پرداخت.
بی‌تردید مهم‌ترین اثر علمی استاد فولادوند در میان آثار چاپ شده، ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی متعارف امروز است. مرحوم فولادوند در «دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی» درباره ترجمه قرآن خود می‌نویسد؛ «حدود سی سال پیش(1346) بنده با احتیاط و تردید جزئی از قرآن را به نام «گل‌هایی از قرآن» بیرون دادم. تردیدم از این جهت بود که مطمئن نبودم بتوانم در این کار دشوار موفق باشم. اما بحمدالله از این ترجمه استقبال خوبی شد.
گوشه و کنار بنده را خیلی تشویق کردند، من هم با آمادگی و زمینه‌ای که در خود می‌دیدم به فکر افتادم که همه قرآن را ترجمه کنم. من اکثر کارهایی را که در زمینه ترجمه قرآن شده است، دیده‌ام و با توجه به تجربه‌ای که در فن ترجمه داشتم، سعی کردم اشتباهات دیگران را تکرار نکنم. غیر از ترجمه قرآن به تفسیرهای زیادی مراجعه کرده‌ام. می‌خواستم در عین دقیق بودن ترجمه، آهنگ و لحن دلنواز قرآن هم تا حدی بازتاب داشته باشد.»
در ادامه نظر تعدادی از مترجمان و منتقدان ترجمه‌های قرآن از نظر می‌گذرد؛
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا یکی از پژوهشگران و منتقدان ترجمه‌های قرآن درباره ترجمه استاد فولادوند معتقد است؛ این ترجمه را اثری نیکو، خوشخوان و روان یافتم و بیشترین امتیازش را برشماری از ترجمه‌های قرآن به «تطبیقی بودن» ترجمه آن با متن آیات شناختم. این ترجمه گوشا و رسا در معادل‌یابی کلمات قرآن، حتی الامکان از واژه‌های مأنوس زبان فارسی به گونه‌ای بهره جسته است که عموم اهل مطالعه، اعم از دانش‌پژوهان عادی و فرهیختگان ادب فارسی و عربی، می‌توانند به خوبی از آن بهره‌مند شوند.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا انصاری نیز در این باره می‌نویسد؛ این ترجمه با نثر ادبی و روان و درصدی اندک از افزوده‌های توضیحی نگارش یافته است. در هر جا کلمه یا کلماتی به عنوان توضیح آمده در میان دو قلاب قرار گرفته و مطابقت کامل ترجمه با متن در رعایت شده است. حروف عطف و ادات تأکید در آن منظور شده و ریزه‌کاری‌های ادبی و بلاغی آیات مورد توجه قرار گرفته است. وی درباره نقاط قوت این ترجمه نوشته‌اند؛ دقت در برگردان واژه‌ها و گزینش دقیق‌ترین و نزدیک‌ترین معنی به لفظ، سلیس و روان بودن ترجمه و داشتن نثری ادبی و روان، داشتن توضیحات ضروری در مواردی که حذف یا ایجاز و ابهام وجود دارد.
بهاءالدین خرمشاهی نیز معتقد است؛ ترجمه فارسی محمدمهدی فولادوند از حیث صحت و امانت، مطابقت با اصل در ایجاز و اطناب و تأکید، به کار گیری معادل‌های مصطلح در فارسی امروزین و در عین حال پرهیز از زبان روزمره، روشنی و گویایی، روانی و شیوایی، سادگی و صلابت، رعایت ریزه‌کاری‌های ادبی و بلاغی، دخالت ندادن عنصر تفسیر در ترجمه از بهترین ترجمه‌های منتشر شده است.
سیدیحیی يثربی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مترجم قرآن کریم درباره استاد فولادوند می‌گوید؛ اين موضوع كه شخصی مانند مرحوم فولادوند وارد حيطه‌ای مثل ترجمه قرآن می‌شود به دليلی باطنی است كه خداوند به او عطا كرده است كه توانسته به واسطه آن ترجمه‌اش از كلام وحی را از مقبوليت برخوردار كند و آن را به سبكی بنويسد كه در واقع بازكننده مسيری تازه برای مترجمان پس از خود قرار بگيرد. ترجمه مرحوم فولادوند بهترين ترجمه در ميان غير حوزوی‌ها به حساب می‌آيد، زيرا ايشان ترجمه را از وادی سنت به وادی تجدد و نوآوری كشاند و توانست از مشكلات سنتی ترجمه قرآن عبور كند، اما با همه اين اندكی ضعف نيز در آن ديده می‌شد كه عدم يكدستی جملات و اصطلاحات ترجمه شده در آن از جمله آن به شمار می‌آيد.
اميد مجد، مترجم منظوم قرآن درباره این مترجم معتقد است؛ فولادوند در آن زمان بدون هيچ چشمداشتی حاصل كار من كه جوانی بیش نبودم را با دقتی مثال‌زدنی ويرايش كرد و از آن به بعد بود كه ابا آشنايی بیشتر ميان ما گشوده شد. نظرات مرحوم فولادوند پیرامون فهم قرآن در نوع خود بسيار بديع بود كه از جمله آنها می‌توان به نظرات ايشان درباره برداشت‌های مبالغه‌آميز از قرآن اشاره كرد.
علاوه بر ترجمه قرآن، دیوان اشعار فارسی دکتر فولادوند بیش از دو هزار و هفتصد صفحه را دربرگرفته، متضّمنِ مضامین ژرف، دیدگاه‌های نو نسبت به هستی، حیات، انسان و ... بوده و در زبان فارسی نیز «مَهدا» تخلص می‌کرد. استاد در سال 1368 در پرورش افکار، سخنرانی زیبای خود را با عنوان « تفاهم میان ملل» به استناد آیه 13 سوره حجرات در حضور سفرای فرانسه، بلژیک و سوئیس ایراد کرد و در همین زمینه، با تدوین کتاب «صلح و شمشیر» به زبان فرانسه نظر کمیته علمی و پژوهشی جایزه صلح نوبل اُسلُو(نروژ) را جلب کرد.
مرحوم فولادوند در عمر پربار خود آثار زيادی را به رشته تحرير درآورد كه از آن جمله می‌توان به «ترجمه رباعيات عمرخيام» در سال 1960، «منتخب اشعار و نوشته‌های فرانسه طبع ژنو 1963» به فرانسه ناياب، «درجست‌و‌جوی زيبايی(هيدا)»، «زن در انديشه خدا»، «طبع جديد ترجمه رباعيات خيام به فرانسه به انضمام خيام‌شناسی (مأخذ و مطالب جديد درباره خيام و رباعيات منسوب به او )»، «نخستين درس زيبايی‌شناسی (دهخدا)»، «چگونه قرآن را به فارسی ترجمه كنيم (گل‌هايی از قرآن )»، «زيباترين اشعار فرانسه ناياب»، «انسان مسئول و تاريخ‌ساز»، «آفرينش هنری در قرآن»، «از ژرفای قرآن»، «بيناد قرآن»، «قرآن و نسل امروز»، «نقدی بر ماركس» انتشارات البرز ناياب، «خدا را ديدم ترجمه» از عربی، «سفری از شك تا ايمان» ترجمه از عربی، دوم انتشارات ياسر، «اقتصادنا (ترجمه جديد با معادل‌های فارسی)»، «بنياد علوم اسلامی»، «ترجمه برخی از ادعيه» و «دعای كميل به فرانسه و فارسی ادبی»، «مجموعه اشعار و مقالات و آثار فرانسه و فارسی»، «ترجمه قرآن به فارسی»، «صلح و شمشير (حمايت از صلح و همزيستی مسالمت‌آميز ( به زبان فرانسه)»، «ترجمه دقیق «مادام بوواری»، «حافظ دل‌ها نه نسخه بدل‌ها»، «ترجمه دعای كميل به فرانسه» با مقدمه (انتشارات بين‌الملل )، «در حريم نور»، «خيام‌شناسی»، «ترجمه نهج‌البلاغه» و «حافظ درآستان وحی» اشاره كرد.
فولادوند در صبحگاه سه‌شنبه مورخ 15 مرداد 1387 در منزل ساده و بی‌پیرایه خود در سن 88 سالگی جان به جان آفرین تسلیم کرد. پیکر نحیف استاد در بامداد 16 مردادماه در منزل ایشان مورد وداع خانواده و دوستان و برخی از مسئولان فرهنگی قرار گرفته و با قرائت نماز از سوی حجت‌الاسلام، محمود دعایی در محل خبرگزاری ایکنا تا دانشگاه تهران تشییع و ضمن انتقال به شهر ری در ابن‌بابویه به خاک سپرده شده است.
