همایش «نمایش و جلوه‌های آیینی و نمادین حج ابراهیمی» قابلیت جهانی شدن دارد
گروه هنر: یک کارشناس و کارگردان تئاتر گفت: با توجه به ظرفیت‌سازی همایش علمی ـ پژوهشی «نمایش و جلوه‌های آیینی و نمادین مناسک حج ابراهیمی» و ابعاد گوناگون و تازه‌ای که در پرداخت هنری به مقوله حج پیش رویمان قرار گرفت به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم به این موضوع در قالب برگزاری یک همایش پژوهشی بعدی جهانی و بین‌المللی بدهیم.
در سلسله مقالات ارائه شده به این همایش، محققان و پژوهشگران حج و مناسک عبادی آن را نه از بعد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مقولات دیگر بلکه از نقطه نظر هنری بررسی کرده و با توجه به اینکه این اتفاق، بزرگترین گردهمایی مسلمانان از سراسر جهان محسوب می‌شود بر جلوه‌های آئینی و نمایشی آن تأکید کردند که مطالبی که در این مقالات ارائه شد و حاصل تحقیق پژوهشگران ارائه کننده مقالات بر جزئیات آئینی حج و انطباق آن با اصول، موازین و قراردادهای تئاتری و نمایشی بود، از آن حیث قابل توجه حتی برای فعالان عرصه هنر نمایش بود؛ چرا که تا آن زمان، جریانی که توانسته باشد به حج از این منظر توجه کند را شاهد نبودیم.
ایده اصلی برگزاری این همایش در مدیریت وقت مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری را داوود کیانیان از پیشکسوتان و هنرمندان فعال در عرصه هنرهای نمایشی مطرح کرده بود به ویژه که وی پس از مشرف شدن به سرزمین وحی برای به جای آوردن حج تمتع، مشاهدات خود را در قالب دستنویس‌هایی از آیند و روند و انجام اعمال حجاج گردآوری کرده بود که منجر به چاپ و انتشار کتابی شده بود تحت عنوان «حج؛ بزرگترین نمایش جهان» که به کوشش نگارنده به چاپ و انتشار نیز رسیده بود.
با وجود ظرفیت‌سازی خوبی که برگزاری دور نخست این همایش علمی پیرامون پرداختن بر جنبه‌های هنری و نمایشی مناسک حج ایجاد کرده بود اما متأسفانه این همایش بنا به دلایلی تداوم پیدا نکرد و در دوره جدید مدیریت مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری مسکوت ماند.
به این بهانه به سراغ سیدجواد روشن؛ کارشناس و کارگردان تئاتر و مدیر سابق دفتر مطالعات و پژوهش مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری که در این همایش سمت معاون دبیر را نیز به عهده داشت، رفته و با او پیرامون برگزاری این همایش و ضرورت تداوم یافتن آن گفت‌و‌گویی ترتیب دادیم که در ادامه می‌خوانید:
ـ در مورد نحوه شکل‌گیری شورای علمی این همایش و اینکه این رویداد هنری با توجه به موضوع خاصی که مورد نظر داشت تا چه اندازه توانست در زمینه پرداختی علمی به مقولاتی در حوزه نمایش دینی ظرفیت‌سازی کند، توضیح بفرمایید.
همانطور که همه اطلاع دارند برگزاری این همایش با توجه به ابعاد گوناگون که قابل بررسی بود از طرف داوود کیانیان از چهره‌های پیشکسوت و شناخته شده عرصه تئاتر طرح موضوع شد که البته در ابتدا یک طرح کلی بود و باید در قالب جلسات و نشست‌های کارشناسی به ابعاد آن از مناظر مختلف نگاه کرده و مورد بررسی قرار میگرفت.
با پیشرفت در بررسی این طرح، ابعاد گوناگون و تازه‌ای در پرداخت هنری به مقوله حج پیش رویمان قرار گرفت و این روند چنان گسترش و توسعه یافت که در جایی متوجه شدیم حتی قادر خواهیم بود به این موضوع در قالب برگزاری یک همایش پژوهشی بعدی جهانی و بین‌المللی بدهیم و به واسطه آن مقالات و رساله‌های پژوهشی مسلمانان غیرایرانی را برای غنای بیشتر علمی همایش برای ارائه در آن جذب کنیم که البته توقع این هم وجود نداشت که همایش در نخستین دوره خود فراخوانی بین‌المللی داشته باشد و لذا برای شروع کار به اقوال، نظرات و تألیفات پژوهشگران داخلی بسنده کردیم.
ـ معیار و شاخص ارزیابی آثار و مقالات ارسالی به دبیرخانه همایش چه بود؟
سرفصل‌هایی در فراخوان همایش به عنوان موضوعات محوری که می‌تواند منظر محقق و پژوهشگر را مهندسی و هدفمند کند قید شده بود که از آن جمله می‌توانم به مواردی همچون «مناسک حج به عنوان یک آیین نمایشی مقدس»، «آیین حج، به عنوان خاستگاه نمایش آئینی»، «مفهوم وحدت مکان، زمان و موضوع از منظر ارسطو و آیین حج»، «تحول، بازشناسی و تزکیه شخصیت در آیین حج» و «نشانه‌شناسی و نمادشناسی در آیین و مناسک حج»، اشاره کنم، گذشته از این مسئله، بر این باور بودیم که حج به عنوان یک آیین باشکوه که جلوه‌های نمایشی در آن به وفور یافت می‌شود مطرح است و شاید به عنوان یک آیین که ماهیت نمایشی و عرضه شدن برای بروز و نمود عظمت دنیای اسلام را دارد، چکیده‌ای باشد از خرده‌آیین‌ها و فرهنگ‌هایی که در میان اقوام مختلف اسلامی وجود دارد به شکلی که با وجود منحصر به فرد بودن هر یک از آیین‌های دینی که در نزد اقوام مختلف وجود دارد و هر کدام از آنها متعصبانه خود را ملزم به رعایت و برگزاری آن می‌دانند، در موسم حج به شکل یک امت واحده مجموعه‌ای از اعمالی نوعاً عبادی را انجام می‌دهند که شکل و شمایل نمایشی و قراردادی دارد. در مجموع بررسی آثار و مقالات ارائه شده به این همایش با چنین رویکرد مورد بررسی قرار گرفت.
ـ سرنوشت مقالات ارائه شده به این همایش به کجا ختم شد؟
مقالات منتخب در دو روز برگزاری این همایش از سوی پژوهشگران برای علاقه‌مندان ارائه شد و بلافاصله پس از اتمام همایش برای انتشار در دستور کار قرار گرفت که البته به سرانجام نرسید و همزمان با تغییر در ساختار مدیریت مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری همه‌چیز در ارتباط با این همایش مسکوت ماند.
تصور من این است که با توجه به تلاش‌هایی که به منظور ایجاد چنین همایشی صورت گرفت و این همایش علمی از بن‌مایه و زیرساخت مناسبی به ویژه در بحث تولید محتوای پژوهشی برخوردار شد باید همچنان اهتمامی از سوی مسئولان به منظور تداوم آن در ادوار آتی نیز صورت میگرفت.
ـ بحث دیگری که مطرح است اینکه خروجی چنین همایش‌های علمی که بتواند جنبه کاربردی به منظور تولید آثار نمایشی و آیینی برای اجرا پیدا کند چیست و آیا مقالات ارائه شده در این همایش از چنین قابلیتی برخوردار بودند؟
به طور حتم چنین دستاوردی قابل دست یافتن بود منتها چیزی که اکنون در مورد خروجی کاربردی این همایش از آن صحبت به میان می‌آید مربوط به پروسه‌ای پس از برگزاری همایش و ارائه مقالات مورد نظر در آن می‌شود؛ اینکه برخی دیگر از دوستان پژوهشگر و صاحبنظر در قالب جریان دیگری با مجموعه‌ای از فعالان نمایشی، نشست های مشترکی با یکدیگر داشته باشند تا هم در مورد نکاتی که در مقالات به آن اشاره شده و جزئیاتی از مناسک حج را که جنبه روایی و نمایشی دارند را موردنظر قرار داده به بحث و تبادل نظر بنشینند و هم پیرامون برخی از مفاهیم و واژگان به کار رفته در مقالات که منحصر به حج ابراهیمی هستند به منظور تولید یک اثر نمایشی داستانی و آیینی ایده‌پردازی کنند.
امیرسجاد دبیریان
