دستیابی به ابعاد امنیت از نگاه قرآن/ ایمان و انتقال امنیت از فرد به اجتماع

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، دريک تقسيم بندی کلی می‌توان امنيت را به دو نوع «امنيت فردی» و «امنيت اجتماعی» تقسيم کرد. اگرچه از نظر ظاهر دو حوزه جدا از يکديگر هستند ولی در حقيقت ارتباط تنگاتنگي با يکديگر دارند به گونه‌ای که ايجاد و برقراری امنيت اجتماعی بدون پرداختن به علل و عوامل ايجاد امنيت فردی به ثمرنخواهد نشست، از اين رو است که از ديدگاه جامعه شناسی، امنيت فردی زيربنای امنيت اجتماعي است.

از آنجا که قرآن کريم به عنوان قانون اساسي دين اسلام و بهترين نسخه شفابخش آلام روحي و جسمي انسان‌ها در برگيرنده تمامي نيازهای دنيوی و اخروی و فردی و اجتماعی انسان‌ها است، نسبت به مقوله امنيت نيز توجه ويژه‌ای داشته و درآيات بسياری به بيان اهميت این موضوع پرداخته است.

از ديدگاه قرآن کریم نخستين نياز زندگي اجتماعي انسان داشتن امنيت است و تا در يک اجتماع حتي کوچک و چند نفره امنيت برقرار نباشد ساير تلاش‌ها و فعاليت‌ها نيز ثمره چنداني در پي ندارد و استفاده از ساير مزايای زندگي فردی و اجتماعي برای آدمي گوارا نخواهد بود.

در این راستا به سراغ کارشناسان دینی رفتیم تا به بررسی ابعاد امنیت از دیدگاه قرآن کریم و نقشی که این موضوع می‌تواند در آرامش فرد و اجتماع داشته باشد بپردازیم.

رابطه امنیت و توسعه

علی دژاکام، عضو هيئت علمی و رئیس پژوهشکده علم و دین پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی معتقد است زمانی که قرآن کریم از امنیت سخن به میان می‌آورد از شاخصه‌های توسعه یاد می‌کند چرا که این دو موضوع ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. تولید کالاها، گسترش ارتباطات، پیشرفت علوم و فنون و شهرسازی، رهایی از ترس و اندوه از ثمرات ایجاد امنیت است.

وی با اشاره به اینکه مقوله امنیت در قرآن کریم در موارد متعددی مورد توجه قرار داده شده است، عنوان کرد: یکی از حوزه‌های امنیت، بعد روحی و روانی است که در قرآن کریم نیز بدان پرداخته شده است و در قالب رابطه‌های انسان با خدا، انسان با انسان و انسان با طبیعت بدان اشاره شده است، هدف از این ارتباطات در تمام حوزه‌های یاد شده ایجاد امنیت و آرامش است.

ایمان راهی برای رسیدن به امنیت

رئیس پژوهشکده علم و دین پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی با بیان اینکه در قرآن کریم خداوند از رگ گردن به انسان‌ها نزدیک‌تر معرفی شده است، گفت: انسان در نسبت با خداوند احساس مورد حمایت قرار گرفتن دارد و بدین سبب ایمان را می‌توان وسیله‌ای برای رسیدن به آرامش دانست.

وی در تبیین راه‌های رسیدن به امنیت فردی به قرآن کریم استناد کرد و ادامه داد: خداوند در آیه ۱۱ و ۱۲ سوره مبارکه حجرات می‌فرمایند: «اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد نبايد قومى قوم ديگر را ريشخند كند شايد آنها از اينها بهتر باشند و نبايد زنانى زنان [ديگر] را ريشخند كنند شايد آنها از اينها بهتر باشند و از يكديگر عيب مگيريد و به همديگر لقب‌هاى زشت مدهيد چه ناپسنديده است نام زشت پس از ايمان و هر كه توبه نكرد آنان خود ستمكارند، اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد از بسيارى از گمان‌ها بپرهيزيد كه پاره‏‌اى از گمان‌ها گناه است و جاسوسى مكنيد و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏ اش را بخورد از آن كراهت داريد، پس از خدا بترسيد كه خدا توبه‏ پذير مهربان است» تمامی این توصیه‌ها سبب می‌شود انسان‌ها در جهت ایجاد امنیت سایر افراد گام بردارند.

امنیت روانی در پی ایجاد امنیت اجتماعی

وی با تأکید بر اینکه مهم‌ترین مسئله مربوط به انسان‌ها هنگام حضور در جامعه در بیان قرآن کریم مسئله امنیت روانی مطرح شده است، تصریح کرد: مهم‌ترین نمود امنیت را می‌توان امنیت اجتماعی نام برد چرا که فردی که احساس امنیت اجتماعی داشته باشد می‌تواند به امنیت روانی نیز دست یابد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد صادق یوسفی مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم به عوامل پدیدآوردنده امنیت اشاره و عنوان کرد: یکی از مهم‌ترین این عوامل ایمان محسوب می‌شود به نحوی که در آیه ۸۲ سوره مبارکه انعام نیز آمده است: «الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ؛ كسانى كه ايمان آورده و ايمان خود را به شرك نيالوده‏‌اند آنان راست ايمنى و ايشان راه‏ يافتگانند» در این میان باید توجه داشت که ایمان افراد سبب ظلم به سایرین نشود چرا که خود به عاملی برای ایجاد ناامنی تبدیل می‌شود.

ارتقای اقتدار نظامی و نرم افزاری یک کشور در گرو امنیت

در این زمینه با حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم نیز هم صحبت شدیم. وی ارتقای اقتدار نظامی و نرم افزاری یک کشور را در ایجاد امنیت مؤثر خواند و گفت: این مهم را می‌توان از آیه ۶۰ سوره مبارکه انفال نیز دریافت چرا که در این زمینه فرموده است: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ؛ و هر چه در توان داريد از نيرو و اسب‌هاى آماده بسيج كنيد تا با اين [تداركات] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] ديگرى را جز ايشان كه شما نمى‌شناسيدشان و خدا آنان را مى‌‏شناسد بترسانيد و هر چيزى در راه خدا خرج كنيد پاداشش به خود شما بازگردانيده مى‌‏شود و بر شما ستم نخواهد رفت». 

رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم از دیگر عوامل ایجاد کننده امنیت را برخورداری از ویژگی مقاومت خواند و عنوان کرد: مقاومت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در برخی موارد سبب می‌شود جامعه در برابر هجمه‌های دشمن ایمن شود و به مراحل بالاتری از استقلال که سبب امنیت می‌شود دست یابد. 

جامعه‌ امن به دنبال عمل صالح است

وی جامعه‌ای که به دنبال عمل صالح است را جامعه‌ای خواند که دارای امنیت می‌شود و گفت: خداوند این مهم را در آیه ۵۵ سوره مبارکه نور یادآور شده و فرموده است: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛ خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏‌اند وعده داده است كه حتما آنان را در اين سرزمين جانشين [خود] قرار دهد همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بودند جانشين [خود] قرار داد و آن دينى را كه برايشان پسنديده است به سودشان مستقر كند و بيمشان را به ايمنى مبدل گرداند [تا] مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نگردانند و هر كس پس از آن به كفر گرايد آنانند كه نافرمانند».

شکرگذاری در برابر نعمت‌ها

شکرگذاری در برابر نعمت‌هایی که خداوند به انسان عنایت داشته است، از دیگر عواملی بود که حجت‌الاسلام یوسفی مقدم در ایجاد امنیت مؤثر معرفی کرد و گفت: خداوند در آیه ۱۱۲ سوره مبارکه نحل فرموده است: «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ؛ و خدا شهرى را مثل زده است كه امن و امان بود [و] روزيش از هر سو فراوان مى ‏رسيد پس [ساكنانش] نعمت‌هاى خدا را ناسپاسى كردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى‏‌دادند طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانيد».

به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحمید آکوچیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، نیز رفتیم تا از نقطه نظرات این کارشناس نیز جویا شویم. وی ایجاد امنیت را سبب نگه داشته شدن حرمت سایر انسان‌ها دانست و گفت: بود و نبود امنیت با میزان جرائم و اتفاقات ناگوار که آرامش را بر هم می‌زند و امید را مختل می‌کند در ارتباط است، اما احساس امنیت به درون افراد باز‌می‌گردد چه بسا در جامعه‌ای امنیت وجود داشته باشد اما مردم جامعه احساس امنیت نکنند.

حجت‌الاسلام آکوچیان به استنادات قرآنی اشاره و در بیان منشأ امنیت گفت: خداوند در آیه ۸۱ و ۸۲ سوره مبارکه انعام می‌فرمایند: «وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُمْ بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ؛ و چگونه از آنچه شريك [خدا] مى‌‌گردانيد بترسم با آنكه شما خود از اينكه چيزى را شريك خدا ساخته‏‌ايد كه [خدا] دليلى درباره آن بر شما نازل نكرده است نمى‌هراسيد پس اگر می‌دانید كدام يك از [ما] دو دسته به ايمنى سزاوارتر است؛ كسانى كه ايمان آورده و ايمان خود را به شرك نيالوده‏‌اند آنان راست ايمنى و ايشان راه‏يافتگانند».

وی ادامه داد: مفهوم ایمان و امن هم ریشه است و در واقع ایمان به انسان امنیت می‌بخشد، بنابراین امنیت ریشه درونی دارد. امنیت زمانی مخدوش می‌شود که ظلمی روا شود و فردی آسیب ببیند، بدین ترتیب ابتدا باید تک تک افراد جامعه مورد آموزش و تربیت برای رسیدن به باوری قلبی قرار گیرند تا خروجی آن ایجاد جامعه‌ای با عنصرهای امن باشد. ایمان افراد، امنیت را از فرد به جامعه انتقال می‌دهد.

ایمان افراد، امنیت را از فرد به جامعه انتقال می‌دهد

حجت‌الاسلام آکوچیان با بیان اینکه ایمان افراد، امنیت را از فرد به جامعه انتقال می‌دهد، تصریح کرد: در آیه ۱۲۶ سوره مبارکه بقره آمده است: «وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ قَالَ وَمَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ؛ و چون ابراهيم گفت پروردگارا اين [سرزمين] را شهرى امن گردان و مردمش را هر كس از آنان كه به خدا و روز بازپسين ايمان بياورد از فرآورده‌‏ها روزى بخش فرمود و[لى] هر كس كفر بورزد اندكى برخوردارش مى‌‏كنم سپس او را با خوارى به سوى عذاب آتش [دوزخ] مى‌‏كشانم و چه بد سرانجامى است».

حجت‌الاسلام والمسلمین فرج‌الله میرعرب، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم نیز از دیگر کارشناسانی بود که خبرگزاری ایکنا از وی در این زمینه نظرخواهی کرد. وی رشد علمی را از پیامدهای امنیت در یک کشور خواند و گفت: وقتی در کشور امنیت برقرار باشد افراد از آرامش روحی و روانی برخوردار هستند و با فراغ خاطر برای رشد خود و جامعه تلاش می‌کنند. جامعه متعالی و پیشرفته که بتواند بر دشمنان اسلام نیز تسلط داشته باشد همواره از تأکیدات قرآنی به شمار می‌رود.

این عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم به آیه شش سوره مبارکه توبه که می‌فرماید: «وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْلَمُونَ؛ و اگر يكى از مشركان از تو پناه خواست، پناهش ده تا كلام خدا را بشنود سپس او را به مكان امنش برسان چرا كه آنان قومى نادانند» نیز اشاره کرد و گفت: اگر کشوری امن و ایمن شناخته شود رفت و آمد به آن نیز بیشتر می‌شود و زمینه‌های تبادل علم بین کشورها گسترش می‌یابد؛ در این انتقال تجربیات می‌توان به معرفی دین مبین اسلام و آموزه‌های والای آن نیز پرداخت. 

حجت‌الاسلام میرعرب با تأکید بر اینکه رونق کشاورزی، باغداری، بازرگانی و تجارت و .. همگی در گرو وجود امنیت است گفت: حضرت ابراهیم(ع) برای مکه دعا می‌کند که خداوند این سرزمین را امن قرار دهد چرا که رزق و روزی به همراه دارد.

امنیت و خداگرا شدن انسان‌ها

وی وجود امنیت را سبب خداگرا شدن افراد خواند و تصریح کرد: در شرایط امن و ایمن افراد فرصت تفکر و تعقل بیشتری دارند و می‌توانند رو به دعا و مناجات بیاورند؛ به طور مثال اگر افراد تصور کنند که مصلی تهران در شب‌های احیا امن نیست شاهد خالی شدن صحنه از حضور افراد خواهیم بود بنابراین می‌توان گفت امنیت بر تمام سطوح زندگی افراد تأثیر دارد.

در پایان باید یادآور شد، جامعه‌ای که در پی دستیابی به امنیت است ابتدا باید از درون و به صورت جزئی با القای حس امنیت در درون افراد به این مهم دست یابد، اگر چه در این میان انسان‌ها از سهم بیشتری برای ایجاد حس امنیت در خود برخوردار هستند که به گفته کارشناسان مهم ترین عامل آن ایمان به خداوند یگانه به عنوان هدفی برای زندگی و تکیه‌گاهی برای مقابله با مشکلات محسوب می‌شود.